از اعتراض پزشکان تا اختلاس میلیاردی
نرجس فاطمی این روزها شبکه سه میزبان یکی از ساخته‌های جدید مهران مدیری به نام «درحاشیه» است. همزمان دستگاه قضایی هم میزبان پرونده اختلاسی جدید است. البته وجه مشترک هر دو میزبانی جامعه پزشکی است. در اولی روابط بیمار و پزشک مبنای اصلی و چارچوب محتوایی کار مدیری را تنظیم می‌کند و در دومی اختلاس تعدادی از پزشکان و کادر درمانی در یک بیمارستان خصوصی چارچوب پرونده را تشکیل می‌دهد که البته مردم سهامدار این بیمارستان هستند. هر چند که هر دو موضوع در حوزه جامعه پزشکی و درمانی کشور روی داده است، اما جامعه پزشکی برای اولی شمشیر را از رو بسته و درباره دومی سکوت اختیار کرده است.
این در حالی است که در اواسط سال گذشته بود که مجموعه تلویزیونی درحاشیه مراحل تولید خود را آغازکرد. در آن زمان همه بینندگان تلویزیون همان‌طور که در برنامه ماه عسل وعده داده شده بود، از حضور دوباره مهران مدیری در صدا‌وسیما خوشحال شدند. وی کارگردانی پروژه جدیدی به نام اتاق عمل را برعهده گرفته بود، سریالی که لبه تیز انتقاد به سمت پزشکان گرفته شده بود. پس از پشت‌سر گذراندن بخشی از مراحل تولید این مجموعه، عده‌ای از مسوولان حوزه بهداشت نسبت به تولید این سریال و موضوعات مطرح شده در آن پیش از روی آنتن رفتن انتقاد کردند. به همین دلیل ادامه روند ساخت در بهمن ۹۳ متوقف شد. پس از آن با رایزنی‌های صدا‌وسیما روند تولید از سر گرفته شد و پروژه «اتاق عمل» با تغییر نام به«درحاشیه» از شبکه ۵ سیما به شبکه سه کوچ کرد و سریال نوروزی این شبکه شد، اما حاشیه‌های این سریال به پایان نرسید؛ زیرا درست قبل از شروع سال ۹۴ و آغاز پخش سریال، وزیر بهداشت با نامه‌ای به رئیس وقت صدا و سیما نسبت به پخش این سریال واکنش نشان داد.
در بخشی از این نامه که گویا اولین اعتراض وزارت بهداشت به سریال طنز مهران مدیری نبوده و در طول ساخت این سریال نیز این وزارتخانه اعتراضاتی را به آن داشته، آمده است: « همان‌گونه که مستحضرید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌عنوان متولی نظام سلامت کشور، مامور «فراهم آوردن موجبات تامین بهداشت و درمان کلیه افراد کشور از طریق تعمیم و گسترش خدمات بهداشتی، درمانی و آموزش» در نظام جمهوری اسلامی می‌باشد. تحقق این امر منوط به فراهم آوردن شرایط لازم در حوزه سلامت از جمله آموزش و تامین نیروی انسانی متخصص و متعهد بوده که در یک دوره نسبتا طولانی با سرمایه‌گذاری‌های کلان مادی و معنوی آموزش داده تا نیروی انسانی کارآمد و موثر تامین شود. شاید به جهت همین اهمیت و حساسیت این علم است که پیامبر عظیم‌الشأن اسلام دانش را منحصر در دو علم فرمودند که «العلم العلمان علم الادیان و علم الابدان» و حضرت مولی‌الموحدین امیرالمومنین علی(ع) در خطبه اول نهج‌البلاغه از پیامبر اعظم(ص) به‌عنوان «طبیب دوار» نام می‌برند و این همه حاکی از مقام و جایگاه دست‌اندرکاران حوزه سلامت اعم از پزشکان، پرستاران و... در افق اندیشه اسلامی است. به اذعان همه دستاوردهای حوزه پزشکی که در اثر همت جامعه پزشکی در نظام جمهوری اسلامی صورت گرفته چنان درخشان است که مقام معظم رهبری هنگام ترک بیمارستان محل معالجه می‌فرمایند: انسان هنگامی که علم و دانش بالا و توانایی‌ها و تبحر پزشکان و کادر درمانی و پرستاران کشور را مشاهده می‌کند به وجود چنین ثروت عظیم انسانی در بخش سلامت و بهداشت که یکی از اساسی‌ترین و حیاتی‌ترین بخش‌های زندگی مردم و جامعه است بر خود می‌بالد و افتخار می‌کند.»
