ربع قرن بلاتکلیفی

دنیای اقتصاد، فاطمه رافع- از جاده پر پیچ و خم مشهد- کلات که عبور کنی، در ۹۰ کیلومتری مشهد به شهرکی می‎رسی که روزی قرار بود مهم‎ترین ناحیه صنعتی کلات باشد اما امروز در آن از تولید خبری نیست؛ شهرک صنعتی زاوین به وسعت ۱۱ هکتار، اوایل دهه ۷۰ تأسیس شد و پس از تأسیس، بر اساس آمار شرکت شهرک‎های صنعتی خراسان رضوی، هشت واحد تولیدی و صنعتی در آن استقرار یافتند اما با گذشت زمان این واحدها یکی یکی تعطیل شدند.

اوایل دهه ۷۰ بود که زمزمه‎ احداث شهرک صنعتی زاوین در این شهرستان پیچید و مردم آن، به این امید که شهرک، برای آن‎ها اشتغال و تولید به همراه می‎آورد، زمین‎های کشاورزی خود را برای تأسیس آن اهدا یا واگذار کردند حالا اما ۲۵ سال از آن زمان می‎گذرد و پس از تعطیلی همان تعداد انگشت‎شمار واحد تولیدی هم که در شهرک صنعتی زاوین شروع به کار کرده بودند، قطب تولید کلات در محاق فراموشی به سر می‎برد؛ اگرچه فعال شدن شهرک صنعتی زاوین و استقرار واحدهای تولیدی در آن به مطالبه مردم این شهرستان تبدیل شده اما گویا قرار نیست کسی برای راه‏اندازی دوباره آن فکری بکند. برخی دلیل تعطیلی شهرک صنعتی زاوین را نبود زیرساخت‎های مناسب در طول سال‎های گذشته و جاده نامناسب مشهد- کلات می‎دانند؛ اگرچه به گفته مسئولان زاوین، اکنون چند سالی است که زیرساخت‎های مورد نیاز شهرک صنعتی زاوین فراهم شده اما برخی بر این باورند نبود بازار فروش محصولات باعث بی‎رغبتی سرمایه‎گذاران برای ورود به این شهرک صنعتی شده است؛ انجام نشدن مطالعات کافی قبل از احداث شهرک صنعتی زاوین و در نتیجه مقرون به صرفه نبودن تولید در این شهرک صنعتی، در بن‏بست قرار داشتن زاوین و عدم دسترسی آن به بازارهای استان از دیگر دلایلی است که برای تعطیلی این شهرک صنعتی و بی‎رغبتی سرمایه‎گذاران ذکر می‎شود.

بدهکاری بانکی واحدهای تولیدی

مدیرعامل شرکت زاوین گاز که تنها واحد تولیدی است که در شهرک صنعتی زاوین باقی مانده و مشغول به فعالیت است، با اشاره به فراهم نبودن امکانات زیرساختی در این شهرک صنعتی تا چند سال گذشته، اظهار می‎کند: روند طولانی تأمین امکانات زیرساختی در شهرک صنعتی زاوین باعث تعطیلی واحدهای صنعتی مستقر در این شهرک شد.

جواد حسین‎پور بالا بودن نرخ تسهیلات بانکی و در نتیجه بدهکار شدن واحدهای تولیدی به بانک‎ها را از دیگر عوامل تعطیل شدن شهرک صنعتی زاوین می‎داند و عنوان می‎کند: منطقه زاوین و شهرستان کلات از مناطق محروم استان هستند با این حال نرخ سود تسهیلاتی که به سرمایه‎گذاران این منطقه پرداخت می‎شود با مشهد برابر است بنابراین با توجه به وجود زیرساخت‎ها و امکانات کافی در مشهد، طبیعی است که سرمایه‎گذاران برای سرمایه‏گذاری در شهرک صنعتی زاوین رغبتی نداشته باشند؛ باید برای سرمایه‏گذاری در مناطق محروم از جمله زاوین، تسهیلات ویژه با نرخ سود کم پرداخت شود تا این سرمایه‏گذاری صرفه اقتصادی
داشته باشد.

مدیرعامل شرکت زاوین گاز ادامه می‎دهد: همچنین برای اینکه سرمایه‎گذاری در منطقه زاوین و شهرک صنعتی آن توجیه اقتصادی داشته باشد، باید سخت گذر مشهد- کلات اصلاح و پیچ و خم‎های آن حذف شود تا با کوتاه‎تر شدن مسیر، هزینه تولید کاهش یابد و رفت‎وآمد نیز تسهیل شود.

