زنجیره کامل اقتصاد و مردم

مهدی برزین

در یونان باستان، میدان یا آگورا یکی از عناصر سه گانه شهر بود، حضور مردم برای تصمیم گیری، گفت‌وگو و معاشرت، آن را به قلب تپنده شهر تبدیل می کرد، در امتداد یونان، روم باستان هم با افزودن مراکز خرید و برگزاری مراسم مختلف اجتماعی و ورزشی، فوروم را به وجودآورد. البته در قرون وسطی میدان ها وسعت کمتری نسبت به روم باستان داشتند اما همچنان اهمیت خود را حفظ کردند.

آنچه امروز در اروپا به عنوان پلازا شناخته می شود، در واقع ادامه همان آگورا و فوروم هاست که در قرون وسطی با اضافه شدن کلیسا و مراکز حکومتی، شکلی پایدار پیدا کرده اند. اجرای احکام اعدام، خواندن اعلانیه های حکومتی و برگزاری کارناوال های مختلف در مراسم های عمومی یا مذهبی از دیگر کارکردهای پلازا بوده است. ماهیت فئودالی اروپا باعث شده بود تا در هر شهر یا منطقه ای نوعی فرهنگ متمایز کننده هم شکل بگیرد تا خاطره جمعی آنان را متحد می کرد. همین، زمینه برگزاری مراسم یا آیین های دسته جمعی گوناگون در طول سال می شد که بهترین نقطه برای آن میدان شهربود. در ایتالیا، شهرهای فلورانس و ونیز ساختار جمهوری داشتند و فستیوال های متعدد در میدان های اصلی آنها برگزارمی شد. وجود کاخ های اصلی و کلیسا در جوار میدان، بازار و مراکز وقت گذرانی از دیگر مشخصه های این میدان ها بوده است.

با انقلاب صنعتی و ورود ماشین به زندگی، کم کم میادین شهرها، خاصیت اجتماعی خود را دست دادند و غلبه عنصر سواره بر پیاده باعث شد تا بسیاری از آنها هویت اصلی خود را از دست بدهند. اما با ورود نسل جدید طراحان شهری از اوایل قرن بیستم، نوعی بازگشت در معماری با تکیه بر عناصر اجتماع، خلاقیت و فرهنگ شکل گرفت. ایجاد کتابخانه ها، سالن‌های اپرا، کاخ شهرداری و دایر شدن کافه ها و غذاخوری ها در جوار میدان، جانی تازه به میادین اروپایی بخشید. میدان های ترافالگار در لندن یا جمهوری و Euole( طاق نصرت) در پاریس که دارای مناسبت تاریخی بودند؛ یا میدان سنت پیتر در واتیکان که جایگاهی مذهبی دارد، احیا کننده نقش میدان در زندگی روزمره مردم بودند. در طول جنگ‌های جهانی هم میدان های بزرگ شهرهای اروپایی صحنه حضور مردم برای همفکری، اطلاع رسانی یا اتحاد یا نشان دادن همبستگی و بسیج عمومی بوده است. همچنین جشن‌های پایان جنگ، هنوز دراین میدان ها برگزار می‌شود.

برون‌گرایی جوامع اروپایی یکی از علل وجودی این مکان‌های عمومی در اروپاست. امروزه با تعریف دوباره نقش میدان در حیات اجتماعی شهر به عنوان نقطه مکث و انتظار یا قرارهای شخصی و عمومی شاهد بازسازی میادین قرون وسطی به شکلی هستیم که همزیستی ماشین و انسان در آن به روشنی پیداست. میدان دل کامپو در سیِنا یا دی مایو از این دست مکان‌ها هستند که با جاذبه‌های تاریخی، بصری و تفریحی احاطه شده‌اند. وجود مبلمان شهری مناسب برای توقف، کافه‌های روباز و سایه بان‌های متعدد، پله هایی برای نشستن؛ این میدان ها را به بهترین نقاط شهر برای به رسیدن یا معاشرت و وقت گذرانی بدل ساخته است. شاید شما تصاویر جنگ بالش‌ها یا جشن گوجه فرنگی را دیده باشید، یکی از کارکردهای امروزی این میادین، شکل گیری قرارهای عمومی با چاشنی تفریح است که بروز بیرونی فرهنگ عمومی یا ویژگی اختصاصی یک شهر با دیگر نقاط است.

