تنفس در پایتخت چین کاری دشوار است
نگار حسینی تصویر ساده است: عکس سمت راست زنی اروپایی را نشان می‌دهد که پارچه‌ای دور دهان و بینی پیچیده است. این عکس در لندن گرفته شده است، دهه 1950. دود به وضوح در عکس دیده می‌شود. جدا از زنی که سوژه عکاس است، همه چیز در هاله‌ای از دود فرو رفته.
افق دید بسیار محدود است. زن در میان دود، تلاش می‌کند نفس بکشد. عکس سمت چپ زنی شرقی را نشان می‌دهد. زنی از شرق دور، سیاهپوش با ماسکی سیاه بر دهان و بینی. این عکس در پکن گرفته شده است، پایتخت چین. زن عکس سمت چپ هم نفسش تنگ است. گیرم که ماسکی که بر دهان و بینی زده از پارچه روی صورت زن لندنی پیشرفته‌تر باشد، این ماسک هم اما کمکی به بهبود تنفس زن نمی‌کند. اطراف زن سیاه پوش خاکستری است، آکنده از دود. زن تلاش می‌کند دست‌هایش را در جیب مخفی کند. گویی همه تلاشش را می‌کنند که کمترین تماس را با دود خاکستری داشته باشد. این حکایت امروز پکن است، چیزی در حال و هوای ۶۰ سال پیش لندن.
اول وضع آلودگی هوا را چک کن!
خیلی فرقی نمی‌کند در نیمکره شمالی یا جنوبی، مشرق زمین یا مغرب زمین، خاورمیانه یا شبه قاره هند، هرجای دنیا صبح که از خواب بیدار می‌شوی، تا از خانه بزنی بیرون و به محل کار برسی، روال معمولی طی می‌کنی. بیدار می‌شوی، احتمالا دوش سریعی می‌گیری، بنا به مقتضای جغرافیایی قهوه درست می‌کنی یا چای دم می‌کنی، وسایلت را جمع می‌کنی و از خانه خارج می‌شوی، در پکن اما به روال کارهای معمولت، چیز دیگری هم افزوده می‌شود: «بررسی شاخص میزان آلاینده‌های هوا». آلاینده‌های ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون به طور معمول مهم‌ترین شاخصی هستند که بررسی می‌شوند. همین ذرات ریز، بیش از حد ریز، تعیین می‌کنند که امروز چه روزی است. این یعنی تصمیم بگیری با چه وسیله‌ای بیرون بروی، ماسک با خود برداری یا اساسا بیرون بروی یا نه. سالخورده و کودک و باردار و بیمار که باشی وضع از این هم دشوارتر می‌شود. بیماران قلبی- ریوی احتمالا در نهایت به این نتیجه می‌رسند که بهتر است از خیر بیرون رفتن بگذرند، زنان باردار و سالخورده‌ها هم. اما آیا می‌شود هر روز مدارس را تعطیل کرد و بچه‌ها را در خانه نگه داشت؟ گمانم پاسخ این پرسش « نه» باشد. بنابراین خیلی طبیعی است که میزان سرطان خون و اوتیسم و هزار درد و مرض دیگر در میان کودکان بالا برود... این گزارشی اجمالی است از پکن، پایتخت چین. پکن در هاله‌ای از مه فرو رفته است، هاله‌ای کشنده از مه. مه هم البته نه! مه دود فتوشیمیایی. نفس کشیدن توی این فضا دشوار است، چینی‌ها بیشتر با ماسک توی خیابان دیده می‌شوند. چهره‌ها هم خیلی شادمان نیست، اگر بشود پشت این ماسک‌های بزرگ، شادمانی را تشخیص داد. در مورد چین، پکن و جامعه‌ای این چنینی، این حجم آلودگی و مردمی که لبخندشان پشت ماسک‌ها ماسیده، چندان دور از ذهن نیست، اما شاید کسی باور نکند که در حدود ۶۰ سال پیش، یعنی در دهه ۱۹۵۰، هوای لندن از هوای امروز پکن آلوده‌تر بود. pic۱
حال پکن چطور است؟
از حال پکن اگر بپرسید باید گفت که این شهر احوال خوشی ندارد و آلودگی روی سینه شهر سنگینی می‌کند. در پکن آسمان آبی اتفاقی نادر است. بیشتر افق محو است و برخی روزها به سختی می‌توان ساختمان روبه‌رویی را دید. سردرد و خارش بینی و سوزش چشم هم که به وفور در میان پایتخت‌نشینان چینی دیده می‌شود. درست است که میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا اعلام نمی‌شود اما برخی روزها دودی که به ریه فرو می‌رود حکایت از آن دارد که هوا آلوده‌تر از آن است که توصیف می‌شود. شهر حال خوشی ندارد، مردم شهر هم.
