پسته و زعفران ایرانی به بازار جهانی باز خواهد گشت؟
با نگاهی به آمار صادرات و واردات در کشور در سال‌های اخیر مشخص می‌شود که با شدت گرفتن تحریم‌ها علیه ایران بزرگ‌ترین شرکای تجاری کشور عمدتا از قاره آسیا بوده‌ و ایران کمترین مراودات تجاری را با کشور‌های اروپایی داشته‌است. به گونه‌ای که چین در چند سال اخیر اولین شریک تجاری ایران بوده‌است. پس از چین، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان، هند، ترکیه، ترکمنستان، پاکستان، هنگ‌کنگ و مصر 9 مقصد اصلی ایران برای صادرات کالا بوده‌اند. در واردات نیز وضع نسبتا به همین گونه بوده‌ و پس از چین عمده کالاها به ایران از امارات متحده عربی، جمهوری کره، ترکیه، هند و تایوان سپس برخی کشور‌های اروپایی نظیر آلمان، سوئیس، هلند و ایتالیا به ایران آمده است.
اما اخیرا با مطرح شدن لغو تحریم‌ها این سوال به‌وجود آمده‌ که آیا پس از لغو تحریم‌ها شرکای تجاری ایران تغییر می‌کنند؟ پس از بیانیه سوئیس هیات‌های تجاری و سرمایه‌گذاری مختلفی به ایران آمدند تا برای گسترش مبادلات خود مذاکره کنند. این کشورها قبل از نهایی شدن مذاکرات وارد ایران شدند تا فرصت را از دست ندهند.
به گفته برخی کارشناسان با برداشته شدن تحریم‌ها شرکای تجاری ایران نیز تغییر خواهند کرد. با قطع تحریم‌ها، چند تغییر پیش‌روی تجارت خارجی ایران قرار خواهد داشت. اول آنکه فضای جهانی برای تجارت با ایران مهیاتر می‌شود و بنابراین در خرید کالا، دسترسی بیشتری به منابع مختلف خواهیم داشت و می‌توان در شرایط رقابتی، کالای ارزان‌تر و با کیفیت‌تری خریداری شود. همچنین با توافقات انجام شده زمین بازی تغییر کرده و شرایط برای ورود کالاهای ایرانی به اروپا فراهم می‌شود.
به‌طور قطع با توجه به توافق کشور‌های مقصد صادراتی ایران تغییر می‌کنند، زیرا ایران همواره یکی از بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین شرکای تجاری اروپا بوده‌ است. بازار اصلی فرش، پسته، زعفران و پتروشیمی ایران همواره اروپا بوده است اما تحریم‌ها موجب شده بود که بازار صادراتی ما به شرق آسیا منتقل شود.
البته چین همواره یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران خواهد ماند حتی پس از لغو تحریم‌ها هم عمده تجارت ایران با این کشور خواهد بود.
کشور ما در صنایع تبدیلی مواد غذایی همچون زعفران جزو نخستین تولیدکنندگان مطرح دنیا است و در زمینه تولید مرکبات رتبه هفتم و پسته رتبه دوم را از آن خود کرده است. بنابراین با توجه به ارتقای سیستم بسته‌بندی و توزیع باید سرمایه‌گذاری‌های چشمگیری حاصل شود تا شاهد توسعه در این بخش باشیم.
زعفران
گران‌قیمت‌ترین و پرتقاضاترین ادویه در دنیا که معمولا با نام طلای قرمز شناخته می‌شود زعفران است. باکیفیت‌ترین نوع این محصول با قیمت هر گرم ۵/ ۶ دلار به فروش می‌رسد به گونه‌ای که ارزش این محصول از فلزات گرانبها نیز بیشتر است. ارزش این گیاه همیشه بالا بوده است و یکی از علل آن روش دشوار برداشت این محصول، آن هم با کمک دست کشاورزان زحمتکش ایرانی است. به صورتی‌که برای تولید هر پوند از این محصول باید ۲۰۰ هزار رشته ظریف قرمز از ۷۰هزار شاخه گل زعفران با دست برداشته شود.
پایتخت بی‌چون و چرای تولید زعفران در جهان ایران است و پیشینه این تجارت در ایران به سه هزار سال پیش بازمی‌گردد. سالانه 250 تن زعفران در سطح جهانی تولید و توزیع می‌شود که بیش از 90 درصد این میزان در ایران تولید می‌شود. شرایط منحصربه‌فرد زیست محیطی در این کشور مهم‌ترین مزیت آن برای کاشت و برداشت زعفران است. از زعفران به عنوان یک طعم‌دهنده معطر در صنعت غذایی استفاده می‌شود و یک جزء اصلی در غذاهای محلی معطر است. این گیاه فوق‌العاده از طب سنتی گرفته تا تولید محصولات آرایشی به‌کار گرفته می‌شود.
در حال حاضر خرید و فروش این محصول در سال‌های اخیر برای بازرگانان بسیار دشوار شده است. اجرای تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به دنبال برنامه‌های هسته‌ای این کشور، دسترسی کمپانی‌ها و بانک‌های این کشور را به بازارهای پرسود اروپا، آمریکا و کانادا مسدود کرده است.
