ذکر احوال حاکمان و استانداران خراسان در دوره قاجاریه - ۸
هادی پژوهش فتحعلی شاه با از دست دادن ایالات ایران در قفقاز تصمیم گرفت آنچه در شمال غرب ایران از دست داده بود را در خاور ایران جبران کند و مردم ایران را که از شکست مفتضحانه ایران در جنگ با روسیه و تحمیل آن همه خسارات مالی و جانی و واگذاری بخش مهمی از خاک کشور به روسیه؛ بعلاوه تعهد پرداخت ده‌ها کرور تومان خسارات نقدی جنگی به روسها بر آشفته شده و سر به طغیان برداشته بودند، آرام سازد. از این رو بر آن شد که سرزمین افغانستان را دوباره به تابعیت ایران در آورد. این سیاست مورد موافقت روسها نیز بود زیرا اگر ایران افغانستان را تصرف می‌کرد، اولا به ظاهر جبران ایالات از دست رفته خود را در قفقاز می‌نمود و از طرفی کینه مردم نسبت به روسیه تخفیف می یافت، ثانیاً نفوذ دولت روسیه از طریق ایران تا مرز هندوستان که در اختیار رقیب دیرین یعنی انگلستان بود توسعه می یافت و اگر ایران در این امر موفق نمی‌شد باز ایرانیان از انگلیس رنجیده شده و به روسیه نزدیکتر می‌گردیدند.
هادی پژوهش فتحعلی شاه با از دست دادن ایالات ایران در قفقاز تصمیم گرفت آنچه در شمال غرب ایران از دست داده بود را در خاور ایران جبران کند و مردم ایران را که از شکست مفتضحانه ایران در جنگ با روسیه و تحمیل آن همه خسارات مالی و جانی و واگذاری بخش مهمی از خاک کشور به روسیه؛ بعلاوه تعهد پرداخت ده‌ها کرور تومان خسارات نقدی جنگی به روسها بر آشفته شده و سر به طغیان برداشته بودند، آرام سازد. از این رو بر آن شد که سرزمین افغانستان را دوباره به تابعیت ایران در آورد. این سیاست مورد موافقت روسها نیز بود زیرا اگر ایران افغانستان را تصرف می‌کرد، اولا به ظاهر جبران ایالات از دست رفته خود را در قفقاز می‌نمود و از طرفی کینه مردم نسبت به روسیه تخفیف می یافت، ثانیاً نفوذ دولت روسیه از طریق ایران تا مرز هندوستان که در اختیار رقیب دیرین یعنی انگلستان بود توسعه می یافت و اگر ایران در این امر موفق نمی‌شد باز ایرانیان از انگلیس رنجیده شده و به روسیه نزدیکتر می‌گردیدند.
بنابراین فتحعلی شاه برای انجام چنین قصدی عباس میرزا نایب السلطنه را با حفظ مقام فرمانفرمایی آذربایجان به سرپرستی استانداری خراسان منصوب کرد، این اقدام به ظاهر قصد سرکوبی اغتشاشات خوانین ایلات خراسان بود ولی در باطن مقدمه‌ای برای لشگرکشی به افغانستان ومحاصره هرات بود.
در این موقع خوانین هزاره‌ای در سرخس شورش نموده و به تربت جام و باخرز تاخته و بهرام خان پسر بنیاد خان هزاره‌ای را کشتند. محمد خان قرایی حاکم تربت حیدریه از این موقعیت استفاده و به تربت جام و باخرز هجوم برده و آنجا را تصرف کرد.
رضا قلی خان زعفرانلو ایلخان ایلات اکراد شمال خراسان به‌عنوان اعتراض به قراردهای گلستان و ترکمانچای پرچم مخالفت علیه دولت مرکزی در منطقه قوچان را برافراشته بود. جعفرقلی خان شادلو حاکم بجنورد و محمد تقی خان عرب میش مست حاکم کاشمر نیز به بهانه‌ای دیگر مخالفت خود را با دولت مرکزی اعلام داشتند.
حرکت عباس میرزا به سوی خراسان
عباس میرزا با سپاه تحت فرمان خود از آذربایجان از طریق اصفهان، یزد و کرمان روانه خراسان شد و در مسیر شورش‌ها را فرو نشاند. محمد خان قرایی حاکم تربت حیدریه تسلیم و مطیع گردید و عباس میرزا با خانواده قرایی وصلت نمود تا به روابط دوستی‌شان تحکیم بخشد.
در سال ۱۲۴۸ قمری هزاره‌ای‌های سرخس را سرکوب، حاکم طاغی را دستگیر و محمد خان قرایی را علی رغم وصلتی که با خاندان شاهی انجام داده بود و متمرد شده بود دستگیر و به همراه برادرانش به مشهد اعزام کرد.
عباس میرزا حکومت باخرز و تربت جام را به ابراهیم خان هزاره ای حاکم سابق آنجا واگذار کرد و حکومت تربت حیدریه و نواحی اطراف را به سهراب خان گرجی داد، پس از آرام کردن نواحی شرقی خراسان برای سرکوبی خان زعفرانلو عازم قوچان شد و علی‌رغم مقاومت سرسختانه اکراد، خان قوچان تسلیم عباس میرزا شد.