میزان آلودگی چقدر است؟
در کشوری مانند چین که هنوز باید و نبایدهای کمونیستی در آن جاری است، نباید انتظار داشت واقعیت‌ها به سادگی منتشر شود. یکی از مهم ترین این واقعیت‌ها سلامت مردم و میزان مرگ و میر و البته امید به زندگی است. چین البته تنها کشوری نیست که چنین اطلاعاتی در آن گرفتار جرح و تعدیل می‌شود، مانند بسیاری از نقاط دنیا اطلاعات آلودگی هوا در چین هم سانسور می‌شود. یک نمونه بسیار واضح این مورد، حدود سه سال پیش در پکن اتفاق افتاد. اطلاعاتی اعلام شد و سفارتی خارجی مچ مقام‌های داخلی را گرفت. ماجرا برمی‌گردد به سال ۲۰۱۰. در حالی که در این سال، دولت چین اعلام کرد شهروندان پکن بیش از ۸۰ درصد روزهای سال در هوایی مطلوب و سالم تنفس کرده‌اند، سفارت ایالات متحده در چین اعلام کرد که اینگونه نیست و واقعیت از اساس برعکس چیزی است که مقام‌های چینی منتشر کرده‌اند. بنا بر اعلام مسوولان سفارت آمریکا، در این سال بیش از ۸۰ درصد روزها ناسالم بوده‌اند و مردم بیش از هوای پاک، دود تنفس کرده‌اند. pic۲
تاثیر آلودگی هوا در چین
هنوز تاثیر این آلودگی بر ساکنان چین چندان شناخته شده نیست. البته طبیعی است که اگر تحقیق و بررسی‌هایی در این زمینه انجام شده باشد، مقام‌های این کشور ترجیح داده باشند نتایج آن را منتشر نکنند. به هر حال اما این طبیعی است که این ماجرا، ماجرایی مرگ آلود است. این درست همان چیزی است که لندنی‌ها تجربه کردند. ساکنان لندن سال‌ها در مجاورت دود زندگی می‌کردند و خبر نداشتند که این دود چه بر سرشان می‌آورد و در نهایت خیلی زودتر از زمان موعد کارشان به تابوت و قبرستان انجامید. جدا از تمامی سانسور و انکارها در بحث انتشار واقعیت‌های آلودگی هوا، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۰حدود ۲/۳ میلیون نفر در قاره آسیا بابت پیامدهای آلودگی هوا پیش از زمان معمول مرده‌اند. pic۳
نگران نباشید، لندن آلوده‌تر بوده است
اما شاید جای نگرانی نباشد. پکنی‌ها باید بدانند که لندن روزگاری از این شهر به مراتب آلوده‌تر بوده است و لندنی‌ها دشوارتر از پکنی‌های امروز نفس می‌کشیده‌اند. این هم دقیقا نتیجه سیاست‌گذاری‌های غلط در زمینه آلودگی هوا در انگلستان بوده است. برای دهه‌های متمادی، سیاستمداران انگلیسی به موضوع آلودگی هوا و نگرانی برای سلامت مردم جامعه بی‌توجه بوده‌اند. نتیجه آن ایجاد پایتخت دودزده و هزینه جانی چندین هزار نفر از ساکنان لندن بوده است.
