گزارش تحلیلی - تطبیقی درباره گسترش مصرف رسانه‌های تعاملی و اینترنتی در ایران
هر ایرانی یک حساب کاربری در شبکه‌های اجتماعی
شایان ربیعی
روزگاری شعار هر ایرانی یک گوشی موبایل باب بود. بعدها گوشی موبایل این جمله جایش را به خیلی چیزهای دیگر دارد؛ لپ‌تاپ، تبلت، کتاب و. . . اما همچنان که از پیش معلوم بود، هیچ یک از این شعارها به واقعیت نپیوست. حتی «چند موبایله» بودن برخی شهروندان، تعداد گوشی‌های موبایل را چنان بالا نبرد که به‌صورت میانگین به هر ایرانی یک گوشی برسد.
با وجود این، هرچه سخت‌افزارها در محقق کردن شعار مذکور ناموفق بودند، نرم‌افزارها موفقیت بیشتری کسب کردند. اینترنت در ایران چنان به سرعت رشد کرد و گسترش یافت که با کمی اغماض می‌توانیم بگوییم شعار «هر ایرانی، یک حساب کاربری در اینترنت» جانشین شعارهای قبلی شد و تحقق یافت.
روزگاری شعار هر ایرانی یک گوشی موبایل باب بود. بعدها گوشی موبایل این جمله جایش را به خیلی چیزهای دیگر دارد؛ لپ‌تاپ، تبلت، کتاب و. . . اما همچنان که از پیش معلوم بود، هیچ یک از این شعارها به واقعیت نپیوست. حتی «چند موبایله» بودن برخی شهروندان، تعداد گوشی‌های موبایل را چنان بالا نبرد که به‌صورت میانگین به هر ایرانی یک گوشی برسد.
با وجود این، هرچه سخت‌افزارها در محقق کردن شعار مذکور ناموفق بودند، نرم‌افزارها موفقیت بیشتری کسب کردند. اینترنت در ایران چنان به سرعت رشد کرد و گسترش یافت که با کمی اغماض می‌توانیم بگوییم شعار «هر ایرانی، یک حساب کاربری در اینترنت» جانشین شعارهای قبلی شد و تحقق یافت.
شایان ربیعی
روزگاری شعار هر ایرانی یک گوشی موبایل باب بود. بعدها گوشی موبایل این جمله جایش را به خیلی چیزهای دیگر دارد؛ لپ‌تاپ، تبلت، کتاب و... اما همچنان که از پیش معلوم بود، هیچ یک از این شعارها به واقعیت نپیوست. حتی «چند موبایله» بودن برخی شهروندان، تعداد گوشی‌های موبایل را چنان بالا نبرد که به‌صورت میانگین به هر ایرانی یک گوشی برسد.
با وجود این، هرچه سخت‌افزارها در محقق کردن شعار مذکور ناموفق بودند، نرم‌افزارها موفقیت بیشتری کسب کردند. اینترنت در ایران چنان به سرعت رشد کرد و گسترش یافت که با کمی اغماض می‌توانیم بگوییم شعار «هر ایرانی، یک حساب کاربری در اینترنت» جانشین شعارهای قبلی شد و تحقق یافت. البته بار سنگین تحقق این شعار، بیش از هر چیز بر شانه شبکه‌های اجتماعی است؛ فیس‌بوک، کلوب، تلگرام، ایستاگرام، وایبر و.... ورود این شبکه‌ها به ایران، استقبال فزاینده ایرانیان از اینترنت و حضور در شبکه‌های مختلف را با سرعت بسیار زیادی ایجاد کرد و کار تا آنجا پیش رفت که در زمانی حدود پنج سال، به یکباره حجم بزرگی از جمعیت کشور به فضای مجازی کوچید و در آنجا ساکن شد.
