دکترین جدید ترامپ

آیا داستان عراق در حال شکل‌گیری است. آن‌گونه که سفیر بولیوی در سازمان ملل ساعاتی پس از حملات مشکوک آمریکا به سوریه یادآوری کرد در سال ۲۰۰۳ در همین صندلی که خانم نیکی هیلی نشسته، کالین پاول، وزیر وقت امور خارجه آمریکا نشست و مدعی شد که کارشناسان مطمئن هستند عراق به سلاح‌های کشتارجمعی دست پیدا کرده است. نماینده بولیوی معتقد است که همان بازی دوباره درباره سوریه در حال شکل‌گیری است. البته آن گزارش سراسر مشکل‌دار از سوی این کارشناسان موجبات لشکرکشی آمریکا را به خاورمیانه فراهم کرد و هنوز خاورمیانه در رنج همین برنامه‌های دوران جورج بوش دوم است. این در شرایطی است که در باب حملات موشکی اخیر آمریکا به سوریه سوالات زیادی مطرح است:‌ آیا توطئه‌ای در شام در حال وقوع است و آمریکا به‌دنبال عراقیزاسیون کردن سوریه است؟ آیا روسیه در قبال این اقدام سکوت خواهد کرد؟ آیا جهان به جنگ جهانی سوم نزدیک شده است؟ در حالی که هنوز مشخص نشده بود عامل حمله شیمیایی به ادلب سوریه کیست و آیا واقعا ارتش بشار‌اسد در انجام این حمله دست داشته است یا خیر، ایالات‌متحده پنج‌شنبه در اقدامی توام با عصبانیت ۵۹ فروند موشک کروز تام‌هاوک از دو ناو دریایی مستقر در دریای مدیترانه به پایگاه نظامی ارتش سوریه شلیک کرد تا به این ترتیب رسما وارد کارزار نظامی سوریه شده باشد. این در حالی است که یک هفته قبل از آن، نیکی هیلی، نماینده ایالات‌متحده آمریکا در سازمان ملل گفته بود دیگر اولویت ایالات‌متحده کنار زدن بشار اسد از قدرت نیست و آن چه هدف اول ماست جنگ با داعش است.

از موضع نیکی هیلی که اتفاقا انتقادهای بسیاری در داخل آمریکا و در میان متحدان این کشور به‌دنبال داشت تا حمله آمریکا به سوریه تنها یک هفته فاصله بود. مخالفان سوری و غربی‌ها و همچنین متحدان عربشان به‌ویژه عربستان سعودی ادعا می‌کنند که حمله شیمیایی روز سه‌شنبه توسط نیروی هوایی ارتش سوریه صورت گرفته است. دولت سوریه این ادعا را رد می‌کند. دولت روسیه در ابتدا انجام این حمله را رد کرد اما در نهایت گفت که جنگنده‌های سوری، انبار سلاح‌های شیمیایی در نزدیکی ادلب را بمباران کردند. روسیه نیز دلیل انتشار گاز سارین در شیخون را به همین موضوع نسبت می‌دهد اما برخی از مخالفان مدعی‌اند که جنگنده‌های سوری عامل این حمله شیمیایی هستند. اما نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که مشخص نیست آیا عامل کشتار شهروندان غیرنظامی، انفجار این انبار سلاح‌های شیمیایی بوده یا حمله جداگانه‌ای صورت گرفته است.

جنجال رسانه‌ها آن‌قدر شدید است که فضایی برای بررسی حادثه باقی نمی‌گذارد. همه اتهام‌ها هم بدون شنیدن اظهارات و دفاعیات متهم، متوجه دولت بشار اسد شده است. به‌دنبال این اتهام دونالد ترامپ روز چهارشنبه هفته گذشته و در حالی که شورای امنیت سازمان ملل در حال برگزاری نشستی فوق‌العاده بر سر حمله شیمیایی سوریه بود، در نشستی خبری با ملک عبدالله، پادشاه اردن در کاخ سفید، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه را مسوول این حمله دانست و گفت: «کارهای اسد دیگر تحمل نخواهد شد.» برخی می‌گویند ملک عبدالله در شانتاژ کردن این موضوع، نقش اساسی داشته و حملات را متوجه سوریه کرده است. ترامپ اما این حمله را «اهانتی علنی به بشریت» دانست و گفت: «وقتی کودکان بی‌گناه را می‌کشید، کودکان بی‌گناه، بچه‌های خیلی کوچک… خیلی از خطوط قرمز را رد کرده‌اید. به شما بگویم نگرش من نسبت به سوریه و اسد خیلی عوض شده… موضوع به سطح کاملا تازه‌ای رفته است.»

