فراز و فرودهای رابطه با تاجیکستان

دنیای اقتصاد، گروه اقتصاد- در طول سال‌های اخیر سیاست خارجی ایران با تحولاتی مواجه بوده که یکی از آن‌ها توجه بیشتر به موضوع منطقه‌گرایی و گسترش همکاری با کشورهای همسایه است. یکی از مناطقی که ایران تمایل زیادی برای گسترش روابط با آن را دارد حوزه آسیای مرکزی است. در بین کشورهای این منطقه، تاجیکستان به‌دلیل قرابت‌های زبانی، فرهنگی و نژادی برای ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است. در خلال این سال‌ها، ایران علاوه بر مسائل فرهنگی به برقراری روابط اقتصادی با این کشور نیز متمایل بوده و درصدد برآمده تا پروژه‌های عمرانی و عملیاتی را در این کشور برعهده بگیرد.

دنیای اقتصاد، سیدمهرداد امیرکلالی- در طول سال‌های اخیر سیاست خارجی ایران با تحولاتی مواجه بوده که یکی از آن‌ها توجه بیشتر به موضوع منطقه‌گرایی و گسترش همکاری با کشورهای همسایه است. یکی از مناطقی که ایران تمایل زیادی برای گسترش روابط با آن را دارد حوزه آسیای مرکزی است. در بین کشورهای این منطقه، تاجیکستان به‌دلیل قرابت‌های زبانی، فرهنگی و نژادی برای ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است. در خلال این سال‌ها، ایران علاوه بر مسائل فرهنگی به برقراری روابط اقتصادی با این کشور نیز متمایل بوده و درصدد برآمده تا پروژه‌های عمرانی و عملیاتی را در این کشور برعهده بگیرد. حوزه اقتصادی یکی از مهمترین جلوه‌های همکاری بین دو کشور است که با استقبال زیاد مقامات تاجیک مواجه است و بر تداوم و گسترش آن تاکید دارند چرا که از این امر به‌عنوان عاملی برای کاهش وابستگی به انرژی وارداتی و دستیابی به استقلال و رشد اقتصادی بهره می‌گیرند. در این بین باید گفت که هرچند تاجیکستان کشوری توسعه نیافته در آسیای مرکزی است اما ظرفیتهای بیشماری (مانند پتانسیل‌های آبی) برای رشد اقتصادی دارد.

در این بین ایران کوشیده تا حضور اقتصادی و سرمایه‌گذاری خود را در این کشور افزایش دهد و سهم عمده‌ای در رشد اقتصاد تاجیکستان داشته باشد. درحال حاضر حدود ۱۵۰ شرکت بزرگ و کوچک با سرمایه ایرانی در مناطق مختلف تاجیکستان فعالیت می کنند. به‌ منظور اطلاع دقیق‌تر از وضعیت بازرگانی ایران و تاجیکستان به سراغ عبدالرضا محمدی، رئیس شورای تجاری ایران و تاجیکستان رفتیم. با وجود اینکه او ایرانی است اما ۱۸ سال است که مسئول امور کنسولی سفارت جمهوری تاجیکستان در مشهد بوده است. وی روابط اقتصادی و سیاسی ایران و تاجیکستان را همواره عالی ارزیابی می‌کند اما با این حال معتقد است در دوره‌هایی دچار فراز و فرودهایی شده است که باید به‌دلیل اشتراکات فرهنگی و زبانی، سوء‌تفاهمات را مرتفع کرد. محمدی وضعیت اقتصادی تاجیکستان را به‌دلیل تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه و تاثیر آن بر کشورهایی همچون تاجیکستان مساعد نمی داند. او موانعی همچون سودهای بالای بانکی برای تسهیلات بازرگانی و قوانین دست‌وپاگیر مالیاتی را از مشکلات پیش روی بازرگانان ایرانی می‌داند. در ادامه گفت‌وگو به مسائل دیگری مانند مشکلات تجّار ایرانی در مرزهای تاجیکستان و همچنین فرصت‌های اقتصادی در مناطق آزاد این کشور پرداختیم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد.

