هفت نکته از سرزمین هفتاد و دو ملت
امید حاتمی omidhatami@gmail.com درباره نویسنده: امید حاتمی دانش‌آموخته کارشناسی و کارشناسی ارشد ریاضی از دانشگاه شریف است. وی هم‌اکنون در دوره دکترای ریاضی در دانشگاه کمبریج انگلستان مشغول به تحصیل است.
به هر سرزمین که سفر کنی، یا مدتی در آنجا زندگی کنی، هر روز با پدیده‌هایی مواجه می‌شوی که مشخصه هویتی آن دیار است. اگر از جایی با پیش‌زمینه فرهنگی متفاوت آمده باشی، آن پدیده‌ها در نگاه اول شاید بسیار عجیب به نظر آیند، ولی در آن کشور هر روز تکرار می‌شوند و برای اهالی آن سرزمین عادی هستند. به طور مثال صدای اذان در کشورهای اسلامی، مراسم تدفین در کشورهای شرق آسیا و صدای ناقوس کلیسا در کشورهای غربی نمونه‌ای از این پدیده‌ها هستند.
تابستان ۱۳۸۸ فرصت یافتم که به عنوان محقق میهمان، از موسسه ریاضی تاتا در بمبئی هندوستان بازدید کنم. در آن مدت کوتاه فرصت پیدا کردم که در شهر بمبئی گشت و گذار کنم و از ویژگی‌های فرهنگی آن بیاموزم. این متن خلاصه‌ای است از آنچه در بمبئی دیدم:

۱ احترام به حیوانات و منع خوردن گوشت گاو
در بسیاری از مذاهب باستانی هندوستان، زندگی و موجودات زنده گرامی داشته می‌شوند. به طور مثال در آیین «جینیسم»، بدرفتاری و کشتن حیوانات به شدت نهی شده است، تا این اندازه که کشتن حشرات ممنوع است. به همین خاطر رفتارهایی چون آزار و اذیت حیوانات در هندوستان به ندرت دیده می‌شود. در این میان گاو به دلیل قداست‌اش در آیین هندو جایگاه ویژه‌ای دارد و گاوها در شهرها آزادانه رفت‌و‌آمد می‌کنند، بدون آنکه کسی به آنها کاری داشته باشد.
۲ فقر، سیستم طبقاتی و زاغه‌نشینی
بسیاری هندوستان را به تعداد زیاد فقرایش می‌شناسند. میانگین درآمد روزانه در بمبئی در سال ۱۳۸۸، دو دلار بود. زاغه معروفی در بمبئی وجود دارد که «هروی» نام دارد و بیش از یک میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند. در زاغه هروی اجاره خانه تا ۴ دلار در ماه هم می‌رسد و کیفیت زندگی و بهداشت بسیار پایین است. به طور مثال برای هر ۱۵۰۰ نفر یک سیستم بهداشتی وجود دارد.
با وجود فقر شدید مردم هند به طور باورنکردنی شاد زندگی می‌کنند. یک بار که به یک جشن عروسی دعوت شده بودم، دیدم که مردم با پای برهنه شادی می‌کنند و چشم و هم‌چشمی بین آنها وجود ندارد. اختلاف طبقاتی در هندوستان بسیار زیاد است، ولی فقرا به ثروتمندان حسادت نمی‌ورزند. شاید اگر این میزان فقر و اختلاف طبقاتی در یک کشور غربی بود، جرم و جنایت بیداد می‌کرد، ولی هندوستان کشوری نسبتا امن است. یکی از دلایل این امر، اعتقاد عمیق به تناسخ و سیستم طبقاتی در بین هندوها است. در آیین هندو افراد در رتبه خاص اجتماعی قرار می‌گیرند و حق گذر به رتبه دیگر را ندارند. همچنین اعتقاد بر این است که اگر شخصی بدی نکند و به دیگران آزار نرساند در زندگی بعدی خود رتبه بالاتری خواهد داشت و ثروتمندتر زندگی می‌کند.
۳ سخت‌کوشی
زندگی سخت و آینده نامعلوم موجب شده که مردم هند کم‌توقع و سخت‌کوش باشند. دوستان هندی‌ام‌ در تاتا همگی سخت‌کوش بودند و کارشان را نیک می‌دانستند. حتی بعضی‌‌هایشان در همین زاغه‌ها به دنیا آمده بودند. تصور کودکانی دست‌فروش که به جای فال و آدامس کتاب‌های آموزش زبان برنامه نویسی و مدیریت بفروشند شاید غریب باشد، ولی دیدن چنین صحنه‌هایی در خیابان‌های بمبئی دور از ذهن نیست.

