«دنیای اقتصاد» راهکارهای مقابله با خسارات ناشی از آلودگی هوا را بررسی می‌کند
مالیات بر آلودگی هوا
براساس مطالعات بانک جهانی خسارت آلودگی هوای ایران در سال ۲۰۱۶، ۱۶ میلیارد دلار خواهد بود. یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی برای حفاظت از محیط زیست «هزینه‌های مربوط به آلودگی» یا مالیات‌ها است و ایده این نوع مالیات‌ها برای نخستین بار توسط پیگو، اقتصاددان انگلیسی در سال ۱۹۲۰ مطرح شد. وی درآن زمان پیشنهاد کرد که آلوده کنندگان باید براساس مقدار خسارتی که در اثر انتشار آلودگی به محیط زیست وارد می‌کنند مالیات بپردازند و به همین دلیل این‌گونه جریمه‌ها را به نام مالیات‌های پیگویی نیز می‌شناسند.
در روش پیگویی اقتصاددانان به عوارض انتشار علاقه‌مند هستند تا از هر واحدی که آلاینده را وارد جو می‌کند مالیات بگیرند تا با این روش بنگاه‌ها سعی کنند برای پرداخت عوارض کمتر آلاینده‌های خود را کم کنند.
در روش پیگویی اقتصاددانان به عوارض انتشار علاقه‌مند هستند تا از هر واحدی که آلاینده را وارد جو می‌کند مالیات بگیرند تا با این روش بنگاه‌ها سعی کنند برای پرداخت عوارض کمتر آلاینده‌های خود را کم کنند.
براساس مطالعات بانک جهانی خسارت آلودگی هوای ایران در سال 2016، 16 میلیارد دلار خواهد بود. یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی برای حفاظت از محیط زیست «هزینه‌های مربوط به آلودگی» یا مالیات‌ها است و ایده این نوع مالیات‌ها برای نخستین بار توسط پیگو، اقتصاددان انگلیسی در سال 1920 مطرح شد. وی درآن زمان پیشنهاد کرد که آلوده کنندگان باید براساس مقدار خسارتی که در اثر انتشار آلودگی به محیط زیست وارد می‌کنند مالیات بپردازند و به همین دلیل این‌گونه جریمه‌ها را به نام مالیات‌های پیگویی نیز می‌شناسند.
در روش پیگویی اقتصاددانان به عوارض انتشار علاقه‌مند هستند تا از هر واحدی که آلاینده را وارد جو می‌کند مالیات بگیرند تا با این روش بنگاه‌ها سعی کنند برای پرداخت عوارض کمتر آلاینده‌های خود را کم کنند. در این حالت عوارض انتشار آلودگی به تولید‌کننده انگیزه می‌دهد تا تکنولوژی بهتر و جدیدتری را به کار بگیرد.
قصه همیشه متفاوت پایتخت
استان تهران به‌عنوان پایتخت از لحاظ امکانات زیربنایی و دسترسی به بازار مصرف، سرمایه و کار از موقعیت مناسب و ممتازی برخوردار است. مجموعه این عوامل سبب گسترش سریع صنعت در این استان شده است.
براساس آمارسال 1376 از کارگاه‌های بزرگ صنعتی بیش از یک‌سوم کارگاه‌های صنعتی کشور در استان تهران واقع شده‌اند که باعث بروز بسیاری از آلودگی‌های زیست‌محیطی در این استان شده‌اند. تعداد کل کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور در سال 1376، 13904 کارگاه ثبت شده است که از این مقدار 4354 کارگاه در حدود 31/ 3 درصد آنها در استان تهران متمرکز شده‌اند.
