مرگ استخوان

استئوپروز یا پوکی استخوان به معنی کاهش مقدار بافت تشکیل‌دهنده استخوان بدون تغییر در ترکیب آن است، درست مانند یک ساختمان با اسکلت فلزی که بدون تغییر دادن در جنس اسکلت آن تعدادی از تیرهای آهن را از بدنه آن خارج کنیم. نتیجه این کاهش، ضعیف شدن استخوان و بالا رفتن احتمالی شکستگی به‌دنبال آسیب‌های جزئی است. معمولا حجم توده استخوانی در حدود ۳۵ سالگی به بالاترین حد خود رسیده و بعد از آن شروع به کاهش می‌کند؛ بنابراین هر چه در سنین پایین‌تر تراکم استخوانی بیشتر باشد در آینده استخوان‌ها سالم‌تر و نیرومندتر خواهند بود.

استئوپروز یا پوکی استخوان به معنی کاهش مقدار بافت تشکیل‌دهنده استخوان بدون تغییر در ترکیب آن است، درست مانند یک ساختمان با اسکلت فلزی که بدون تغییر دادن در جنس اسکلت آن تعدادی از تیرهای آهن را از بدنه آن خارج کنیم. نتیجه این کاهش، ضعیف شدن استخوان و بالا رفتن احتمالی شکستگی به‌دنبال آسیب‌های جزئی است.معمولا حجم توده استخوانی در حدود ۳۵ سالگی به بالاترین حد خود رسیده و بعد از آن شروع به کاهش می‌کند؛ بنابراین هر چه در سنین پایین‌تر تراکم استخوانی بیشتر باشد در آینده استخوان‌ها سالم‌تر و نیرومندتر خواهند بود. پوکی استخوان یک بیماری خاموش است، به این معنی که تا این بیماری موجب تظاهرات جدی مانند شکستگی، کمر درد یا قوز پشتی نشود فرد اطلاعی از بیماری خود ندارد. در کشور ما از هر ۵ نفر که به سن ۷۰سالگی می‌رسد یک نفر دچار شکستگی می‌شود.

چهار عامل در افزایش تراکم استخوان دخیل هستند که عبارتند از:

۱- فعالیت بدنی ۲- هورمون جنسی

۳- کلسیم ۴- ویتامین D

این چهار عامل با تعاملاتی که با یکدیگر دارند موجب رشد و پایداری استخوان‌ها می‌شوند.

فعالیت بدنی

فشار فیزیکی مداوم بر روی استخوان باعث تحریک استخوان‌سازی می‌شود و استخوان‌ها به تناسب باری که باید حمل کنند تشکیل شده و تغییر شکل می‌دهند، به‌عنوان مثال استخوان‌های ورزشکاران به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای سنگین‌تر از استخوان‌های افراد غیر‌ورزشکار است یا هر گاه یک پای شخصی در گچ باشد، اما با پای دیگر به راه رفتن و ورزش ادامه دهد، استخوان پایی که در گچ قرار دارد نازک شده و تا ۳۰ درصد کلسیم خود را از دست می‌دهد درحالی که استخوان پای مقابل ضخیم با میزان کلسیم طبیعی است. ورزش در کودکان و نوجوانان امری ضروری بوده و حتی تا سن ۴۰ سالگی می‌تواند با افزایش تراکم استخوان نقش پیشگیری‌کننده از پوکی استخوان داشته باشد. پیاده‌روی روزانه و مرتب، دویدن، ورزش‌های جهشی و استفاده از دوچرخه در این بین نقش ویژه‌ای دارند. معمولا ۳۰-۴۰ دقیقه ورزش در بیشتر روزهای هفته فواید مناسبی به‌منظور پیشگیری و حتی درمان برخی بیماری‌ها از جمله پوکی استخوان دارد.

هورمون جنسی

در مردان تستسترون و در زنان استروژن نقش کلیدی در تشکیل بافت استخوان و افزایش تراکم آن دارد (رشد جهشی و سریع دختران و پسران بعد از بلوغ موید همین مطلب است).

هر چند در مردان اثر هورمون تستسترون در سنین پیری کاهش می‌یابد، اما ترشح آن کماکان ادامه داشته و کمبود آن کمتر احساس می‌شود؛ اما در زنان در سنین باروری (۴۹-۱۵ سال) این هورمون از تخمدان‌ها ترشح می‌شود به یکباره هنگام یائسه شدن ترشح آن کاهش چشمگیری یافته و موجب تشدید روند پوکی استخوان می‌شود؛ بنابراین یکی از علل شیوع بیشتر پوکی استخوان در زنان همین مطلب است.

