آیا ترامپ برجام را لغو می‌کند؟

احسان ابطحی

دبیر گروه خبر

پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده، مهم‌ترین پرسشی که برای ایرانیان و حتی مقامات سیاسی اروپا و آمریکا مطرح شده‌ این است که رئیس‌جمهور منتخب آمریکا با «برجام» یا همان «توافق هسته‌ای» چه خواهد کرد؟ اگرچه ترامپ به‌عنوان «نامزد» حزب جمهوری‌خواه، در جریان مبارزات انتخاباتی «به ظاهر» با برجام مخالفت می‌کرد، اما مرور همان مواضع هم نشان می‌دهد که ترامپ موضع پایدار و منسجمی در قبال برجام اتخاذ نکرده‌ و از همان مواضع هم موضوعی که رنگ «مخالفت» با برجام داشته باشد، استنباط نمی‌شود. ترامپ زمانی وعده داد در نخستین روزهای ورود به کاخ سفید برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام را پاره می‌کند، اما در اظهار نظری دیگر درباره توافق گفت که شاید تنها بتواند بندهایی از توافق را تغییر دهد و دوباره با ایران مذاکره کند.

ترامپ در جایی دیگر در سخنانی کاملا «کاسب مسلکانه» گفته بود: «تجار آمریکایی سهمی از این توافق نبرده‌اند.» او اضافه کرده بود: «روسیه سلاح می‌فروشد، آلمان هم در این بازی شریک است. همه اکنون محصولاتشان را به ایران می‌فروشند. ما احتمالا تنها کسانی خواهیم بود که به آنها هیچ چیز نمی‌فروشیم.» ترامپ در سخنانی مشابه از اینکه در این توافق تاکید نشده که ایران باید بویینگ آمریکایی به جای ایرباس اروپایی خریداری کند انتقاد کرده‌بود. جالب اینکه رئیس‌جمهور منتخب ایالات‌متحده در اواخر سپتامبر سال ۲۰۱۵ در مصاحبه با ام.اس.ان.بی.سی گفته بود در صورت ورود به کاخ سفید توافق را ملغی نمی‌کند و اضافه کرده‌بود:«ما قرارداد بدی داریم اما بالاخره یک قرارداد داریم.» این سخنان نشان می‌دهد که رئیس‌جمهور منتخب ایالات‌متحده به «توافق هسته‌ای» چگونه نگاه می‌کند؛ فارغ از سخنان به شدت متناقض و متفاوت ترامپ، می‌توان به این نتیجه رسید که رویکرد او نه تنها درباره برجام، بلکه به‌طور کلی، «منفعت‌طلبانه» است و معطوف به تقویت اقتصاد ایالات‌متحده است. بر همین مبنا می‌توان نتیجه گرفت که چهل و پنجمین رئیس‌جمهور آمریکا احتمالا دغدغه‌ای به نام «برجام» ندارد و دلیلی نمی‌بیند با لغو آن هزینه‌های سنگین دیگری بر اقتصاد آمریکا بار کند. گواه این مدعا اینکه در نخستین مصاحبه پس از انتخابات هفته گذشته با برنامه ۶۰ دقیقه شبکه CBS از جنگ‌های آمریکا در خاورمیانه به شدت انتقاد کرد و گفت که این جنگ‌ها چیزی جز ۶ تریلیارد دلار هزینه برای اقتصاد آمریکا به همراه نداشته‌ است. از سوی دیگر ترامپ حتی اگر بخواهد نمی‌تواند به راحتی برجام را لغو کند.

موضع محکم روسیه و اتحادیه اروپا در قبال توافق هسته‌ای که در جریان نشست اضطراری وزرای خارجه این اتحادیه در روز دوشنبه اتخاذ شد، نشان می‌دهد که ترامپ برای لغو توافق هسته‌ای نمی‌تواند اروپا و روسیه را با خود همراه کند و در این مسیر قطعا از نزدیک‌ترین متحدانش فاصله خواهد گرفت. این موضوع در نهایت می‌تواند به تقویت رابطه ایران و اروپا و دوری از روابط ترنس-آتلانتیک منجر شود، موضوعی که قطعا به نفع واشنگتن نخواهد بود و تبعات سنگینی برای کاخ سفید خواهد داشت، چنانکه فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا آشکارا خطاب به ترامپ گفت که برجام قراردادی دو جانبه نیست که یک طرف بتواند آن را یک جانبه لغو کند. موضوع دیگری که درباره آینده برجام باید به آن اشاره کرد، نبود یک راه‌حل جایگزین برای توافق هسته‌ای است. به نظر نمی‌رسد آمریکا به جز برجام راه حل دیگری برای برنامه هسته‌ای ایران داشته باشد. راه حل‌های جایگزین ترامپ افزایش تحریم‌ها و در بدترین سناریو گزینه نظامی است که اولا با ایده‌های ترامپ برای توجه به اقتصاد آمریکا و مخالفت با صرف میلیارد‌ها دلار در خاورمیانه منافات دارد و ثانیا تبعات آن برای امنیت بین‌الملل بسیار وحشتناک است. در نهایت می‌توان به این نتیجه رسید که ترامپ برجام را لغو نخواهد کرد اما بی‌تردید سختگیری‌های شدید‌تری بر آن اعمال خواهد کرد و مترصد بهانه‌ای برای سنگ‌اندازی در آن خواهد بود.