در تایید این اتفاق، محمدرضا رستمی، مشاور وزیر ورزش و جوانان با بیان اینکه میانگین استفاده روزانه ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی 9 ساعت است، گفت: بخش قابل‌توجهی از جمعیت کشور از فیس‌بوک استفاده و وقت قابل‌توجهی را صرف این شبکه می‌کنند. این در حالی است که گسترش حضور ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی، همزمان باعث کاهش توجه به برخی دیگر از انواع رسانه از جمله تلویزیون و کتاب شده است.
براساس آخرین مطالعات صورت گرفته تا پایان سال ۹۲ که برای بررسی و سنجش میزان تماشای تلویزیون در ایران انجام شد، ۵/ ۶۶ درصد از مردم هر روز تلویزیون نگاه می‌کند، ۲/ ۱۸ درصد یکبار در هفته و ۶ درصد هم ماهی یکبار برنامه‌های رسانه ملی را می‌بینند. ۲/ ۳۳ درصد ایرانی‌ها هر روز و ۲۵ درصد هفته‌ای یکبار از اینترنت استفاده می‌کنند. این حجم گسترده از مصرف اینترنت به‌ویژه مصرف شبکه‌های اجتماعی و بالاخص فیس‌بوک، به‌خوبی نمایانگر یک تحول بزرگ در سبک زندگی خانواده‌های نوین ایرانی است. مطالعات نشان داده است که زمان خواب ایرانی‌ها به‌طور میانگین کمتر از هشت ساعت است و زمان کار مفید کارمندان در ادارات حداکثر به پنج ساعت می‌رسد. اگر در کنار این ارقام، آمار ۹ ساعته ایرانیان در استفاده از فیس‌بوک را قرار بدهیم، بیش از پیش اهمیت و گستردگی آن به چشم خواهد آمد.
رکوردهای ایرانی در دنیای مجازی
به قول یکی از داستان‌نویسان ایرانی، هر چقدر که در فضای واقعی متوسط و معمولی هستیم و رکوردی در جهان واقعی ثبت نمی‌کنیم، در جهان مجازی بیشترین رکوردها از آن ماست.
این جمله اگرچه واقعا صحیح نیست، اما چندان هم که به‌نظر می‌رسد دور از واقعیت نیست. نگاهی به آمارهای استفاده ایرانیان از شبکه‌های اجتماعی در چند سال اخیر، نشان‌دهنده مصرف بالای شبکه‌های مجازی از سوی ایرانیان در مقایسه با دیگر کشورهاست.
این آمارها مربوط به محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در میان ایرانیان در سال 1393 است. جالب اینکه رکورد محبوب‌ترین شبکه اجتماعی با اختلاف بسیار در دست فیس‌بوک است و البته در مقابل، دیگر شبکه‌های اجتماعی همچون تلگرام، وایبر، واتس‌آپ و... معمولا خصلتی چرخشی دارند و جایگزین یکدیگر می‌شوند.
همچنان که در ادامه می‌خوانید، این روزها در ایران تلگرام، رقبای وایبر و واتس‌آپ و... را شکست داده است و در حال جذب کاربران بیشتری است.
ما هم داریم
اما با گسترش روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی در کشور، ایرانی‌ها نیز تلاش کردند تا با راه‌اندازی شبکه‌هایی مشابه با فیس‌بوک، یوتیوب، یاهو، گوگل و... از ظرفیت استقبال ایرانیان از این شبکه‌ها استفاده کنند، اما گویا این تلاش‌ها چندان که باید و شاید به نتیجه مطلوب نرسیده است.
شاید بتوان گفت نخستین شبکه اجتماعی ایرانی که در زمان خود بسیار پرمخاطب بود، «کلوب» بود. در سال‌های آغازین دهه نود شمسی، راه‌اندازی این شبکه یک اتفاق نو در فضای مجازی ایران بود و بسیاری از کاربران وبلاگ‌ها به سمت شبکه اجتماعی کلوب سرازیر شدند. کلوب در آن زمان توانست با رکوردی بسیار قابل‌توجه، بیشترین کاربران ثابت یک سایت غیرخبری را به نام خود ثبت کند. رکورد کلوب در این دوره بیش از دو میلیون کاربر بود، اما طولی نکشید که فیس‌بوک در میان جوانان ایرانی شناخته شد و رشد شبکه کلوب، به پایان رسید.
