آیت‌الله قمی؛ مرجع همیشه مبارز
رضا سلیمان نوری*
مرحوم آیت‌الله العظمی سیدحسن طباطبائی قمی فرزند ارشد آیت‌الله حاج آقا سیدحسین طباطبائی قمی از آیات عظام و علمای مبارزی بود که در دوران سلطنت رضاخان نقش مهمی در مخالفت با اعمال و اقدامات ضداسلامی و دینی رژیم پهلوی داشت. وی در آخرین دهه قرن پیش در شهر نجف به‌دنیا آمد. در جوانی به همراه پدرش که به درخواست اهالی خراسان و سفارش میرزا محمدتقی‌خان شیرازی بود، به مشهد مهاجرت و تحصیلات خویش را در آن شهر آغاز کرد. در جریان وقایع سال ۱۳۱۴خورشیدی مشهد که به قیام مسجد گوهرشاد منتهی شد، به‌عنوان اعتراض به همراه پدر بزرگوارشان عازم تهران شده و پس از تبعید آیت‌الله حاج آقا سیدحسین طباطبائی قمی توسط رضاخان، از سوی پدر مامور جمع آوری خانواده و رساندن ایشان به عراق شد.
رضا سلیمان نوری*
مرحوم آیت‌الله العظمی سیدحسن طباطبائی قمی فرزند ارشد آیت‌الله حاج آقا سیدحسین طباطبائی قمی از آیات عظام و علمای مبارزی بود که در دوران سلطنت رضاخان نقش مهمی در مخالفت با اعمال و اقدامات ضداسلامی و دینی رژیم پهلوی داشت. وی در آخرین دهه قرن پیش در شهر نجف به‌دنیا آمد. در جوانی به همراه پدرش که به درخواست اهالی خراسان و سفارش میرزا محمدتقی‌خان شیرازی بود، به مشهد مهاجرت و تحصیلات خویش را در آن شهر آغاز کرد. در جریان وقایع سال ۱۳۱۴خورشیدی مشهد که به قیام مسجد گوهرشاد منتهی شد، به‌عنوان اعتراض به همراه پدر بزرگوارشان عازم تهران شده و پس از تبعید آیت‌الله حاج آقا سیدحسین طباطبائی قمی توسط رضاخان، از سوی پدر مامور جمع آوری خانواده و رساندن ایشان به عراق شد.
آیت‌الله سیدحسن طباطبائی قمی پس از ورود به عراق تحصیلات خویش را در محضر اساتیدی چون میرزامحمدحسین نائینی، شیخ محمدحسین اصفهانی و شیخ کاظم شیرازی دنبال کرد. او بعد از رحلت پدر، در اواخر دهه ۱۳۲۰ از عراق به ایران مراجعت نمود و در شهر مشهد سکونت گزید و به تدریس علوم دینی در حوزه‌های دینی خراسان پرداخت. پس از مدتی به‌دلیل گسترش ارتباطات همراه با شجاعت ذاتی و حسن‌معاشرت در میان اقشار مردم محبوبیت خاصی پیدا کرد و به‌عنوان امامت جماعت مسجد گوهرشاد انتخاب شد. به همین دلیل از ابتدای مبارزات مردمی علیه رژیم پهلوی، وی از پیشگامانی بود که در تمامی مراحل نهضت اسلامی مردم ایران همگام با سایر مراجع و علمای بزرگ و مبارز نقش مهمی در پیشبرد انقلاب اسلامی ایفا کرد. وی در جلسه‌ای که برای بررسی عواقب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در منزل آیت‌الله العظمی تشکیل شده بود، سید جلال تهرانی استاندار خراسان را تهدید کرد که درصورت عدم‌لغو تصویبنامه، مردم را به تحصن در مسجد گوهرشاد دعوت خواهد کرد. به‌دنبال تحریم عید سال ۱۳۴۲خورشیدی ازطرف حضرت امام خمینی (ره) و اعلام عزای ملی، نیروهای نظامی و امنیتی خراسان به مجلس عزاداری که به همین مناسبت با حضور ایشان و آیت‌الله العظمی میلانی برگزار شده بود، حمله کردند. موضع‌گیری‌های قاطع آیت‌الله حسن قمی باعث شد که قبل از فرارسیدن ۱۵ خرداد۱۳۴۲، ساواک مشهد در گزارشی پیشنهاد کند که آیت‌الله قمی به‌علت اینکه هسته اصلی تشنج در شهر مشهد است، تبعید شود. بالاخره درروز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ایشان در برگشت از مسجد گوهرشاد توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی دستگیر و به تهران منتقل شد.