مقرون به صرفه نبودن تولید

مدیرعامل کارخانه آجرنمای اسعدی که پیگیر احداث کارخانه تولید آجرنما در شهرک صنعتی زاوین است، در این باره اظهار می‎کند: با پیشنهاد جهاد سازندگی مردم زاوین زمین‎های خود را برای احداث شهرک صنعتی واگذار کردند تا از این طریق بستری برای اشتغال‎زایی مردم به ویژه جوانان این شهرستان فراهم شود.

خلیل اسعدی معتقد است برای راه‎اندازی دوباره شهرک صنعتی زاوین باید واحدهای صنعتی در آن ایجاد شود که مواد اولیه خود را از همین منطقه تأمین کنند و از طرفی بازاری نیز برای این محصول وجود داشته باشد و محصول آن‎ها وارد بازار کلات و سپس سایر مناطق استان و کشور شود.

مدیرعامل کارخانه آجرنمای اسعدی با اشاره به اینکه در مقطعی تعداد اندکی واحد تولیدی در شهرک صنعتی زاوین راه‎اندازی شد، می‎افزاید: اما مشکل برخی از این واحدها این بود که برای تولید نیازمند مواد اولیه‏ای بودند که باید از مشهد تأمین می‏شد و این امر برای آن‏ها هزینه‏های اضافی به دنبال داشت بنابراین تولید آن‎ها اقتصادی نبود و پرداخت تسهیلات به آن‏ها نیز نتوانست به سر پا ماندن این واحدهای تولیدی کمک کند؛ در واقع وام‏های بانکی تنها باعث شده این واحدها به بانک‏ها بدهکار باشند و سند آن‏ها گروی بانک باشد. وی همکاری نکردن شرکت شهرک‎های صنعتی و سازمان صنعت را از دیگر مشکلات برمی‎شمارد.

اسعدی با بیان اینکه اگر سرمایه‏گذاری در منطقه برای سرمایه‎گذاران صرفه اقتصادی داشته باشد، به این حوزه وارد می‎شوند، تصریح می‎کند: شهرک صنعتی زاوین بن‏بست است و تنوع کاری ندارد. وی تأکید می‏کند: راهکار رفع مشکل این است که واحدهای تولیدی در این شهرک ایجاد شود که مواد اولیه آن در منطقه زاوین وجود داشته باشد؛ همچنین باید برای ورود سرمایه‎گذاران نیز مشوق‎هایی در نظر گرفته شود.

راه‎اندازی برای تحقق تولید ملی

یکی از بانوان اهل زاوین در این خصوص به «دنیای اقتصاد» می‏گوید: در گذشته چهار یا پنج کارخانه از جمله کارخانه‏های تولید مربا و کلوچه در شهرک صنعتی زاوین فعالیت می‏کرد که فعالیت این کارخانه‎ها برای تعدادی از اهالی شهرستان زاوین به ویژه زنان اشتغال ایجاد کرده بود اما این کارخانه‏ها تعطیل شد.

وی با بیان اینکه بیشتر بانوان زاوین بیکار و نیازمند ایجاد اشتغال هستند، خاطرنشان می‎کند: راه‎اندازی شهرک صنعتی زاوین از ضرورت‎ها و نیازهای این شهرستان است؛ فعال شدن واحدهای تولیدی در این شهرک هم تولید ملی را به دنبال خواهد داشت و هم از این طریق برای مردم این منطقه اشتغال‏زایی خواهد شد.

مهاجرت معکوس با راه‎اندازی شهرک

مسئول سابق شهرک صنعتی زاوین هم در گفت‎وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار می‎کند: با توجه به اینکه شهرستان کلات هیچ‎گونه سبقه صنعتی نداشت، به همین دلیل در زاوین این شهرک صنعتی ایجاد شد تا از این طریق برای مردم منطقه اشتغال نیز ایجاد شود.