به هر روی ایرانیان تلاش کردند تا برای هر شبکه اجتماعی محبوب خارجی یک مشابه ایرانی به‌عنوان آلترناتیو طراحی و معرفی کنند. بر همین اساس فیس‌نما به‌عنوان جایگزین فیس‌بوک و آپارات به‌عنوان جایگزین شبکه یوتیوب رونمایی شدند. حتی در کنار این‌ها، راه‌اندازی یک سامانه اینترنتی برای پشتیبانی از پست الکترونیکی به نام چاپار انگیزه ایرانی‌ها برای ساختاربندی یک شبکه حامع از خدمات اینترنتی داخلی را تبیین کرد.
pic1
هرچند جایگزین‌های داخلی، چندان که باید و شاید نتوانستند از رقبای خارجی خود جلو بزنند، اما استقبال جامعه ایرانی از این شبکه‌ها هم چندان که به نظر می‌رسید، کم رونق نبود.
با وجود این به‌طور کلی در میان شبکه‌های اجتماعی وطنی، هنوز هم کلوب رتبه نخست را دارد.
رقابت با غول
اما رقابت این شبکه ها با نمونه‌های خارجی‌شان امیدوارکننده نیست. مقایسه آماری میان این دو نوع شبکه‌های اجتماعی گویای قدرت بلامنازع نوع خارجی به علت کثرت کاربران و البته طراحی و زیبایی بصری بیشتری است که دارند.
با این همه حتی اگر تنها کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی خارجی را هم مد نظر قرار بدهیم، باز هم کفه ترازو به نفع استقبال از نمونه‌های خارجی سنگینی می‌کند:
دو جدول زیر به‌صورتی خلاصه اعداد و ارقام مربوط به استفاده از دو نوع از شبکه‌های اجتماعی ایرانی و رقبای خارجی‌شان را مرور می‌کند.
توئیتر
تولد: 2006
جمعیت: ۶۰۰ میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
کمتر از یک میلیون نفر
زادگاه: آمریکا
pic2
تلگرام
تولد: ۲۰۱۳
جمعیت: حدود 50 میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
حداقل یک و نیم میلیون نفر
زادگاه: روسیه
pic۳
اینستاگرام
تولد: 2011
جمعیت: ۴۲۰ میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
حدود چهار میلیون نفر
زادگاه: آمریکا
pic4
فیس‌بوک
تولد: ۲۰۰۴
جمعیت: 1400 میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
(غیررسمی) بیش از 10 میلیون نفر
زادگاه: آمریکا
pic۵
شبکه‌های اجتماعی
ایرانی
شبکه‌های اجتماعی
آپارات
تولد: 1389
جمعیت:
بیش از 505 هزار نفر
جهانی
pic۶
فیس‌نما
تولد: 1390
جمعیت:
بیش از یک میلیون و صدهزار نفر
pic7
کلوب
تولد: ۱۳۸۳
جمعیت:
دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر
pic8
روزگاری شعار هر ایرانی یک گوشی موبایل باب بود. بعدها گوشی موبایل این جمله جایش را به خیلی چیزهای دیگر دارد؛ لپ‌تاپ، تبلت، کتاب و... اما همچنان که از پیش معلوم بود، هیچ یک از این شعارها به واقعیت نپیوست. حتی «چند موبایله» بودن برخی شهروندان، تعداد گوشی‌های موبایل را چنان بالا نبرد که به‌صورت میانگین به هر ایرانی یک گوشی برسد.