سطح همکاری‌های تجاری دو کشور را پس از برجام چطور ارزیابی می‌کنید؟

تاجیکستان به‌دلیل نزدیکی‌های فرهنگی و هم‌زبانی یکی از بازارهای صادراتی ایران و به‌خصوص خراسان در آسیای میانه بوده است. درطول جنگ‌های داخلی تاجیکستان، نقش ایرانیان در بازگشت صلح پررنگ بود و مسلما مردم تاجیکستان خاطرات خوبی از حضور ایرانیان در کشورشان دارند. باتوجه به ظرفیت‌هایی که ایران و خراسان دارد، همپوشانی خوبی بین دو کشور وجود داشته. متاسفانه در سال‌های اخیر به‌علت تحریمی که علیه روسیه ایجاد شد تاثیر مستقیمی بر کشورهای CIS گذاشت لذا باعث رکود شدیدی در این کشورها از جمله تاجیکستان شده است. صادرات غیرنفتی ایران به تاجیکستان در دوسال اخیر حدود ۴۷ درصد کاهش پیدا کرده است به‌دلیل اینکه تقاضای زیادی در تاجیکستان وجود ندارد. رکودی که در تاجیکستان وجود دارد تاثیر مستقیمی بر تبادلات تجاری بین دو کشور گذاشته است. تحریم‌ها هیچ خللی به روابط اقتصادی و سیاسی ایران و تاجیکستان وارد نمی‌کرد به‌دلیل اینکه تاجیکستان هیچگاه با تحریم‌های غرب علیه ایران همراه نشد و روابط خود را با ایران حفظ کرد. این مورد را ذکر کنم که تاجیکستان برای ایران پایلوت بود و ایران کالاهای زیادی را از طریق تاجیکستان به کشورهای دیگر صادر می‌کرد و از این طریق مشکلات تحریم‌ها برای ایران کمتر می‌شد.

چه موانع داخلی بر سر راه بازرگانان برای توسعه صادرات به تاجیکستان وجود دارد؟

درباره بانک‌ها، تسهیلات با نرخ‌های بالا، کار را برای صادرکننده سخت می‌کند و به‌نظرم دولت باید یارانه‌ای برای وام‌های صادراتی غیرنفتی درنظر بگیرد تا بانک‌ها تسهیلات را با نرخ بهره کمتری از صادرکننده‌ها دریافت کنند. اگر دولت قصد دارد که به صادرات غیرنفتی کمک کند حداقل برای کاهش سود تسهیلات بانکی اقدامی جدی انجام دهد. در دولت سابق جوایز صادراتی بازرگانان قطع شد و حتی مالیات‌هایی نیز بر آن تحمیل شد که شکر خدا دولت فعلی برای حمایت از صادرات غیرنفتی، قانون مالیات‌های اضافی را حذف کرد اما همچنان جوایز صادراتی به بازرگانان پرداخت نشده است.

برگزاری نمایشگاه فرصت‌های اقتصادی بین دو کشور چه میزان بر توسعه مراودات اقتصادی موثر بوده است؟

مسلما برگزاری نمایشگاه فرصت اقتصادی به هر نحوی خوب است و در گذشته هر سال حداقل دو نمایشگاه در تاجیکستان برگزار و استقبال خوبی از اجناس ایرانی می‌شد.

آیا قصد برگزاری مجدد این نمایشگاه‌ها را دارید؟

تا جایی‌که بنده اطلاع دارم با توجه به بحران اقتصادی که در تاجیکستان وجود دارد و همچنین هزینه‌های برگزاری نمایشگاه، برگزاری آن در سال جاری مقرون به‌صرفه نیست. اگر سازمان توسعه تجارت از برگزاری نمایشگاه‌ها به‌صورت یارانه‌ای حمایت کند مطمئنا در برگزاری نمایشگاه موثر است. رمز موفقیت در هر بازاری ماندگاری در آن است. خراسانی‌ها برای بازار تاجیکستان بسیار تلاش کردند و جای افسوس دارد که مقدار صادرات و سرمایه‌گذاری در تاجیکستان کاهش پیدا کند.

گویا چندماه پیش، کنفرانسی در تهران برگزار و شخصی که به‌عنوان اپوزیسیون دولت تاجیکستان شناخته می‌شود در این همایش مهمان بوده است. اخبار غیرموثقی مبنی بر ناراحتی تاجیکستان از این موضوع و در نتیجه کاهش سطح روابط اقتصادی شنیده شده است، آیا این موضوع صحت دارد؟

روابط ایران و تاجیکستان همواره دچار فراز و فرودهایی بوده اما مدتی است سطح روابط در حد خوب قرار دارد. وقتی کشوری در سختی‌ها کنار ایران بوده باید در زمان خوشحالی و خرسندی نیز این روابط حفظ شود. به‌عبارت دیگر ایران فراموش نکند تاجیکستان در زمان تحریم کنار ایران بود و بالعکس تاجیکستان نیز نباید کمک‌های ایران را فراموش کند. برخی اوقات سوء‌تفاهمی رخ می‌دهد که باید دو کشور از طریق مذاکره، مسائل را حل کنند، به‌عنوان مثال رؤسای جمهور دو کشور بیش از یک سال با یکدیگر ملاقات نداشتند و اگر دوباره ملاقاتی صورت بگیرد بسیار خوب است.