ایشان را در تهران همراه حضرت امام خمینی (ره) به مدت ۱۵ روز در زندان قصر زندانی کرده و بعد به پادگان عشرت‌آباد منتقل کردند. وی بعد از مدتی از زندان آزاد و به مشهد بازگشت و به مبارزه خود علیه رژیم پهلوی ادامه داد. به‌دنبال تبعید حضرت امام خمینی (ره) از ایران و انتشار خبر آن در مشهد، علمای مبارز شهر در منزل آیت‌الله میلانی اجتماع کرده و تصمیم گرفتند تا به‌عنوان اعتراض نسبت به اقدام رژیم پهلوی در اخراج امام از ایران، در مسجد گوهرشاد تحصن نمایند. ازجمله علمای شرکت‌کننده در این اجتماع آیت‌الله قمی بود که بلافاصله منزل ایشان به محاصره نظامی درآمد. هم‌زمان با پخش تصویب قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۴۵ آیت‌الله قمی آن لایحه را مخالف شرع دانستند و با ارسال تلگرافی به هویدا ضمن اعتراض به اقدام وزیر دادگستری از تقدیم چنین لایحه‌ای به مجلس، بعضی از مفاد آن رادر زمینه ازدواج و طلاق مخالف احکام شرع و قرآن دانست و از هویدا خواست که لایحه مذکور را پس بگیرد. پس از این جریانات رژیم پهلوی تصمیم گرفت که آیت‌الله قمی را از محل اقامت‌شان دور کند و به همین سبب در سال ۱۳۴۶ ایشان را از مشهد به زاهدان و سپس خاش تبعید کردند. بعد از ۱۴ ماه اقامت در خاش تا پیروزی انقلاب اسلامی نیروهای امنیتی و انتظامی رژیم، ایشان را به خانه‌ای واقع در کرج منتقل کرده و تحت حصر کامل و مراقبت ویژه قرار دادند. آیت‌الله قمی در آخرین روزهای مبارزه علیه رژیم پهلوی از کرج به مشهد برگشته و در کنار آیت‌الله العظمی سیدعبدالله شیرازی رهبریت حرکت در مشهد و خراسان بزرگ را در دست گرفتند. ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به سکونت خود در مشهد ادامه دادند اما به مرور و بر اثر برخی اختلاف‌نظرها در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی حضور نداشتند. این مرد همیشه مبارز سرانجام پس از سال‌ها مبارزه در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۸۶خورشیدی دعوت حق را لبیک گفت. مقام معظم رهبری در پی رحلت این عالم مجاهد، پیام تسلیتی به شرح زیر صادر نمودند:
«بسم الله الرحمن الرحیم
رحلت عالم مجاهد، مرحوم مغفور آیت‌الله آقای حاج آقا حسن طباطبائی رضوان‌الله تعالی علیه را به حضرات علما و حوزه مشهد مقدس و به عموم مردم انقلابی و با ایمان آن شهر شهیدپرور و به‌خصوص به علاقه‌مندان و ارادت‌ورزان آن مرحوم و بالاخص به بازماندگان مکرم ایشان و بیت رفیع طباطبائی قمی تسلیت عرض می‌کنیم. سالیان درازی از عمر بابرکت این فقیه مجاهد در راه مبارزه با رژیم طاغوت گذشت و بیانات پرشور ایشان گرمابخش نیروهای مبارز بود. رنج و محنت زندان و تبعید نتوانست در عزم راسخ آن بزرگوار خلل وارد آورد و تا لحظه پیروزی انقلاب تلاش ایشان را متوقف سازد. از خداوند متعال علو درجات و حشر با اولیاء مکرمین را برای ایشان مسئلت می‌کنم.»
*کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی و خراسان‌پژوه
ارسال نظر