وی در جریان این دیدار در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا در حال تنظیم سیاست تازه‌ای برای سوریه است، گفت: «خواهید دید.» و ۲۴ ساعت بعد از آن دو ناو دریایی آمریکا در دریای مدیترانه به سمت آب‌های سوریه حرکت کردند و پنج‌شنبه شب ۵۹ موشک آمریکایی به سمت سوریه شلیک شد. ترامپ بعد از آن جلوی دوربین خبرنگارها آمد و گفت که دستور حمله محدود موشکی به سوریه در تلافی حمله شیمیایی صورت گرفته را داده است. وی گفت هدف این موشک‌ها پایگاهی بوده که از آن جنگنده‌های سوری بمباران شیمیایی به منطقه‌ای در اطراف ادلب را انجام داده‌اند. وزارت دفاع آمریکا نیز اعلام کرد که پایگاه شعیرات، واقع در استان حمص را بمباران کرده که به ادعای آنها، حمله شیمیایی در استان ادلب از آن پایگاه انجام شده بود.

در همین رابطه رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که حملات آمریکا به سوریه نشانگر این است که در صورت پشت‌سر گذاشته شدن خط قرمزها، رئیس‌جمهوری آمریکا اراده انجام هر کاری را دارد. تیلرسون همچنین گفت: «بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه هیچ نقشی در آینده سوریه ندارد اما برای کنار رفتن او باید اجماع نظر بین‌المللی وجود داشته باشد. آمریکا گام‌هایی را که با هدف برکناری اسد است، برداشته است.» در همین حال، شبکه اسکای‌نیوز گزارش داد که وزیر امور خارجه آمریکا به همتای فرانسوی خود گفته است در صورت ادامه حملات، واشنگتن با همپیمانان هماهنگ خواهد کرد.

آیا حملات گسترده‌تر می‌شود؟

پس از حملات موشکی، برخی این سوال را مطرح کردند که آیا با پشتیبانی روسیه از اسد، آمریکا وارد فاز نظامی خواهد شد یا نه؟ برخی می‌‌گویند شلیک موشک‌های کروز آمریکا به سوریه اقدامی تازه در جهت ورود آمریکا به فاز نظامی در سوریه محسوب می‌شود. اما آیا این آغازی برای ورود به جنگی تمام عیار در سوریه از سوی آمریکا است؟ سناتورهای دموکرات کنگره آمریکا هشدار داده‌اندکه دولت ترامپ برای انجام حمله نظامی به سوریه باید از کنگره مجوز بگیرد. ترامپ در نخستین حمله خود به سوریه از کنگره مجوز نخواست، اما آیا برای ادامه حملات یا ورود تمام عیار به جنگ سوریه به فکر دریافت مجوز از کنگره خواهد افتاد؟

شبکه سی‌ان‌ان در حالی که حادثه بمباران شیمیایی ادلب را اتفاقی تلخ و تاسف آور خواند اما تاکید کرد که اقدام ترامپ در بمباران سوریه شتابزده و بدون بررسی پیامدهای آن صورت گرفته است. این شبکه همچنین ابراز نگرانی کرد که معلوم نیست این حمله آمریکا چه واکنشی در سوریه به‌دنبال داشته باشد. برخی کارشناسان معتقدند شیوه‌ای که ارتش آمریکا در این موشک‌باران دنبال کرده است به معنای تغییر وضعیت نظامی در سوریه نیست. چرا که تنها هدفی خاص را موشک باران کرده و به نوعی محدود بوده است. بنابراین تنها پیام‌هایی مشخص را به حکومت بشار اسد و متحدان آن در سوریه می‌دهد که به هوش باشید، دولت جدیدی بر سر کار آمده که به راحتی کوتاه نمی‌آید و اگر بنا باشد از خطوط قرمزی که برای خود تعریف کرده، عبور شود با قاطعیت پاسخ خواهد داد. البته این به آن معنا نیست که در ادامه جنگ جاری در سوریه شاهد اقدامات سخت‌تر نظامی از سوی دولت ترامپ باشیم.