شنیده شده است که طی سفر رسمی سفیر تاجیکستان به مشهد در ماه گذشته، استاندار خراسان رضوی ایشان را به ملاقات نپذیرفتند. آیا این موضوع صحت دارد؟

تقاضای سفیر، ملاقات با استاندار بود ولی ایشان در تهران جلسه داشتند و با این حال جلسه را با آقای مروج‌الشریعه، معاون امور اقتصادی استاندار برگزار کردیم.

گفته می‌شود در همین مدت مشکلاتی در گمرک و قرنطینه تاجیکستان برای بازرگانان ایرانی ایجاد شده است.

بنده کار تجاری نیز انجام می‌دهم و آن مشکلاتی که به حق باشد حتما بیان می‌کنم. شاید برای بازرگانان ایرانی در تاجیکستان مشکلاتی وجود داشته باشد که مربوط به قوانین آن کشور است و باید آن را رعایت کنند. به‌عنوان مثال از سال ۲۰۱۴ قانونی مبنی بر الصاق برچسب تاجیکی بر روی اجناس صادراتی وجود دارد اما این مسئله از طریق وزارت خارجه ایران به بازرگانان ایرانی اطلاع ندادند که مشکلاتی پیش آمد اما بار صادراتی نیز به این دلیل توقیف نشد. تا دوسال پیش که روابط عالی بود با بازرگانان ایرانی مدارا می‌کردند اما حالا که روابط به سطح معمولی رسیده است برای موضوع برچسب تجاری مانند بقیه کشورها با بازرگانان ایرانی رفتار می‌کنند. اقدام گمرک تاجیکستان غیرقانونی نیست اما سخت‌گیری‌هایی وجود دارد. مدتی هم مالیات را برای تمامی صادرکنندگان کشورهای مختلف به تاجیکستان افزایش داده‌اند چون بودجه دولت تاجیکستان کاهش پیدا کرده است. معیارهای استاندارد تاجیکستان افزایش پیدا کرده است که بازرگانان ایرانی رعایت می‌کنند.

آینده روابط را با خراسان که قطب صنعتی ایران محسوب می‌شود، چطور می‌بینید؟

زمانی که در تاجیکستان جنگ داخلی بود صادرات به آنجا خوب بود چون آن کشور به اجناس و اقلام مختلف نیاز داشت. نباید پرچم صادرات به تاجیکستان پایین بیاید چون برای رسیدن به این نقطه زحمت کشیده‌ایم. تاجیکستان مناطق آزاد دارد و از طرفی صنعت خراسان پیشرفت کرده است به عبارتی واحدهای صنعتی استان می‌توانند برای پیشرفت و توسعه کار در مناطق آزاد تاجیکستان خط تولیدی جدید راه‌اندازی کنند. با وجود اینکه بازار تاجیکستان مساعد نیست اما همچنان فرصت‌های خوبی برای کار اقتصادی در آنجا وجود دارد.

شورای تجاری ایران و تاجیکستان چگونه شکل گرفت و چه وظایفی دارد؟

در زمان ریاست جمهوری آقای سیدمحمد خاتمی و وزارت بازرگانی آقای شریعتمداری این شورا با برگزاری انتخابات بین بازرگانان شکل گرفت. در این شورا، بازرگانان و شرکت‌های مختلف خدمات فنی، مهندسی و بازرگانی در تاجیکستان حضور دارند. وظیفه این شورا ایجاد هماهنگی مناسب بین تجار، رفع مشکلات بازرگانان از طریق رایزنی با مراجع ذی‌ربط تاجیکستان و هماهنگی با سفارت جمهوری اسلامی ایران در شهر دوشنبه است. این شورا در تاجیکستان مستقر است.

موضوع انتقال آب آشامیدنی از تاجیکستان به خراسان به کجا رسیده است؟

موضوع انتقال آب از ۱۳ سال پیش مطرح شده است و مطالعات اولیه آن انجام شد، همچنین توافق‌نامه‌ای میان ایران و تاجیکستان در سال ۲۰۰۷ منعقد شد مبنی بر اینکه در سال ۲۰۱۳ روزانه یک میلیارد متر مکعب آب آشامیدنی به خراسان منتقل شود. طبق مطالعات مقرر شد که آب از طریق افغانستان به ایران وارد شود اما برای این پروژه باید هزینه زیادی صرف شود یعنی حدود ۵ میلیارد دلار هزینه مالی دارد. به‌دلیل نبود امنیت نسبی در افغانستان و مخالفت کشورهای ازبکستان و ترکمنستان و همچنین عدم‌تامین هزینه مالی، این طرح مسکوت مانده است.