علاوه‌بر آن استان تهران ۸/ ۳۱ درصد شاغلین، ۳/ ۳۲ درصد ارزش افزوده، ۷/ ۳۳ درصد ارزش تولیدات و ۴/ ۱۹ درصد کل سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص داده است. در این تقسیم‌بندی صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و نیم تریلر بیشترین ارزش افزوده را دارند و صنایع مواد غذایی و آشامیدنی، صنایع تولید ماشین‌آلات و تجهیزات طبقه‌بندی نشده در جای دیگر، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی و صنایع تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
ضررهای ایران از آلودگی هوا
آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد روزانه ۲۷ تهرانی بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند. همچنین براساس آمارهای ارائه شده از سوی بانک جهانی در مورد خسارات ناشی از آلودگی هوا در ایران، دولت ایران در سال ۲۰۰۶ متحمل پرداخت ۸ میلیارد دلار خسارت بابت آلودگی هوا شده در حالی که این رقم در سال ۲۰۰۴، ۸/ ۷ میلیارد دلار و در سال ۲۰۰۱، ۱/ ۷ میلیارد دلار بوده است.بر همین اساس، طبق برآورد‌های بانک جهانی خسارت سالانه آلودگی هوای ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۱۶ میلیارد دلار خواهد رسید. همچنین مطالعات بانک جهانی نشان می‌دهد سالانه مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در ایران حدود ۵ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال، شیوع امراض حدود ۴ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال و هزینه‌های بیماری ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال خسارات در پی داشته است.بر پایه این گزارش بیماری‌های ناشی از آلودگی هوای شهری نیز سالانه ۲۶۰ میلیون دلار معادل ۲۳ %ز تولید ناخالص ملی به اقتصاد ایران خسارت وارد می‌کند.
کاربرد مالیات‌ها در کاهش آلودگی صنایع استان تهران
براساس تجربیات سایر کشورها، همگی کاربرد مالیات‌های زیست‌محیطی در کشورهای OECD را به‌عنوان یکی از ابزارهای اقتصادی برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی تایید می‌کنند. همچنین به‌طور تقریبی در تمامی کشورهای جهان درآمدهای حاصل از مالیات‌های زیست‌محیطی به‌عنوان یارانه جهت خرید و نصب تجهیزات کنترل آلودگی اختصاص داده شده است، البته نباید فراموش کرد که کشورهایی که مالیات‌های زیست‌محیطی جهت کاهش آلودگی در آنها به کار برده شده از یک نظام مالیاتی کارآ برخوردارند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد ابزارهای مالیاتی (مالیات بر محصول، مالیات بر نهاده، مالیات بر مواد متصاعد) در صورتی که سیستم و نظام جمع‌آوری مالیات در کشور از کارآیی لازم برخوردار باشد، یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل و کاهش آلودگی هوا است؛ اما در تهران به‌دلیل مشکلات عدیده آماری در زمینه کارگاه‌های بزرگ صنعتی از جمله حجم و میزان تولید، نوع و میزان آلاینده، نهاده‌های به‌کار گرفته شده در تولید، حجم فاضلاب صنعتی کارگاه‌ها و حجم مواد زائد جامد، پیشنهاد ابزار مالیاتی مشخص درباره کارگاه‌ها به تفکیک فعالیت صنعتی ممکن نیست.همچنین درصورت نبود یک سیستم دریافت مالیاتی منسجم و کارآمد نمی‌توان انتظار داشت که تمامی انتظارات را در این حوزه برآورده کرد.
کاربرد یارانه‌ها در کاهش آلودگی صنایع
در کشورهای OECD، یارانه‌ها به‌طور مستقیم جهت کنترل و کاهش آلودگی به کار برده نشده‌اند؛ بلکه منبع اصلی تامین مالی یارانه‌ها درآمدهای حاصل از وضع مالیات‌های زیست‌محیطی روی صنایع بوده است.از طرف دیگر به‌کارگیری یارانه‌ها ممکن است در بلندمدت اثر معکوس روی کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی داشته باشد؛ چراکه ممکن است به‌عنوان نوعی درآمد برای کارگاه‌های صنعتی تلقی شود.بنابراین این امر موجب افزایش درآمد کارگاه صنعتی شده و ممکن است منجر به افزایش تولید و در نتیجه افزایش آلاینده‌های زیست‌محیطی شود، اما درخصوص استان تهران باید در ابتدا صنایع موجود در آن را به صنایع نفت و پتروشیمی و صنایع فلزی تقسیم و بعد در مورد به‌کارگیری یارانه‌ها جهت کاهش آلودگی‌های این صنایع تصمیم‌گیری کرد؛ چراکه به‌دلیل پیچیدگی سیستم‌های تصفیه و گران بودن هزینه ساخت و خرید آنها صاحبان این صنایع انگیزه کافی برای خرید و نصب تجهیزات کنترل آلودگی و سیستم تصفیه ندارند.