برخی تاکید می‌کنند که نباید فراموش کرد اگرچه ترامپ از بشار اسد به‌شدت انتقاد کرده و رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه او هم گفته که او در آینده سوریه نقشی نخواهد داشت اما هنوز اعلام نشده است که سرنگونی بشار اسد اولویت دولت جدید آمریکاست. حتی در این زمینه سیگنال‌هایی وجود دارد که ترامپ در عمل خود را زیاد درگیر مجادله سوریه نخواهد کرد و این اقدام نمایشی در جهت اقناع متحدان خود بوده است. در عین حال دولت ترامپ از زمانی که به قدرت رسیده تا به حال دائما تاکید کرده است که مبارزه با داعش و تروریسم در اولویت است و به هیچ وجه به فکر تغییر حکومت‌ها نیست. کارشناسان معتقدند حمله بامداد جمعه آمریکا نیز به معنای آغاز تلاشی برای سرنگونی حکومت بشار اسد نیست.

دشمنان هم‌زبان

شکی نیست که دشمن نخست بشار اسد در حال حاضر در جهان نه آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها بلکه هم‌زبانان وی یعنی اعراب هستند. عربستان سعودی و متحدانش در شورای همکاری خلیج‌فارس به‌ویژه امارات متحده عربی و قطر، سرسخت‌ترین مخالفان حکومت بشار اسد محسوب می‌شوند و در طول شش سال گذشته ثابت کرده‌اندکه از هیچ کاری برای سرنگونی وی فروگذار نمی‌کنند. وقتی که دونالد ترامپ اعلام کرد دیگر به فکر تغییر حکومت‌ها در کشورهای غیرغربی نیست و آمریکا قصد سرنگونی دولت‌ها را ندارد، و از زمانی که نماینده‌های او، چه در سازمان ملل چه در وزارت امور خارجه چه در جاهای دیگر، سخن از تغییر اولویت‌های دولت آمریکا در قبال سوریه از جمله تغییر اولویت از سرنگونی اسد به مبارزه با تروریسم و همکاری با روسیه در این زمینه به میان آوردند، نگرانی کشورهای عربی معاند بشار اسد افزایش یافت.

به جمع آنها ترکیه را نیز باید افزود که در مرزهای شمالی خود تحرکات بسیاری را به ضرر بشار اسد انجام داده است. عبدالباری عطوان، سردبیر سابق روزنامه القدس العربی در گفت‌وگو با شبکه دویچه وله در این باره می‌گوید: «اگرچه دیدگاه بسیاری از کسانی که تلاش می‌کردند به نوعی بشار اسد را قربانی توطئه غربی - عربی در تجزیه منطقه بدانند، بعد از حادثه ادلب، تغییر کرده است اما بعید نیست که طرف‌های معاند با بشار اسد، دسیسه‌ای چیده باشند تا مواضع آمریکا را در قبال سوریه تغییر دهند و پای آن را به جنگ مستقیم در این کشور بکشانند.» وی تاکید می‌کند، ورود مستقیم آمریکا به جنگ سوریه می‌تواند باعث تضعیف روسیه و ایران، متحدان بشار اسد شود و این مساله در راستای منافع اسرائیل، عربستان سعودی و ترکیه است که این روزها منافعشان به یکدیگر نزدیک شده است. اردوغان پس از این حمله از آمریکا تمجید کرد اما این حمله را کافی ندانست. او از واشنگتن خواست قدم‌های بیشتری درباره سوریه بردارد. همچنین پادشاه عربستان در تماس تلفنی با ترامپ از حمله آمریکا به سوریه تعریف و تمجید کرد. کشورهای عربی همراه ترکیه بسیار دوست دارند تا واشنگتن را بیش از این درگیر بحران سوریه کنند. اما این موضوع به سادگی نمی‌تواند اتفاق بیفتد، زیرا کشورهای قدرتمندی همچون ایران و روسیه حامی بشار اسد هستند.