عباس میرزا، رضا قلی‌خان را عزل و سمت ایلخانی را به سام خان پسر وی داد و حکومت قوچان و چناران را به محمد خان سردار واگذار نمود. نجف قلی خان شادلو حاکم بجنورد پس از اطلاع از موفقیتهای حاکم خراسان تسلیم شد و مورد تفقد قرار گرفت، سرپرست استانداری خراسان با تدبیر و شجاعت در مدت کوتاهی تمامی خوانین سرکش خراسان را سرکوب و آنان را بازداشت و در ۲۵ محرم ۱۲۴۹ قمری همگی را روانه تهران و در ارگ پایتخت زندانی کرد.
با این اقدامات سریع، اوضاع خراسان رو به آرامش گذشت و نظم وامنیت در سراسر استان برقرار گردید .عباس میرزا پس از فراغت از امور داخلی خراسان در مشهد قصد تجهیز و اعزام سپاه به افغانستان را داشت که بیماری کهنه او تشدید شد و نتوانست در لشگر کشی به هرات و افغانستان شرکت نماید و پسران خود محمد میرزا و خسرو میرزا را با پانزده هزار سپاهی عازم هرات نمود. اما بیماری عباس میرزا منجر به فوت او در مشهد شد و با اعلام خبر درگذشت عباس میرزا سپاهیان محاصره شهر هرات را که همراه با توفیقات نظامی بود رها نموده و به مشهد مراجعت کردند.
بنابراین فتحعلی شاه برای انجام چنین قصدی عباس میرزا نایب السلطنه را با حفظ مقام فرمانفرمایی آذربایجان به سرپرستی استانداری خراسان منصوب کرد، این اقدام به ظاهر قصد سرکوبی اغتشاشات خوانین ایلات خراسان بود ولی در باطن مقدمه‌ای برای لشگرکشی به افغانستان ومحاصره هرات بود.
در این موقع خوانین هزاره‌ای در سرخس شورش نموده و به تربت جام و باخرز تاخته و بهرام خان پسر بنیاد خان هزاره‌ای را کشتند. محمد خان قرایی حاکم تربت حیدریه از این موقعیت استفاده و به تربت جام و باخرز هجوم برده و آنجا را تصرف کرد.
رضا قلی خان زعفرانلو ایلخان ایلات اکراد شمال خراسان به‌عنوان اعتراض به قراردهای گلستان و ترکمانچای پرچم مخالفت علیه دولت مرکزی در منطقه قوچان را برافراشته بود. جعفرقلی خان شادلو حاکم بجنورد و محمد تقی خان عرب میش مست حاکم کاشمر نیز به بهانه‌ای دیگر مخالفت خود را با دولت مرکزی اعلام داشتند.
حرکت عباس میرزا به سوی خراسان
عباس میرزا با سپاه تحت فرمان خود از آذربایجان از طریق اصفهان، یزد و کرمان روانه خراسان شد و در مسیر شورش‌ها را فرو نشاند. محمد خان قرایی حاکم تربت حیدریه تسلیم و مطیع گردید و عباس میرزا با خانواده قرایی وصلت نمود تا به روابط دوستی‌شان تحکیم بخشد.
در سال ۱۲۴۸ قمری هزاره‌ای‌های سرخس را سرکوب، حاکم طاغی را دستگیر و محمد خان قرایی را علی رغم وصلتی که با خاندان شاهی انجام داده بود و متمرد شده بود دستگیر و به همراه برادرانش به مشهد اعزام کرد.
عباس میرزا حکومت باخرز و تربت جام را به ابراهیم خان هزاره ای حاکم سابق آنجا واگذار کرد و حکومت تربت حیدریه و نواحی اطراف را به سهراب خان گرجی داد، پس از آرام کردن نواحی شرقی خراسان برای سرکوبی خان زعفرانلو عازم قوچان شد و علی‌رغم مقاومت سرسختانه اکراد، خان قوچان تسلیم عباس میرزا شد.
عباس میرزا، رضا قلی‌خان را عزل و سمت ایلخانی را به سام خان پسر وی داد و حکومت قوچان و چناران را به محمد خان سردار واگذار نمود. نجف قلی خان شادلو حاکم بجنورد پس از اطلاع از موفقیتهای حاکم خراسان تسلیم شد و مورد تفقد قرار گرفت، سرپرست استانداری خراسان با تدبیر و شجاعت در مدت کوتاهی تمامی خوانین سرکش خراسان را سرکوب و آنان را بازداشت و در ۲۵ محرم ۱۲۴۹ قمری همگی را روانه تهران و در ارگ پایتخت زندانی کرد.
با این اقدامات سریع، اوضاع خراسان رو به آرامش گذشت و نظم وامنیت در سراسر استان برقرار گردید .عباس میرزا پس از فراغت از امور داخلی خراسان در مشهد قصد تجهیز و اعزام سپاه به افغانستان را داشت که بیماری کهنه او تشدید شد و نتوانست در لشگر کشی به هرات و افغانستان شرکت نماید و پسران خود محمد میرزا و خسرو میرزا را با پانزده هزار سپاهی عازم هرات نمود. اما بیماری عباس میرزا منجر به فوت او در مشهد شد و با اعلام خبر درگذشت عباس میرزا سپاهیان محاصره شهر هرات را که همراه با توفیقات نظامی بود رها نموده و به مشهد مراجعت کردند.
ارسال نظر