حسن بهشتیان با بیان اینکه این شهرک ظرفیت استقرار 45 واحد صنعتی را دارد، عنوان می‎کند: در گذشته 11 واحد تولیدی در شهرک صنعتی زاوین فعال شد اما این واحدها به دلیل نبود امکانات زیرساختی و همچنین کمبود نقدینگی تعطیل شدند. وی ادامه می‎دهد: در حال حاضر امکانات زیرساختی این شهرک از قبیل آب، برق و گاز تأمین شده و هیچ گونه مشکل زیرساختی ندارد؛ فضای سبز در این شهرک ایجاد و خیابان‎های آن نیز آسفالت شده است اما سرمایه‏گذاران یا به این شهرک هدایت نمی‎شوند یا این شهرک مورد استقبال واحدهای صنعتی قرار نمی‏گیرد.

عضو سابق شورای شهر زاوین معتقد است برای ایجاد شهرک صنعتی زاوین مطالعات کارشناسی کافی انجام نشده است و می‌افزاید: مکان‌یابی این شهرک نیز به درستی صورت نگرفته و شاید به دلیل اینکه در بن‏بست مکانی واقع است، سرمایه‎گذاران استقبال چندانی از آن نکرده‏اند. وی با بیان اینکه هدف از ایجاد این شهرک این بوده که فضایی برای کارآفرینی و در نتیجه اشتغال‎زایی برای ساکنان منطقه ایجاد شود، خاطرنشان می‎کند: برخی از واحدهای تولیدی که در شهرک صنعتی زاوین مستقر شده بودند، به دلیل بدهی‎های بانکی تعطیل شدند؛ باید بازنگری در مطالعات این شهرک صنعتی انجام شود و در صورتی که استقرار واحدهای صنعتی در این شهرک مقرون به صرفه نیست، حداقل این شهرک به واحدهای دامداری صنعتی
واگذار شود.

بهشتیان تأکید می‎کند: مردم زاوین زمین‎های خود را برای ایجاد این شهرک صنعتی به این امید واگذار کردند که سرمایه‎گذاران جذب این منطقه شوند و برای جوانان منطقه از این طریق اشتغال ایجاد شود؛ حدود ۴۰۰ یا ۵۰۰ خانوار زاوینی با هدف یافتن شغل مناسب به حاشیه شهر مشهد مهاجرت کرده‎اند؛ اگر مشکل اشتغال در زاوین رفع نشود، مهاجرت مردم همچنان ادامه خواهد داشت و باید در این زمینه فکری کرد؛ راه‎اندازی شهرک زاوین و فراهم شدن موقعیت‎های شغلی برای ساکنان این شهرستان، مهاجرت معکوس مردم زاوین از مشهد را به دنبال خواهد داشت.

تعطیلی به دلیل نبود زیرساخت‌ها

فرماندار کلات هم در خصوص دلایل تعطیل شدن شهرک صنعتی زاوین به «دنیای اقتصاد» اینطور پاسخ می‎دهد: این شهرک با استقبال چندانی از سوی سرمایه‎گذاران مواجه نشد زیرا بعد از تأسیس، زیرساخت‎های لازم در اختیار آن قرار نگرفت برای مثال یکی از زیرساخت‎های مهم آب سالم بود؛ دولت در مقطعی نتوانست آب سالم مورد نیاز کارگاه‌های این شهرک را تأمین کند و همین نبود آب سالم باعث ورشکستگی کارخانه دوغ این شهرک شد.

علی‎اصغر موسوی‎تبار با تأکید بر اینکه نبود زیرساخت‎ها باعث شد شهرک صنعتی زاوین در حالی که هنوز راه نیفتاده، به تعطیلی برسد، خاطرنشان می‎کند: در دولت نهم و دهم وعده کمک به این شهرک و راه‎اندازی آن داده شد اما با وجود اینکه دولت بودجه کافی را در اختیار داشت و وعده کمک هم داده بود، اقدامی در این زمینه نکرد.

فرماندار کلات به این نکته نیز اشاره می‎کند که سرمایه‎گذارانی که می‏خواهند به این شهرک ورود پیدا کنند، به راهبردهای درست نیاز دارند و باید به این سرمایه‎گذاران مشاوره‎های لازم ارائه شود.

برای پیگیری این موضوع سراغی هم از مدیرعامل شرکت شهرک‎های صنعتی خراسان رضوی گرفتیم که از سوی دفتر وی، خبرنگار دنیای اقتصاد برای انجام هماهنگی به مدیر روابط عمومی این شرکت ارجاع و در نهایت اعلام شد مدیرعامل و تمام معاونان وی برای حضور در مجمع عمومی به پایتخت سفر کرده‎اند.