برگزاری میتینگ های سیاسی یا اعتراضات مدنی به دلیل وسعت و موقعیت خاص چنین مکان‌هایی از دیگر عوامل اهمیت یا معروفیت یک میدان است.برای همین میدان در اروپا در امتداد هویت تاریخی خود، امروز یک نقطه اتصال برای کسب و کار، معاشرت و گذراندن اوقات خوش شهروندان است. تا آنجا که هویت اجتماعی شهر اروپایی بدون میدان معنی ندارد وهر کسی به یک شهر کوچک یا بزرگ و حتی دهکده ای وارد شود یکی از اولین نقاط حضورش میدان اصلی یا میدانچه هایی با کارکرد چندگانه یا خاص می شود. میدان کراکوف در لهستان، نمونه ای از میدان های اروپایی و از جاذبه های اصلی این کشور و مرکز برگزاری جشنواره غذا در اروپا است که با جذب گردشگران و اتصال آنها به صاحبان صنایع غذایی، مبتکران و هنرمندان این عرصه، فضای مناسبی برای تبادل تجربیات، فعالیت اقتصادی و تعاملات انسانی فراهم کرده است. اما دنیای جدید یا قاره آمریکا با همان پیشینه تاریخی مهاجران اروپایی، تجربه ای دیگری داشته است. شکل گیری اولیه شهرها در قاره آمریکا با محوریت کلیسا و شورای شهر بود که در امتداد خیابان‌های متقاطع شکل گرفت، و معماری شهری بارزی را در آمریکای شمالی حداقل تا قرن هجدهم میلادی شاهد نیستیم.

با بزرگترشدن شهرهایی مثل نیویورک، سانفرانسیکو یا پورتلند، و برپایی مراکزی تفریحی و تجاری بزرگ به سبک اروپا مانند سالن‌های اپرا و رستوران‌ها، میادین اولیه شکل گرفتند که در امتداد صنعتی شدن و نقش عمده قطار در این شهرها، مراکز شهری در کنار فروشگاه ها و محل های تفریحی و فرهنگی شهر شکل گرفتند. در ابتدا نبود عناصر اولیه میدان، مثل محل های مقدس یا نقطه عطف‌های تاریخی،میدان تنها کارکرد ارتباطی و تقسیم سفر را داشت و ظهور وسایل نقلیه موتوری بر تقدم عنصر سواره بر پیاده می‌افزود. ولی هر چه به اواسط قرن بیستم نزدیک می شویم، فرهنگ اروپایی تاثیر متقابل بیشتری بر آمریکای شمالی می گذارد و تعداد اماکن تفریحی برای عموم مردم، نه فقط مردان بیشتر می شود! کتابخانه و شهرداری با معماری ماندگارتر ساخته شد و با بالاتر رفتن امنیت عمومی، روابط اجتماعی از سطح کافه ها یا رستوران ها به میدان ها کشیده شد. طراحان مدرن شهری سعی کردند تا ایستگاه های قطار درون شهری را به زیر زمین منتقل کنند و مراکز خرید، تفریح و سرگرمی را در سطح با تکیه بر عنصر پیاده، بسازند به نحوی که در میدان ها از سرعت کاسته و توانایی تامل به مخاطب داده شود.

میدان تایمز در نیویورک یکی از نمادهای این شهر محسوب می شود که با تابلوهای تبلیغاتی و مراکز خرید یا اجرای موسیقی و عرضه محصولات فرهنگی محاصره شده است. اما اولین بازسازی برنامه ریزی شده در میدان Pioneer Courthouse شهر پورتلند با مشارکت تعداد زیادی طراح، جامعه شناس و متخصص مدیریت شهری انجام شد تا محیطی برای حضور مردم، مشاغل و برگزاری جشن های مختلف فراهم شود، امروزه این میدان در طول سال میزبان نزدیک به ۳۰۰ رویداد تفریحی، هنری و فرهنگی است. المان‌های به عاریت گرفته شده از یونان و روم باستان، در کنار مجسمه‌ها، فضای سبز، کافه ها و رستوران ها، باعث شده تا میدان‌های در آمریکا و کانادا بتوانند تبدیل به نمادهای شهر و کانون توجهات خاطره جمعی مردم آن شهر بشوند. هم اکنون تلاش می‌شود تا با طراحی موزه ها، ساختن آثار معماری پیشرو و ایجاد دسترسی آسان برای شهروندان و گردشگران، این میدان ها را به نوعی برند و جاذبه شهر تبدیل کنند.

اجراهای موسیقی کوچک و بزرگ، درهم آمیزی اقشار مختلف و وجود گالری‌های متفاوت در جوار میدان ها، یا برگزاری جشن های دسته جمعی مثل کریسمس، ایجاد زمین بازی یا اسکیت در فصول مختلف به نوعی کارکردهای چند منظوره به این مکان ها می‌بخشد. میدان شهری درغرب با جمع آوری جلوه های دیداری، معماری پیشرو و علمی، درنظرگرفتن جزییاتی مانند نیازهای شهروندان سواره و پیاده و وجود فرهنگ برون‌گرا و متحرک در تعاملات اجتماعی توانسته زنجیره کاملی از صرفه اقتصادی، ایجاد مشاغل، گردش سرمایه و قوام اجتماعی به وجود بیاورد.