واقعیت موجود در مورد تهران این است که بیش از 96 درصد از کارگاه‌های دارای فاضلاب صنعتی در استان تهران از سیستم تصفیه و بازیافت فاضلاب برخوردار نیستند. از این میان در حدود 9/ 49 درصد کارگاه‌های دارای فاضلاب کمتر از 10 مترمکعب در روز، 2/ 27 درصد بین 50 تا 99 مترمکعب و نزدیک به 6/ 5 درصد آنها نیز مقدار فاضلابشان یک هزار مترمکعب و بیشتر در روز است. در این صورت دولت می‌تواند با دادن یارانه به‌صورت کمک‌های بلاعوض یا وام‌های کم‌بهره به این صنایع که اغلب صنایع نفت، پتروشیمی و صنایع فلزی هستند، انگیزه لازم جهت خرید و نصب تجهیزات کنترل آلودگی در آنها را امکان‌پذیر کند. هرچند که دادن یارانه در بلندمدت ممکن است اثر معکوس روی کاهش آلودگی صنایع فوق داشته باشد؛ بنابراین ابزارهای مالیاتی در کنار بهره‌مندی از یارانه‌ها می‌تواند تاثیر مثبتی بر کاهش آلودگی هوای استان تهران داشته باشد.
در روش پیگویی اقتصاددانان به عوارض انتشار علاقه‌مند هستند تا از هر واحدی که آلاینده را وارد جو می‌کند مالیات بگیرند تا با این روش بنگاه‌ها سعی کنند برای پرداخت عوارض کمتر آلاینده‌های خود را کم کنند. در این حالت عوارض انتشار آلودگی به تولید‌کننده انگیزه می‌دهد تا تکنولوژی بهتر و جدیدتری را به کار بگیرد.
قصه همیشه متفاوت پایتخت
استان تهران به‌عنوان پایتخت از لحاظ امکانات زیربنایی و دسترسی به بازار مصرف، سرمایه و کار از موقعیت مناسب و ممتازی برخوردار است. مجموعه این عوامل سبب گسترش سریع صنعت در این استان شده است.
براساس آمارسال 1376 از کارگاه‌های بزرگ صنعتی بیش از یک‌سوم کارگاه‌های صنعتی کشور در استان تهران واقع شده‌اند که باعث بروز بسیاری از آلودگی‌های زیست‌محیطی در این استان شده‌اند. تعداد کل کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور در سال 1376، 13904 کارگاه ثبت شده است که از این مقدار 4354 کارگاه در حدود 31/ 3 درصد آنها در استان تهران متمرکز شده‌اند.
علاوه‌بر آن استان تهران ۸/ ۳۱ درصد شاغلین، ۳/ ۳۲ درصد ارزش افزوده، ۷/ ۳۳ درصد ارزش تولیدات و ۴/ ۱۹ درصد کل سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص داده است. در این تقسیم‌بندی صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و نیم تریلر بیشترین ارزش افزوده را دارند و صنایع مواد غذایی و آشامیدنی، صنایع تولید ماشین‌آلات و تجهیزات طبقه‌بندی نشده در جای دیگر، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی و صنایع تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
ضررهای ایران از آلودگی هوا
آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد روزانه ۲۷ تهرانی بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند. همچنین براساس آمارهای ارائه شده از سوی بانک جهانی در مورد خسارات ناشی از آلودگی هوا در ایران، دولت ایران در سال ۲۰۰۶ متحمل پرداخت ۸ میلیارد دلار خسارت بابت آلودگی هوا شده در حالی که این رقم در سال ۲۰۰۴، ۸/ ۷ میلیارد دلار و در سال ۲۰۰۱، ۱/ ۷ میلیارد دلار بوده است.بر همین اساس، طبق برآورد‌های بانک جهانی خسارت سالانه آلودگی هوای ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۱۶ میلیارد دلار خواهد رسید. همچنین مطالعات بانک جهانی نشان می‌دهد سالانه مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در ایران حدود ۵ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال، شیوع امراض حدود ۴ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال و هزینه‌های بیماری ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال خسارات در پی داشته است.بر پایه این گزارش بیماری‌های ناشی از آلودگی هوای شهری نیز سالانه ۲۶۰ میلیون دلار معادل ۲۳ %ز تولید ناخالص ملی به اقتصاد ایران خسارت وارد می‌کند.