آیا لندن و پکن قابل مقایسه‌اند؟
با توجه به مساحت و جمعیت میلیاردی چین و شتاب این کشور برای توسعه به علاوه استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی و میزان کربن تولید شده در این کشور، آلودگی در چین چندان دور از ذهن نیست، اما برای کشوری کوچک مانند بریتانیا با جمعیتی محدود این آلودگی اندکی غریب است. مقایسه‌ای اجمالی نشان می‌دهد که در دهه ۱۹۵۰ که لندن در بالاترین میزان آلودگی هوا قرار داشت، این کشور جنگ جهانی را از سر گذرانده بود و در یکی از بالاترین درجه‌ها به لحاظ توسعه یافتگی صنعتی قرار داشت. پکن امروز اما چنین وضعیتی ندارد. نه در بالاترین پله‌های توسعه ایستاده و نه خطر کمونیسم به کلی از این کشور رخت بسته است. اما دولت چین اصلاحات را آغاز کرده است، هرچند آغاز این اصلاحات بیش از همه برای جلوگیری از ناآرامی‌های اجتماعی در این کشور بوده است.
وضع بریتانیا چگونه بوده است؟
در سال ۱۹۵۲، دودی عظیم در لندن باعث و بانی کشته شدن بیش از ۴ هزار نفر از شهروندان انگلیسی شد. ۶۰ سال پیش اما در پکن خبری نبود. دست‌کم نه آنقدر که پایتخت کشور پهناورچین این همه آلوده بشود. در آن روزگار چینی‌ها به لندن لقب «پایتخت دودی» داده بودند. پکنی‌های خوش طبع خبر نداشتند نیم قرن بعد خود به سرنوشت لندنی‌ها دچار می‌شوند.
۶۰ سال بعد از آلودگی بزرگ دهه ۱۹۵۰، برخی تحلیلگران معتقدند که آلودگی هوای لندن بابت تاخیر در اجرای قانون در حوزه آلودگی هوا بوده است که یکی از مهمترین موارد آن منع استفاده از سوخت‌های فسیلی عنوان شده است. در نهایت امروز و بعد از بیش از نیم قرن نمی‌توان گفت که ماجرای آلودگی هوا در پایتخت بریتانیا، یک داستان با پایانی شاد و مطبوع بوده است. در میان کشورهای اتحادیه اروپا و در مقایسه با استانداردهای این اتحادیه در مورد آلودگی هوا، لندن هنوز هم یکی از آلوده‌ترین کشورهای اروپایی است. در سال ۲۰۰۱، کمیسیون اروپا سقف تولید گازهای گلخانه‌ای ملی از آلاینده‌ها در جو را در کشورهای عضو به تصویب رساند که البته کشورهای بریتانیا و آلمان، موفق به انجام این کار شدند، اما میزان آلودگی هوا در انگلستان موجب شد که در اوایل سال ۲۰۱۳ اتحادیه اروپا در مورد آلودگی هوا به بریتانیا هشدار دهد. این اتحادیه تاکید کرده بود که این کشور نتوانسته است استانداردهای اتحادیه را در انگلستان پیاده کند. مقام‌های لندنی اما برای بهبود وضعیت آلودگی هوا در این شهر زیر فشار بیرونی هم بودند. هنگامی که لندن برای المپیک ۲۰۱۲ میزبان شد، کمیته بین‌المللی المپیک به مسوولان انگلیسی هشدار داد که اگر شاخص آلودگی هوا به میزان مطلوبی نرسد، بخش قابل توجهی از آگهی‌های رادیو تلویزیونی را از دست خواهند داد.
این اتفاق البته در مورد پکن نیز افتاد. ۲۰ سال پیش هوای پکن از هوای امروز تهران آلوده‌تر بود. بابت المپیک ۲۰۰۸، اما فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه کاشت درخت و ایجاد سامانه‌های ترابری شهری همگانی به کار گرفته شد و در نهایت زودتر از زمان تعیین شده توسط کمیته المپیک، چینی‌ها توانستند به استانداردهای لازم دست یابند و مجوز برگزاری المپیک را در پکن بگیرند.
به هر حال باید پذیرفت با وجودی که لندن امروز هم یکی از آلوده‌ترین کشورهای اتحادیه اروپا است، نسبت به ۶۰ سال پیش بسیار پاک‌تر است. این در نتیجه سیاست‌های انگلستان در چند دهه اخیر است. این مورد چینی‌ها را بر آن داشته است که از مسوولان انگلیسی راهکارهایی برای حل معضل آلودگی هوا بگیرند. اینکه این راهکارها بتواند چین را هم از ورطه آلودگی نجات دهد، در هاله‌ای از ابهام است، مثل هاله دودی که پکن را در برگرفته است.