کلسیم

گفته شد که اسکلت‌بندی استخوان به‌وسیله کلسیم صورت می‌گیرد؛ بنابراین رسیدن میزان کافی کلسیم به استخوان‌ها در تشکیل استحکام آن نقش مهمی دارد. کلسیم مورد نیاز بدن از طریق رژیم غذایی تامین می‌شود. خشکبار، حبوبات، سویا، ماهی‌های نرم استخوان مثل ساردین و کیلکا از منابع غنی کلسیم هستند، اما در رژیم غذایی مردم کشور ما عمده کلسیم مصرفی از لبنیات شامل: شیر، ماست و پنیر تامین می‌شود که ۹۹ درصد از کلسیم مصرفی در استخوان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ذکر این نکته بی مناسبت نیست که یک درصد باقی مانده برای انتقال پیام در سیستم عصبی، انقباض عضلات، انعقاد خون به هنگام خونریزی و چسبندگی و اتصال سلول‌های بدن به‌کار گرفته می‌شود؛ بنابراین به‌علت اهمیت حیاتی موارد مذکور در صورت کمبود کلسیم در رژیم غذایی، بدن برای جبران این کمبود بلافاصله از استخوان‌ها برداشت می‌کند که این امر روند پوکی استخوان را به‌هنگام کاهش مصرف کلسیم تشدید می‌کند.

اگر یک لیوان شیر یا یک کاسه ماست یک نفره یا یک تکه پنیر به اندازه یک قوطی کبریت را یک واحد لبنیات در نظر بگیریم، در زنان حامله مصرف روزانه ۴ واحد، نوجوانان تا سن ۲۵ سالگی و زنان یائسه روزانه ۳ واحد و سایر افراد روزانه ۲ واحد از لبنیات جهت تامین کلسیم مورد نیاز روزانه بدن کافی است.

ویتامین D

حضور ویتامین D برای جذب مناسب کلسیم ضروری است. در واقع ویتامین D مانند کلیدی عمل می‌کند که با باز کردن درها به روی کلسیم به آن اجازه ورود می‌دهد؛ به‌عبارت بهتر جهت جذب کلسیم مصرفی از روده‌ها، جلوگیری از دفع بی‌رویه کلسیم از ادرار و ورود کلسیم به ساختمان استخوان حضور این ویتامین الزامی است.

زرده تخم مرغ، ماهی‌های آب شور، خرما و کره از منابع طبیعی و سرشار ویتامین D هستند، اما با توجه به اینکه این ویتامین و سایر ویتامین‌ها به شرایط محیطی بسیار حساس بوده و طرز تهیه و پخت غذاها و نیز مصرف توام مواد غذایی با یکدیگر میزان جذب آنها را پایین می‌آورد بهترین منبع تامین ویتامین D نور خورشید است.معمولا تابش روزانه ۱۵ تا ۲۰ دقیقه نور مستقیم آفتاب به پوست دست و صورت برای تولید مقدار مورد نیاز ویتامین D در بدن کفایت می‌کند. البته تابش نور خورشید از پشت شیشه و نیز استفاده از کرم‌های ضد آفتاب این اثر را خنثی می‌کند، با افزایش سن نیز توانایی پوست برای تولید ویتامین Dکاهش می‌یابد.

با عنایت به آنچه تاکنون گفته شد می‌توان اظهار کرد که در کشور ما بیشترین علت بالا بودن شیوع پوکی استخوان در میانسالی و پیری عدم تشکیل تراکم کافی استخوان در نوجوانی و جوانی است که علت عمده آن نیز تحرک ناکافی و تولید ناکافی ویتامین D به‌ویژه در خانم‌ها است و به‌علت کاهش تولید هورمون جنسی در مردان و زنان در این سنین روند پوکی استخوان شدیدتر و احتمال شکستگی‌های استخوانی بیشتر می‌شود؛ بنابراین حداقل کاری که برای سالمندان می‌توان انجام داد ایجاد شرایط خاص در محیط زندگی است؛ به‌گونه‌ای‌که ریسک افتادن و زمین خوردن آنها کمتر شود.