وزیر بهداشت در این نامه با اشاره به اجرای طرح تحول سلامت از ساخته شدن تصویر اشتباه از بیمارستان، پزشک، پرستار و سایر اجزای نظام سلامت در ذهن مخاطب ابراز نگرانی می‌کند.
وی همه سریال‌های پیشین کارگردانی چون مهران مدیری را پرمخاطب و تاثیرگذار دانسته و نگران این امر است که در ذهن مخاطب، جامعه پزشکی غیرقابل اعتماد و ناامید‌کننده شکل ببندد.
دکترسیدحسن قاضی زاده‌هاشمی، در این نامه به جلسات متعدد گذشته از جمله جلسه قائم‌مقام وزیر بهداشت با مدیران ارشد صدا و سیما در محل لوکیشن و مذاکره با معاونت پیشین و فعلی سیما اشاره کرد که این امر نشان از طولانی بودن پیگیری وزارت بهداشت در مورد این سریال دارد.
وزیر بهداشت در پایان‌نامه تلویحا از صدا‌وسیما خواسته تا از پخش این سریال جلوگیری کند تا چهره جامعه پزشکی در اذهان مردم مخدوش نشود.
اما ماجرای اعتراض‌ها به اینجا ختم نشد؛ بلکه بعد آن یعنی در شروع قسمت‌های آغازین سریال در حاشیه رئیس سازمان نظام پزشکی واکنش تندی نسبت به این سریال نشان داد و با نگارش نامه‌ای اعتراضی خواستار لغو پخش سریال شد. وی در بخشی از نامه اعتراضی خطاب به ریاست صدا‌وسیما می‌گوید: اعتماد مردم به پزشکان علاوه‌بر آنکه نیازی طرفینی است، تاثیر واضحی بر کاهش بار کاری نظام سلامت و بار مالی دولت دارد و باید محور برنامه‌های پرمخاطب رسانه ملی قرار گیرد. قبلا نیز گفته‌ام که تصویر کلی حاصل از برنامه‌های صدا‌وسیما متاسفانه نمایی غیرقابل اعتماد، ناامیدکننده و آکنده با انواع ناهنجاری‌ها و فساد‌ها را در ذهن مخاطب از نظام سلامت به یادگار می‌گذارد و این درحالی است که بدون شک جامعه پزشکی ایران یکی از موفق‌ترین و سالم‌ترین نظام‌های سلامت در منطقه و حتی جهان است.
بزرگنمایی و استفاده از اشارات شیرین اگر به درستی استفاده شود، موجبات بهجت درونی و نشاط را ایجاد می‌کند، اما نه ساخت سریال به ظاهر طنزی که در آن پزشکان به نحوی به سخره گرفته می‌شوند که تصویری غیرمنصفانه و همراه با لودگی از آنها نمایش داده می‌شود که نه فایده‌ای در اصلاح امور دارد و نه سبب‌ساز شادی است.
اما نکته قابل توجه در این داستان موضع تند یک گروه و صنف به یک سریال طنز است. سریالی که هدفی جز خوشحالی و کمی آموزش در جهت بهبود خدمات پزشکی ندارد. چرا باید سازمان نظام پزشکی از ساخت و پخش چنین سریال‌هایی ناراحت شود. آیا باید داستان‌ها و فیلمنامه‌ها در خلأ نوشته شوند؟ یعنی داستان‌ها همیشه‌ غیر‌واقعی و انتزاعی باشند. آیا یکی از وظایف هنرمندان ساخت بخشی از درد جامعه یا برشی از زندگی اجتماعی ما نیست؟
امیرحسین علم الهدی، رئیس گروه هنر و تجربه سازمان سینمایی درخصوص نگاه بدبینانه پزشکان به سریال در حاشیه مدیری گفت:وقتی صنفی، دستمایه داستان یک سریال تلویزیونی یا فیلم سینمایی می‌شود، به این معنا نیست که در واقعیت تمام اهالی آن صنف را هدف قرار گرفته اند. ما در میان پزشکان، خوب داریم، بد هم داریم. همه نوع آدم در جامعه اصناف ما وجود دارند و نگاه رسانه‌ای به اصناف مختلف، به معنای نظریه کلی دادن درباره تمام اهالی آن اصناف نیست.