با وجود این، هرچه سخت‌افزارها در محقق کردن شعار مذکور ناموفق بودند، نرم‌افزارها موفقیت بیشتری کسب کردند. اینترنت در ایران چنان به سرعت رشد کرد و گسترش یافت که با کمی اغماض می‌توانیم بگوییم شعار «هر ایرانی، یک حساب کاربری در اینترنت» جانشین شعارهای قبلی شد و تحقق یافت. البته بار سنگین تحقق این شعار، بیش از هر چیز بر شانه شبکه‌های اجتماعی است؛ فیس‌بوک، کلوب، تلگرام، ایستاگرام، وایبر و.... ورود این شبکه‌ها به ایران، استقبال فزاینده ایرانیان از اینترنت و حضور در شبکه‌های مختلف را با سرعت بسیار زیادی ایجاد کرد و کار تا آنجا پیش رفت که در زمانی حدود پنج سال، به یکباره حجم بزرگی از جمعیت کشور به فضای مجازی کوچید و در آنجا ساکن شد.
در تایید این اتفاق، محمدرضا رستمی، مشاور وزیر ورزش و جوانان با بیان اینکه میانگین استفاده روزانه ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی 9 ساعت است، گفت: بخش قابل‌توجهی از جمعیت کشور از فیس‌بوک استفاده و وقت قابل‌توجهی را صرف این شبکه می‌کنند. این در حالی است که گسترش حضور ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی، همزمان باعث کاهش توجه به برخی دیگر از انواع رسانه از جمله تلویزیون و کتاب شده است.
براساس آخرین مطالعات صورت گرفته تا پایان سال ۹۲ که برای بررسی و سنجش میزان تماشای تلویزیون در ایران انجام شد، ۵/ ۶۶ درصد از مردم هر روز تلویزیون نگاه می‌کند، ۲/ ۱۸ درصد یکبار در هفته و ۶ درصد هم ماهی یکبار برنامه‌های رسانه ملی را می‌بینند. ۲/ ۳۳ درصد ایرانی‌ها هر روز و ۲۵ درصد هفته‌ای یکبار از اینترنت استفاده می‌کنند. این حجم گسترده از مصرف اینترنت به‌ویژه مصرف شبکه‌های اجتماعی و بالاخص فیس‌بوک، به‌خوبی نمایانگر یک تحول بزرگ در سبک زندگی خانواده‌های نوین ایرانی است. مطالعات نشان داده است که زمان خواب ایرانی‌ها به‌طور میانگین کمتر از هشت ساعت است و زمان کار مفید کارمندان در ادارات حداکثر به پنج ساعت می‌رسد. اگر در کنار این ارقام، آمار ۹ ساعته ایرانیان در استفاده از فیس‌بوک را قرار بدهیم، بیش از پیش اهمیت و گستردگی آن به چشم خواهد آمد.
رکوردهای ایرانی در دنیای مجازی
به قول یکی از داستان‌نویسان ایرانی، هر چقدر که در فضای واقعی متوسط و معمولی هستیم و رکوردی در جهان واقعی ثبت نمی‌کنیم، در جهان مجازی بیشترین رکوردها از آن ماست.
این جمله اگرچه واقعا صحیح نیست، اما چندان هم که به‌نظر می‌رسد دور از واقعیت نیست. نگاهی به آمارهای استفاده ایرانیان از شبکه‌های اجتماعی در چند سال اخیر، نشان‌دهنده مصرف بالای شبکه‌های مجازی از سوی ایرانیان در مقایسه با دیگر کشورهاست.
این آمارها مربوط به محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در میان ایرانیان در سال 1393 است. جالب اینکه رکورد محبوب‌ترین شبکه اجتماعی با اختلاف بسیار در دست فیس‌بوک است و البته در مقابل، دیگر شبکه‌های اجتماعی همچون تلگرام، وایبر، واتس‌آپ و... معمولا خصلتی چرخشی دارند و جایگزین یکدیگر می‌شوند.
همچنان که در ادامه می‌خوانید، این روزها در ایران تلگرام، رقبای وایبر و واتس‌آپ و... را شکست داده است و در حال جذب کاربران بیشتری است.
ما هم داریم
اما با گسترش روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی در کشور، ایرانی‌ها نیز تلاش کردند تا با راه‌اندازی شبکه‌هایی مشابه با فیس‌بوک، یوتیوب، یاهو، گوگل و... از ظرفیت استقبال ایرانیان از این شبکه‌ها استفاده کنند، اما گویا این تلاش‌ها چندان که باید و شاید به نتیجه مطلوب نرسیده است.