در این رابطه مهرداد روحانی، مدیر شرکت زعفران روحانی در خراسان که 70 درصد زعفران ایران را تولید می‌کند، گفت: ما باید از طریق دلالان خصوصی اقدام و مستقیما با مشتری‌ها وارد تجارت شویم و اعتماد کنیم که پول زعفران فروخته شده را پرداخت می‌کنند، اما گاهی سر ما کلاه می‌گذارند.
دیگر شرکت‌های ایرانی حتی به سوی اقتصاد تهاتری برای دورزدن تحریم‌ها روی آورده‌اند، شرکای هندی و چینی معمولا به شکل مواد غذایی و مصرفی پول زعفران خریداری شده را می‌دهند.
روحانی گفت که به‌رغم مشکلات توانسته است با صدور 50 کیلوگرم در ماه و با بازاریابی در کشورهای جدید مانند کشورهای حوزه خلیج‌فارس و خاورمیانه، صادرات شرکت خود را حفظ کند. بر اساس آمار شورای ملی زعفران ایران، مجموع صادرات زعفران ایران در سال 2014 بیش از 36 درصد افزایش و قیمت آن در هر کیلو نیز به نزدیک دو هزار دلار رسیده است.
علی شیخ نماینده شرکت «ایران حساس» در لندن می‌گوید: وقتی راهی بسته می‌شود تجار ایرانی راه‌های دیگری می‌یابند. هیچ‌یک از صادرات سنتی ما از جمله پسته و زعفران روی دست تجار نمی‌ماند، تقاضا از عرضه بیشتر است.
با آنکه «ایران حساس» هفت میلیون دلار از درآمد حاصل از فروش زعفران به انگلیس را از دست داده، اما توانسته است میزان فروش 48 میلیون دلاری پیش از اعمال تحریم‌ها را در سال 2014 حفظ کند.
تجار می‌توانند با کمک میانجی‌ها در کشورهایی مانند امارات متحده عربی با خریداران غربی ارتباط برقرار کنند؛ با آنکه رقابت به این دلیل تشدید شده است.
شیخ می‌افزاید: افغانستان محصول زعفران را از ایران وارد کرده، برچسب زده و آن را می‌فروشد. زعفران ایران به اسپانیا هم می‌رود و بعد از آمیخته شدن با زعفران آن کشور، به فروش می‌رسد براساس برآوردها تنها یک درصد از زعفران اسپانیا در خود آن کشور تولید می‌شود، اما به‌رغم این تحولات تولیدکنندگان ایرانی معتقدند کیفیت منحصربه‌فرد زعفران ایران موقعیت خود را حفظ می‌کند.
دولت ایران طرح‌هایی را برای ترغیب افزایش کشت زعفران در مناطق بیشتر به‌منظور افزایش تولید تدوین و اعلام کرده است.
در صورت لغو تحریم‌ها مشکل جدید، افزایش شدید قیمت زعفران به‌دلیل افزایش تقاضا خواهد بود. شرکت‌های غربی برای سرمایه‌گذاری در بازار پرسود جدید سرمایه‌گذاری کرده و زعفران فرصت خوبی به دست می‌دهد. تجار ایرانی در این صورت پاداش مقاومت خود را در برابر تحریم‌ها می‌گیرند.
پسته
به اذعان کارشناسان خارجی بازگشت پسته ایران به بازار حتی از بازگشت نفت این کشور به بازار مخرب‌تر است چرا که صنعت تولید پسته در آمریکا را با خسارت مواجه خواهد کرد.
پایگاه خبری بریت بارت طی گزارشی نوشت؛ ایران آماده است تا به بازار کالاهای اساسی بازگردد و ذخایر جدید خود را به بازار سرازیر کند و این امر ریسک کاهش قیمت‌ها را به دنبال خواهد داشت.
این گزارش می افزاید: احتمالا این کالای اساسی نفت است اما صنعت دومی نیز وجود دارد که می‌تواند به دنبال توافق هسته‌ای ایران و غرب، حتی مخرب‌تر باشد و آن پسته است.
بی‌شک، پسته یکی از محبوب‌ترین خشکبارهای آمریکا است. با این حال، توافق هسته‌ای با ایران نگرانی فزاینده‌ای در این صنعت ایجاد کرده است که توسعه بی اندازه این محصول و موفقیت در کسب جایگاه در بازار می‌تواند تغییر کند.
این به آن معنا است که در صورت برداشته شدن تحریم‌ها، ایران می‌تواند پسته خود را به بازار سرازیر کند و کشاورزان کالیفرنیا را به چالش بکشد.
براساس گزارش بلومبرگ، ارزش محصول پسته در آمریکا در سال گذشته تقریبا به ۳/ ۱ میلیارد دلار رسید. درحالی‌که این رقم ۲۵ سال پیش تنها برابر با ۱۹۵ میلیون دلار بوده است.
خاستگاه این آجیل خوشمزه تازه سبزرنگ، ایران است و شرایط آب و هوایی سخت و خشک را تاب می‌آورد، از این‌رو، سرمایه عظیمی در منطقه خشک و بی آب کالیفرنیا است.