وی ادامه می‌دهد: داستان‌ها درباره شغل‌های مختلف براساس جذابیت‌های تصویری و سرگرمی نوشته و ساخته می‌شوند و مثلا در همین سریال«درحاشیه»، شخصیت‌هایی که حالا پزشک هستند، با تمی کمدی قرار است مردم را سرگرم کنند و فارغ از کیفیت و کمیت سریال، طنز و کمدی و سرگرمی مردم در ایام نوروز، هدف است. اما اینکه ناگهان جامعه پزشکان از این سریال ناراحت می‌شوند و یک روزی سریال توقیف می‌شود و روز دیگر، با پخش آن اعتراض می‌کنند، ناآگاهی از رسانه‌های سرگرمی‌ساز است.
وی می‌افزاید: مخاطبان این سریال هیچ کدام از اخلاق‌های مذموم و نادرست شخصیت‌ها را به کلیت جامعه پزشکان نسبت نمی‌دهند، اما جامعه پزشکی به تمام آن دلایلی که گفته شد، برداشت نادرستی از این سریال می‌کند و می‌خواهد با اعتراض و توقف پخش سریال، به آنچه خود فکر می‌کند، درست و صحیح است برسد و از تمام اهالی صنف پزشکان دفاع کند: اتفاقی که بارها برای سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی مختلف افتاده و در نهایت هم نحوه برخورد مدیران تلویزیون و سینما با این اعتراض‌ها، سرنوشت آن را مشخص می‌کند. به این ترتیب، فارغ از قوانین ممیزی، این اتفاق‌ها باعث می‌شوند تا خودسانسوری رواج پیدا کند.
احمد سعیدی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه نقدهای وارد شده به سریال «درحاشیه» با توجه به کالایی شدن درمان در کشور را وارد دانست و تلاش برای تغییر روند این سریال یا قطع آن را مصداق بارز سانسور ارزیابی کرد. به گفته وی، وضعیت بهداشت و درمان و مسائل مربوط به بیمارستان‌ها در ایران وضعیت بحرانی دارد. ما با کالایی شدن خدمات پزشکی در کشور روبه‌رو هستیم که در حال تبدیل کردن پزشکی به یک تجارت است. احمد سعیدی اعتراض به پخش یک سریال انتقادی را نوعی سانسور می‌داند و می‌گوید: در عین حال نگاه سرکوب‌گرایانه بازار روی رفتار اعتراضی پزشک‌ها تاثیر گذاشته است. آنها فکر می‌کنند در حال دفاع ازخودشان هستند؛ درحالی‌که دارند از روابط بازاری در جامعه دفاع می‌کنند. اگر کسی کاسب به معنای منفی آن است دیگر حرمت نقد نشدن ندارد. وقتی رابطه بیمار- پزشک فقط تبدیل به رابطه پولی می‌شود، دیگر اینجا حرمتی نیست که بخواهید از آن دفاع کنید. مگر اینکه در حال دفاع از یک تصویر متفاوت از پزشک باشند که آن وقت به جای این اعتراض باید آن را مطرح کنند و از وجود آن دفاع کنند و کاری کنند آن انگاره ایده‌آل تحقق پیدا کند.
به گفته این استاد دانشگاه معترضان اگر انتظار داشته باشند که باید با یک سریال طنز برخورد کرده و با سانسور و حذف آن را متوقف کنند یا فشار بیاورند تا تلویزیون جلوی پخش آن را بگیرد این سوال پیش می‌آید که فرق شما با سانسورچی‌های دیگر چیست؟ شما چه تعریفی از هنر دارید و چه حرمتی برای آن قائل هستید؟ به جای این پزشکان باید یک چارچوبی را برای دفاع از حرفه خودشان پیدا کنند و به باز تعریف و بازسازی رابطه حرفه خودشان با جامعه بپردازند چون این رابطه دچار زوال شده است. پزشکانی که درد را نشانه‌ای بر وجود بیماری می‌دانند این سریال را هم نشانه‌ای بر یک بیماری اجتماعی تلقی کنند. بیایند با علت برخورد کنند؛ نه با معلول. حالا اگر این سریال دردی را به‌وجود آورده باید بروند سراغ اینکه در اعماق دانش پزشکی و رابطه‌اش با جامعه چه مشکلی وجود دارد و دانش پزشکی کجا به‌عنوان یک حرفه باید خود را اصلاح کند و به جای حفظ یک ماسک تقدس، رابطه خود را اصلاح کنند.
جالب این است هفته گذشته در یکی بیمارستان‌های تهران که سهامداران اصلی آن مردم بودند اختلاس میلیاردی صورت می‌گیرد آیا اینجا نباید صنف پزشکان با وجود آن همه ادعا و شکایت از ساخت و تولید چنین سریال‌هایی و نگرانی از بی‌اعتمادی مردم اعتراض کنند. اینجا بی‌اعتمادی مردم به پزشکان چه می‌شود؟