سنگی بر گوری
جلال آل‌احمد یکی از نویسندگانی است که حرف و حدیث‌های فراوانی درباره آثارش و فعالیت‌های فرهنگی‌اش وجود دارد. با همه حرف‌هایی که درباره او مطرح می‌شود، حتی منتقدان سرسخت آل احمد هم معتقدند او نویسنده مهمی است و در تاریخ ادبیات ایران جایگاه قابل تاملی دارد. به همین دلیل مخاطبان ادبیات داستانی نیاید بی‌اعتنا از کنار آثارش بگذرند. در این هفته کتاب«سنگی بر گوری» نوشته جلال آل احمد را معرفی کرده‌ایم که اخیرا چاپ جدید آن وارد بازار کتاب شده است. «سنگی بر گوری» آخرین اثر تالیفی منتشر شده از جلال آل احمد است که پس از مرگ وی منتشر شد، این متن را بی‌گمان می‌توان یکی از مهم‌ترین نوشته‌های ادبیات کشور دانست. بسیاری از منتقدان این کتاب را اثر داستانی نمی‌دانند و از آن به‌عنوان زندگینامه آل احمد نام می‌برند. در ابتدای رمان، مخاطب اثر، همان مخاطب تلویحی رمان است؛ اما رفته رفته در پایان اثر روشن می‌شود که نویسنده با سنگ گور عمه‌اش حرف می‌زند.
پدر جلال، نماینده‌ای تمام و عیار از فرهنگی سنتی است که در نهایت، جلال از او عبور می‌کند. در پایان اثر گویی کششی مهم بین فرهنگ سنتی و مدرن رخ می‌دهد. آل احمد با هجوم به تمام چیزهایی که سنت از رابطه خونی می‌دهد، می‌کوشد رابطه فرزند و پدر و این محکوم بودن به داشتن فرزندی از خود را به چالش بکشد. زمان روایت اثر حدود سال هزار و سیصد و بیست است و زمانی که راوی مشغول بیان مسائل خویش است، حدود دهه چهل خورشیدی است. راوی بر مقابل سنگ قبر زنی به نام «عمقزی» همه گذشته خود را از کودکی تا زمان اکنون روایت می‌کند. نکته مهم کتاب فرازمانی بودن است که آل احمد آن را برملا می‌کند؛ تقابلی تمام عیار میان سنت و مدرنیته، تقابلی ازلی ابدی میان پدر و پسر، پسری که عصیان کرده بر تمامی تفکرات پدر است و اندیشه‌های او را به هیچ می‌شمارد. پدر نماینده سنت می‌شود و فرزند برآمده دنیایی جدید و نو.
زبان اثر و لحن نویسنده لحنی پرخاشگر و عصبی است. او از روایتی ساده شروع می‌کند و بعد رفته رفته با لحنی تند تمام مباحث مختلف اجتماعی را به چالش می‌کشد. نثر مقطع که از شگردهای آل احمد است، در این اثر به خوبی به چشم می‌آید. او با نثری تلگرافی و موجز اندیشه و نگاه خود را نسبت به امر سنت و سایر مسائل شرح می‌دهد. لحن وی به‌شدت یاد آور لوئی فردینان سلین است.
راوی اثر یک نویسنده است. یک روشنفکر در زمان خودش در مواجهه با قدرت، او در نفی قدرت و در ساختاری مستقل حضور دارد؛ اما در این اثر از این منظر، آل احمد با نفی کامل سنت، به‌خصوص در سطور پایانی با قدرت همراه می‌شود؛ یعنی او نیز در این اثر با نفی کامل سنت دیدگاهی را زنده می‌کند که کاملا در راستای فرهنگ و گفتمان زمان خویش است. چاپ سوم کتاب «سنگی بر گوری» اخیرا توسط انتشارات فردوس روانه بازار کتاب شده است.