واکنش دوستان سوریه

در حالی که مخالفان سوری اصرار داشتند که حملات شیمیایی از سوی جنگنده‌های سوری صورت گرفته است اما دولت سوریه از همان اول اتهام دست داشتن در حمله شیمیایی به ادلب را بی‌اساس دانست. تلویزیون این کشور نیز در واکنش به حمله موشکی آمریکا گزارش داد که «آمریکای تجاوزکار» اهدافی نظامی را در سوریه هدف قرار داده است. ریاست‌جمهوری سوریه نیز این حمله را تجاوز ظالمانه و آشکاری توصیف و تاکید کرد آن چه آمریکا انجام داد، فقط یک رفتار زشت غیرمسوولانه است که ناشی از کوته بینی، تنگ نظری و بستن چشم به روی واقعیت سیاسی و نظامی است. ریاست‌جمهوری سوریه ادامه داد: دست زدن آمریکا به این اقدام زشت از رهگذر هدف قرار دادن فرودگاه یک حکومت دارای حاکمیت، قطعا بار دیگر مؤید اظهارات سوریه است مبنی بر اینکه دولت‌های این نظام سیاست‌های عمیق آن را تغییر نمی‌دهند؛ سیاست‌هایی که براساس هدف قرار دادن کشورها، به زانو درآوردن ملت‌ها و تلاش برای سیطره بر دنیا است.

ریاست‌جمهوری سوریه در پایان تاکید کرد، اگر نظام آمریکا فکر می‌کند که با این تجاوز توانسته مزدوران خود و گروه‌های تروریستی حاضر در سوریه را حمایت کند، سوریه تاکید دارد که این تجاوز دمشق را برای حمله به این مزدوران تروریست مصمم‌تر کرده و سبب شده که به نابودی آنان ادامه دهند. بثینه شعبان، مشاور بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه در گفت‌وگو با شبکه المیادین تاکید کرد هر سوری که تجاوز آمریکا به کشور خود را تایید کند، خائن است. وی افزود: «کشورهایی که خود را کشورهای عربی می‌نامند و از جنگ‌ها در سوریه، یمن و لیبی حمایت مالی می‌کنند هیچ ارتباطی با عربی گرایی ندارند. هماهنگی عربستان، اسرائیل و آمریکا در حال حاضر آشکارتر شده است. تجاوز آمریکا شاهدی بر این است که گروه‌های مقاومت پیروز می‌شوند و این حمله در نتیجه شکست چه در آستانه یا در ژنو یا در میدان نبرد صورت گرفته است.» سانا، خبرگزاری دولتی سوریه همچنین اعلام کرد که در حمله موشکی ارتش آمریکا به پایگاه نظامی الشعیرات، خسارت‌های زیادی به خانه‌های مردم در روستاهای الحمرات، الشعیرات و المنزول وارد شد. بر پایه این گزارش، در این حمله ۹ غیرنظامی از جمله چهار کودک کشته و هفت نفر دیگر زخمی شدند.

فرماندهی کل ارتش سوریه نیز با محکوم کردن حمله آمریکا به پایگاه الشعیرات، این اقدام را تجاوزگری و کمک به تروریست‌ها دانست و اعلام کرد که در جریان آن شش نفر کشته شدند. استاندار حمص نیز گفت که شماری از غیرنظامیان در یک روستای مجاور این پایگاه نیز کشته یا زخمی شده‌اند. این در حالی است که وزارت دفاع روسیه تاکید کرد که از میان ۵۹ موشک توماهاک آمریکا، تنها ۲۳ موشک به پایگاه هوایی الشعیرات در حمص سوریه اصابت کرده است. وزارت دفاع روسیه با بیان اینکه این حمله آمریکا کارآمدی نظامی محدودی داشته است، اعلام کرد: نمی‌دانیم ۳۶ موشک دیگر کجا سقوط کرده است! وزارت دفاع روسیه تاکید کرد: برای تحکیم سامانه پدافند هوایی ارتش سوریه در آینده‌ای نزدیک طرح ریزی می‌کنیم. وزارت دفاع روسیه همچنین اعلام کرد، مستقیما پس از حمله آمریکا افراد مسلح مخالف به پایگاه‌های ارتش سوریه حمله کردند. مشخص است که از مدت‌ها قبل، برای حمله موشکی آمریکا به این پایگاه برنامه‌ریزی شده بود. وزارت دفاع روسیه همچنین تصریح کرد که حمله آمریکا به الشعیرات به منهدم شدن شش جنگنده میگ ۲۳ و تخریب ایستگاه رادار انجامید.