کاربرد مالیات‌ها در کاهش آلودگی صنایع استان تهران
براساس تجربیات سایر کشورها، همگی کاربرد مالیات‌های زیست‌محیطی در کشورهای OECD را به‌عنوان یکی از ابزارهای اقتصادی برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی تایید می‌کنند. همچنین به‌طور تقریبی در تمامی کشورهای جهان درآمدهای حاصل از مالیات‌های زیست‌محیطی به‌عنوان یارانه جهت خرید و نصب تجهیزات کنترل آلودگی اختصاص داده شده است، البته نباید فراموش کرد که کشورهایی که مالیات‌های زیست‌محیطی جهت کاهش آلودگی در آنها به کار برده شده از یک نظام مالیاتی کارآ برخوردارند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد ابزارهای مالیاتی (مالیات بر محصول، مالیات بر نهاده، مالیات بر مواد متصاعد) در صورتی که سیستم و نظام جمع‌آوری مالیات در کشور از کارآیی لازم برخوردار باشد، یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترل و کاهش آلودگی هوا است؛ اما در تهران به‌دلیل مشکلات عدیده آماری در زمینه کارگاه‌های بزرگ صنعتی از جمله حجم و میزان تولید، نوع و میزان آلاینده، نهاده‌های به‌کار گرفته شده در تولید، حجم فاضلاب صنعتی کارگاه‌ها و حجم مواد زائد جامد، پیشنهاد ابزار مالیاتی مشخص درباره کارگاه‌ها به تفکیک فعالیت صنعتی ممکن نیست.همچنین درصورت نبود یک سیستم دریافت مالیاتی منسجم و کارآمد نمی‌توان انتظار داشت که تمامی انتظارات را در این حوزه برآورده کرد.
کاربرد یارانه‌ها در کاهش آلودگی صنایع
در کشورهای OECD، یارانه‌ها به‌طور مستقیم جهت کنترل و کاهش آلودگی به کار برده نشده‌اند؛ بلکه منبع اصلی تامین مالی یارانه‌ها درآمدهای حاصل از وضع مالیات‌های زیست‌محیطی روی صنایع بوده است.از طرف دیگر به‌کارگیری یارانه‌ها ممکن است در بلندمدت اثر معکوس روی کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی داشته باشد؛ چراکه ممکن است به‌عنوان نوعی درآمد برای کارگاه‌های صنعتی تلقی شود.بنابراین این امر موجب افزایش درآمد کارگاه صنعتی شده و ممکن است منجر به افزایش تولید و در نتیجه افزایش آلاینده‌های زیست‌محیطی شود، اما درخصوص استان تهران باید در ابتدا صنایع موجود در آن را به صنایع نفت و پتروشیمی و صنایع فلزی تقسیم و بعد در مورد به‌کارگیری یارانه‌ها جهت کاهش آلودگی‌های این صنایع تصمیم‌گیری کرد؛ چراکه به‌دلیل پیچیدگی سیستم‌های تصفیه و گران بودن هزینه ساخت و خرید آنها صاحبان این صنایع انگیزه کافی برای خرید و نصب تجهیزات کنترل آلودگی و سیستم تصفیه ندارند.
واقعیت موجود در مورد تهران این است که بیش از 96 درصد از کارگاه‌های دارای فاضلاب صنعتی در استان تهران از سیستم تصفیه و بازیافت فاضلاب برخوردار نیستند. از این میان در حدود 9/ 49 درصد کارگاه‌های دارای فاضلاب کمتر از 10 مترمکعب در روز، 2/ 27 درصد بین 50 تا 99 مترمکعب و نزدیک به 6/ 5 درصد آنها نیز مقدار فاضلابشان یک هزار مترمکعب و بیشتر در روز است. در این صورت دولت می‌تواند با دادن یارانه به‌صورت کمک‌های بلاعوض یا وام‌های کم‌بهره به این صنایع که اغلب صنایع نفت، پتروشیمی و صنایع فلزی هستند، انگیزه لازم جهت خرید و نصب تجهیزات کنترل آلودگی در آنها را امکان‌پذیر کند. هرچند که دادن یارانه در بلندمدت ممکن است اثر معکوس روی کاهش آلودگی صنایع فوق داشته باشد؛ بنابراین ابزارهای مالیاتی در کنار بهره‌مندی از یارانه‌ها می‌تواند تاثیر مثبتی بر کاهش آلودگی هوای استان تهران داشته باشد.
ارسال نظر