تولید پسته در کالیفرنیا در سال ۱۹۷۹، به دنبال سقوط رژیم سابق در ایران آغاز شد و تا آن زمان ایران نخستین صادرکننده پسته در جهان بود.
اکنون باید دید که باز شدن راه تجارت با ایران تا چه اندازه بر قیمت‌ها و فروش خشکبار تاثیر خواهد داشت.
در ماه مارس، استیوارت رزنیک، رئیس شرکت واندرفول پیستچیو، با اشاره به درآمد بیش از دو برابری حاصل از فروش پسته نسبت به گردو و بادام و بدون نگرانی از بازگشت احتمالی پسته ایران به بازار، از پسته‌کاران خواست تا پسته بیشتری بکارند.
بلومبرگ ادامه داد، نفت ایران را باید فراموش کرد، با رفع تحریم‌ها، پسته ایران با تولید فراوانی که دارد، بازار جهانی را قبضه‌ خواهد کرد که این مساله اگرچه به ضرر رقیب پسته ایران یعنی آمریکا خواهد شد اما به نفع آجیل ‌دوستان تمام می‌شود.
به نقل از بلومبرگ، اگر تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود، پسته ایرانی به‌دلیل کیفیت مناسب و تازگی و نیز قیمت پایین دوباره بازار جهانی را قبضه می‌کند و نخستین کسانی که از این مساله آسیب می‌بینند، کشاورزان آمریکایی هستند.
ایران دومین کشور بزرگ صادرکننده پسته است و این محصول برای ایران دومین محصول ارزآور بعد از نفت نیز محسوب می‌شود.
این گزارش تاکید کرده است که پسته‌کاران کالیفرنیایی طی ۱۰ سال گذشته به‌رغم خشکسالی‌ها سطح زیر کشت پسته را دو برابر کرده‌اند و تولیدشان از ۵۱۳ میلیون پوند فراتر رفته است.
این گزارش افزوده است: مساله افزایش عرضه پسته ایران در بازارهای جهانی می‌تواند به نفع مصرف‌کنندگان جهانی باشد، چرا که طی سال‌های اخیر قیمت این محصول به طورسرسام‌آور گران شده و افزایش 40 درصدی را تجربه کرده است.
رئیس اجرایی شرکت کشاورزی دی ام سی‌سی معتقد است که افزایش عرضه پسته ایران فشار را بر تولیدکنندگان دیگر جهان بیشتر خواهد کرد.
اما برای دوستداران آجیل و مغز، افزایش تولید پسته ایران خبر خوبی است، چرا که طی 5 سال گذشته قیمت پسته در جهان 40 درصد رشد داشته و عرضه بیشتر پسته ایرانی قیمت را کاهش خواهد داد.
سال گذشته آمریکا حدود ۳/ ۱ میلیارد دلار صادرات پسته داشته و ایران نیز در همین حدود پسته صادر کرده است، از سال‌های گذشته ایران یکه تاز بدون رقیب در تولید و صادرات پسته بود اما در دو سال گذشته به‌دلیل مشکلات آب و خشکسالی، تولید آمریکا از ایران سبقت گرفت.
امسال مسوولان بخش کشاورزی ایران پیش‌بینی کرده‌اند که تولید پسته ایران دوباره بر بام جهان خواهد درخشید و گوی سبقت را از آمریکا خواهد ربود.
بحران سفارت آمریکا
آمریکا واردات پسته را از ایران طی سه دهه اخیر در مقاطع مختلفی ممنوع کرده است. اولین باری که ورود پسته ایران به آمریکا ممنوع شد سال 1979بود. این ممنوعیت در پی تسخیر سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان ایرانی بود. این ممنوعیت 4 سال بعد برداشته شد. اما بار دیگر در سال 1987 در جریان جنگ ایران و عراق وضع شد و تا سال 2000 ادامه پیدا کرد.
در سال ۲۰۱۰ مجددا رئیس‌جمهور، اوباما قوانینی وضع کرد که ورود پسته ایرانی را به بازار آمریکا با محدودیت جدی مواجه می‌کرد. اریک فراری، مدیر شرکت فراری و همکاران که از طرف تاجران ایرانی با دولت آمریکا در حال مذاکره است می‌گوید، در حال حاضر شما نمی‌توانید پسته ایران را وارد بازار آمریکا کنید.دیگر تحریم‌های غربی نیز که برای محدود کردن تجارت نفت و گاز ایران طراحی شده است، توانایی ایران را برای صادرات پسته به بازار اروپا و آمریکا محدود کرده است.تاجران می‌گویند چین، هند و ترکیه همچنان بزرگ‌ترین خریداران پسته ایران هستند و در این میان حتی مقداری از پسته ایران توسط ترکیه‌ای‌ها به بازار‌های اروپایی صادر می‌شود.
در این پرونده قابلیت تولید و صادرات دو محصول پرفروش و با تقاضای بالای ایرانی را بررسی می‌کنیم و همچنین میزان صادرات آن، تاثیر تحریم‌ها و رفع تحریم‌ها را بر این دوکالا مورد بررسی قرار می‌دهیم.