وزارت امور خارجه روسیه نیز اعلام کرد توافقی که میان آمریکا و روسیه برای جلوگیری از برخورد هوایی جنگنده‌های دو کشور و هماهنگی‌ها درخصوص حملات هوایی در سوریه وجود داشت، به حالت تعلیق درآمده است. وزارت امور خارجه روسیه تاکید کرد: اقدام نظامی آمریکا در سوریه با هدف منحرف کردن توجه‌ها از وضعیت در موصل عراق است. این وزارتخانه همچنین اعلام کرد، دمشق از سلاح‌های شیمیایی استفاده نکرده است، چراکه اصلا این سلاح‌ها در اختیار سوریه نیست و بارها کارشناسان بر این مساله تاکید کرده‌اند. وزارت امور خارجه روسیه همچنین اعلام کرد که حضور نظامی آمریکا در اراضی سوریه غیرقانونی است. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در این باره گفت: «حملات آمریکا به سوریه یک اقدام خصمانه آشکار علیه حاکمیت دولت سوریه است. واشنگتن تصمیم حمله به سوریه را قبل از رخدادهای ادلب گرفته بود و از رخدادهای ادلب به‌عنوان دلیلی برای نشان دادن قدرت استفاده کرد.» وی تاکید کرد، رفتارهای نسنجیده دولت کنونی آمریکا برای نظم و امنیت جهانی خطرزا است. در همین رابطه ولادیمیر پوتین فرمان حمله هوایی گسترده به شهر ادلب پایگاه اصلی معارضان اسد در تلافی حملات آمریکا را صادر کرد.

ادلب بعد از آزادسازی استان حلب به مقر اصلی جبهه النصره و دیگر گروه‌های معارض تبدیل شده است. به گزارش شبکه خبری الجزیره، جنگنده‌های روسیه چندین منطقه را در ریف استان ادلب واقع در شمال غرب سوریه به شدت بمباران کردند. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز در واکنش به حملات موشکی آمریکا گفت: «جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین قربانی سلاح‌های شیمیایی در تاریخ معاصر، هرگونه استفاده از سلاح شیمیایی را فارغ از عاملین و قربانیان آن محکوم می‌کند و همزمان استفاده از این بهانه برای اقدامات یک جانبه را خطرناک، مخرّب و نقض اصول آمره حقوق بین‌الملل می‌داند.» وی افزود: «ما ضمن محکومیت شدید هرگونه اقدام نظامی یک جانبه و حملات موشکی به «پایگاه هوایی الشعیرات» در سوریه توسط ناوهای آمریکایی، معتقدیم که این‌گونه اقدامات به بهانه حمله شیمیایی مشکوک در «خان شیخون» در ادلب که زمان بندی، عاملین و منتفعین از آن، کاملا در پرده‌ای از ابهام قرار دارند به تقویت تروریست‌های رو به زوال و پیچیدگی اوضاع در سوریه و منطقه خواهد افزود.»

دو شقه شدن جهان

بوریس جانسون، وزیر امور خارجه انگلیس از حمله موشکی آمریکا به سوریه حمایت کرد و آن را پاسخی مناسب در قبال آنچه اقدامات مخرب و ضدانسانی بشار اسد توصیف کرد، دانست. ایتالیا نیز ضمن حمایت از حملات موشکی آمریکا به سوریه، این اقدام را یک واکنش مناسب در برابر سوریه و یک عامل بازدارنده علیه استفاده از تسلیحات شیمیایی توسط دولت بشار اسد، ارزیابی کرد. دونالد تاسک، رئیس شورای اتحادیه نیز در پیامی توییتری با حمایت از حمله هوایی آمریکا به سوریه اظهار کرد: حملات آمریکا بیانگر راه‌حل لازم علیه حملات شیمیایی وحشیانه است. اتحادیه اروپا با آمریکا برای پایان دادن به وحشی‌گری در سوریه همکاری خواهد کرد. زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه آلمان نیز گفت: «این که ایالات‌متحده حالا با یک حمله علیه ساختارهای نظامی دولت بشار اسد واکنش نشان داده قابل درک است.» بحرین، عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی نیز با ذوق زدگی از حمله موشکی آمریکا به سوریه حمایت کردند. در عین حال برخی دیگر از کشورها از جمله روسیه، ایران، بولیوی، کره‌شمالی و چین این حمله را محکوم کردند.