شاید بتوان گفت نخستین شبکه اجتماعی ایرانی که در زمان خود بسیار پرمخاطب بود، «کلوب» بود. در سال‌های آغازین دهه نود شمسی، راه‌اندازی این شبکه یک اتفاق نو در فضای مجازی ایران بود و بسیاری از کاربران وبلاگ‌ها به سمت شبکه اجتماعی کلوب سرازیر شدند. کلوب در آن زمان توانست با رکوردی بسیار قابل‌توجه، بیشترین کاربران ثابت یک سایت غیرخبری را به نام خود ثبت کند. رکورد کلوب در این دوره بیش از دو میلیون کاربر بود، اما طولی نکشید که فیس‌بوک در میان جوانان ایرانی شناخته شد و رشد شبکه کلوب، به پایان رسید.
به هر روی ایرانیان تلاش کردند تا برای هر شبکه اجتماعی محبوب خارجی یک مشابه ایرانی به‌عنوان آلترناتیو طراحی و معرفی کنند. بر همین اساس فیس‌نما به‌عنوان جایگزین فیس‌بوک و آپارات به‌عنوان جایگزین شبکه یوتیوب رونمایی شدند. حتی در کنار این‌ها، راه‌اندازی یک سامانه اینترنتی برای پشتیبانی از پست الکترونیکی به نام چاپار انگیزه ایرانی‌ها برای ساختاربندی یک شبکه حامع از خدمات اینترنتی داخلی را تبیین کرد.
pic1
هرچند جایگزین‌های داخلی، چندان که باید و شاید نتوانستند از رقبای خارجی خود جلو بزنند، اما استقبال جامعه ایرانی از این شبکه‌ها هم چندان که به نظر می‌رسید، کم رونق نبود.
با وجود این به‌طور کلی در میان شبکه‌های اجتماعی وطنی، هنوز هم کلوب رتبه نخست را دارد.
رقابت با غول
اما رقابت این شبکه ها با نمونه‌های خارجی‌شان امیدوارکننده نیست. مقایسه آماری میان این دو نوع شبکه‌های اجتماعی گویای قدرت بلامنازع نوع خارجی به علت کثرت کاربران و البته طراحی و زیبایی بصری بیشتری است که دارند.
با این همه حتی اگر تنها کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی خارجی را هم مد نظر قرار بدهیم، باز هم کفه ترازو به نفع استقبال از نمونه‌های خارجی سنگینی می‌کند:
دو جدول زیر به‌صورتی خلاصه اعداد و ارقام مربوط به استفاده از دو نوع از شبکه‌های اجتماعی ایرانی و رقبای خارجی‌شان را مرور می‌کند.
توئیتر
تولد: 2006
جمعیت: ۶۰۰ میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
کمتر از یک میلیون نفر
زادگاه: آمریکا
pic2
تلگرام
تولد: ۲۰۱۳
جمعیت: حدود 50 میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
حداقل یک و نیم میلیون نفر
زادگاه: روسیه
pic۳
اینستاگرام
تولد: 2011
جمعیت: ۴۲۰ میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
حدود چهار میلیون نفر
زادگاه: آمریکا
pic4
فیس‌بوک
تولد: ۲۰۰۴
جمعیت: 1400 میلیون نفر
تعداد کاربران ایرانی:
(غیررسمی) بیش از 10 میلیون نفر
زادگاه: آمریکا
pic۵
شبکه‌های اجتماعی
ایرانی
شبکه‌های اجتماعی
آپارات
تولد: 1389
جمعیت:
بیش از 505 هزار نفر
جهانی
pic۶
فیس‌نما
تولد: 1390
جمعیت:
بیش از یک میلیون و صدهزار نفر
pic7
کلوب
تولد: ۱۳۸۳
جمعیت:
دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر
pic8
ارسال نظر