۴ سیستم مرکزی حمل غذا و رختشویی
در بمبئی یک سیستم مرکزی حمل و نقل غذا وجود دارد و بیش از یک قرن است که هر روز صدها هزار غذا را از خانه‌ها به محل کار مردم می‌رساند. این سیستم توسط هزاران «دبه چی» اداره می‌شود که غذا را در دبه‌های مخصوص که به صورت رنگی کدگذاری شده‌اند، از زنان خانه‌دار و رستوران‌ها تحویل می‌گیرد و به همسران‌شان و کارگران می‌رساند. بسیاری از این دبه‌چی‌ها بیسواد هستند و کدها برایشان تعیین می‌کند که غذا را از کدام دبه‌چی تحویل بگیرند و به کدام دبه‌چی تحویل دهند. برآورد شده که خطای این سیستم سنتی یک مورد در شش میلیون حمل غذا است.
همچنین در شهر بمبئی یک سیستم سنتی رختشویی وجود دارد که شامل بیش از هزار حوض شست‌وشو است. لباس‌ها از سرتاسر شهر جمع‌آوری می‌شوند و کارگران آنها را به صورت دستی می‌شویند. شاید لباس‌هایی که به مغازه‌های رختشویی می‌دهید، سر از آنجا در بیاورند.

۵ سوزاندن جسد مردگان و رفتار با آنها
در آیین هندو جسد مرده را می‌سوزانند تا به روح درگذشته کمک کنند که از بدن رها شود و برای سفر به مقصد بعدی آماده شود. فرزند فرد درگذشته وظیفه دارد که خاکستر را به الله آباد یا بنارس ببرد و آنجا به رود گنگ بسپارد. روز حادثه، خانواده عزادار آشپزی نمی‌کند، برای همین دوستان و آشنایان برایشان غذا می‌آورند. سوگواران لباس سفید بر تن می‌کنند، مردان ده روز ریش و مویشان را کوتاه نمی‌کنند و زنان موهایشان را نمی‌شویند. در روز سیزدهم مراسم «سرادها» برگزار می‌شود و خانواده عزادار برای خدایان هندو هدیه، غذا و میوه می‌برند. روز چهاردهم عزاداری تمام می‌شود و خانواده به زندگی عادی باز می‌گردند.
۶ دموکراسی و رشد اقتصادی
هندوستان یک کشور دموکراتیک است و اقوام و مذاهب مختلف آنجا از آزادی برخوردار هستند. روز عاشورا، میلاد پیامبر اسلام، کریسمس و روزهای مذهبی آیین هندو در هندوستان تعطیل رسمی هستند. در برخی ایالت‌های مسلمان‌نشین نیز طبق خواست مردم فروش مشروبات الکلی ممنوع است.
کیفیت‌ آموزش در سال‌های اخیر در هندوستان توسعه و بهبود چشمگیری داشته است. یک نمونه موفق موسسه فناوری هندوستان است که از مجموعه‌ای از دانشگاه‌های معتبر در زمینه علوم مهندسی و فناوری تشکیل شده و شهرت جهانی دارد. همچنین فناوری اطلاعات در هندوستان در سالیان اخیر توسعه چشمگیری داشته و بنگلور و حیدرآباد به قطب‌های IT دنیا تبدیل شده‌اند. هندوستان با رشد اقتصادی شش درصد در سال ۲۰۱۲ ژاپن را پشت سر گذاشت و سومین اقتصاد بزرگ دنیا شد. همین امر باعث شده که در طول سالیان گذشته میلیون‌ها نفر از فقر و زاغه‌نشینی نجات پیدا کنند.

۷ ارتباط فرهنگی بین ایران و هند
ایران و هندوستان برای هزاران سال ارتباطات عمیق فرهنگی، زبانی و تجاری داشته‌اند. زبان فارسی پیش از آن‌که هندوستان مستعمره انگلستان شود، دومین زبان رسمی این کشور (در دوره گورکانیان زبان رسمی) و زبان فرهنگی و علمی به شمار می‌رفت. جالب اینکه اولین روزنامه‌ فارسی، اولین فیلم ناطق فارسی و نخستین لغت‌نامه انگلیسی - فارسی همگی در هند و نه در ایران منتشر شدند. همچنین گفته می‌شود که دویست سال پیش تعداد آثار ادبی به زبان فارسی که در هندوستان منتشر می‌شد از ایران آن زمان بیشتر بود.
زبان اردو که در هندوستان و پاکستان امروزی رایج است، از کاربرد فراوان کلمات فارسی در زبان هندی ایجاد شد و بیانگر زبانی است که میان سربازان رایج بود. جالب اینکه به واسطه دویست سال استعمار بریتانیا در هندوستان، بسیاری از کلمات فارسی مصطلح در زبان هندی و اردو به زبان انگلیسی نیز راه پیدا کردند. به طور مثال پیژامه (pyjamas) در اصل ریشه در کلمه پای‌جامه در زبان فارسی دارد و در زبان اردو نیز رایج است.
در طول قرن‌ها ایرانیان بسیاری به هندوستان مهاجرت کرده‌اند و گروهی از آنها زرتشتیان ایرانی بودند که هم‌اکنون در هندوستان معروف به پارسی هستند. پارسیان هند طی سالیان سال آداب و سنن ایرانی همچون نوروز را حفظ کرده‌اند و هم‌اکنون از گروه‌های موفق و ثروتمند در این کشور هستند. جمشید جی تاتا که اغلب از او با لقب پدر صنعت هند یاد می‌شود، بنیان‌گذار گروه صنعتی تاتا است که از بزرگ‌ترین گروه‌های صنعتی هند است و سالانه میلیاردها دلار درآمد دارد. همچنین هتل مشهور تاج‌محل در بمبئی به خاندان تاتا تعلق دارد.