«زار خـاک» زاری بی‌تکلف برای اندوه چند صد ساله
خانه‌ها و کوچه‌های روستا همه یکدست و همرنگ خاکی است که بر آن بنا شده و قد کشیده‌اند و اینجا گویی طی سالیان با سکوت خویش خو گرفته است. سکوتی که در روزهای محرم به زاری بدل می‌شود و حکایت از میراث‌داری مردم این سرزمین طی سالیان دراز دارد. در روزهای محرم و تاسوعا، عاشورا «قورتان» به رنگ سیاه و سبز آذین بسته می‌شود و سکوت روستا با زاری عزاداران شکسته می‌شود، زاری‌ای که گویی صدای آن در دالان‌های تاریخ پیچیده و حال از حنجره این عزاداران که در پی هم صف کشیده و نوای «یا حسین» سر می‌دهند، بیرون می‌آید.


زار خاک قورتان مراسم منحصربه‌فردی است که در ۱۲۰ کیلومتری شرق اصفهان در عصر روز تاسوعا توسط اهالی این روستا و شاهدان و بینندگانی که از سراسر کشور خود را به آنجا رسانده‌اند، انجام می‌شود. به نظر می‌آید عزاداری خالصانه و بی‌تکلف مردم این سرزمین که آن را چون میراثی گرانبها از گذشتگان خود به ارث برده و حفظ کرده‌اند، برای شاهدانشان از ایران یا حتی خارج از ایران ارزشمند و جذاب بوده و تعداد کثیری را در روز تاسوعا برای دیدن عزاداری مردم این روستای کوچک، به اینجا می‌کشاند. روستاهای اطراف شهر ورزنه و خود این شهر، همه ساله شاهد عزاداری‌های پرشور و متفاوتی در روزهای تاسوعا و عاشورا هستند، عزاداری‌هایی که نمادی از فرهنگ مردم این سرزمین است و طی این سالیان بکر و دست‌نخورده باقی ماند.مراسم «زار خاک» در روستای قورتان که در دهه اول محرم انجام می‌شود، از روز اول شروع و تا روز دوازدهم محرم ادامه دارد. «زار» اصلی در روز تاسوعا است. تمام اهالی، ایام عاشورا در روستا حاضر می‌شوند و همه ساکنان که به شهرهای مختلف کشور مهاجرت کرده‌اند هم این روزها به زادگاه خود برمی‌گردند‌، حتی کودکان هم در این مراسم وظایف خود را دارند و بخشی از کار بر عهده آنها است. اهالی روستا به دو دسته تقسیم می‌شوند: یک دسته سادات و دیگری دسته عام‌ها (عموم مردم غیر سادات). سادات شال سبز یا مشکی به گردن می‌آویزند و عام‌ها هم از رنگ‌های دیگر استفاده می‌کنند. هنگام شروع مراسم و گفتن ذکر‌های مخصوص زار شال‌ها را می‌گردانند که اصطلاحا به این مراسم «شال‌گردانی» می‌گویند. زمان برگزاری مراسم خاک زار تقریبا نزدیک غروب آفتاب است و در آن، دسته سادات در جلوی دسته عام‌ها حرکت می‌کنند و زار را شروع می‌کنند. می‌گویند زار هشتم، اوج مراسم زار است؛ دسته عام‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند و دسته سادات همان یک دسته می‌مانند. اوج ذکرهایی که سادات می‌گویند در این روز است. روش گفتن ذکرها هم در این روز کمی متفاوت و با اندوه و غضب فراوانی همراه است؛ اما روز نهم، روز «زار خاک» است روزی که عزاداران به سجده می‌افتند و اندوه سالیان را زار می‌زنند. زار که تمام می‌شود، کودکان می‌آیند. مسیر را جارو می‌زنند. سنگ‌های درشت و خرده‌ریزها را از سر راه برمی‌دارند و تا حسینیه کاه می‌ریزند تا عزاداران پابرهنه از آن گذشته و به حسینیه بروند. مردان دسته سادات و دسته عام‌ها، کفش از پای و کلاه از سر برمی‌دارند و با سر و پای برهنه، از حسینیه خارج می‌شوند و مسیر را از سر می‌گیرند. بعد از آنکه دسته سادات ذکرشان را می‌گویند، دسته عام‌ها به خاک می‌افتند، بعد می‌نشینند، خاک و کاه به سر و روی‌شان می‌ریزند، و صدای «یا حسین، شاه حسین» گاه به شکل زمزمه و گاه فریاد به گوش می‌رسد. دیدن مراسمی که شور آن برآمده از جان‌های عزادارانش است نه صدای طبل و سنج و بلندگو، تجربه بکری از لمس این اندوه چندصد ساله است و دیدنش خالی از لطف نیست.
برای دسترسی به قورتان باید مسیر نائین را به سمت کوهپایه رفت و از آنجا به سمت قهی و سپس روانه قورتان شد. فاصله «قهی» و قورتان حدود 30 کیلومتر است. ورزنه هم در فاصله 10 کیلومتری قورتان واقع شده، می‌توانید تاسوعای امسال سری به این میراث ناملموسمان بزنید.