با چوخه کاران
مریم سلطان‌زاده مسابقات کشتی چوخا (با چوخه) خراسان قبل از آمدن روی تشک در سرای خان‌ها، عروسی‌ها، روز عید فطر و ۱۴ فروردین بر روی چمن و خاک نرم برگزار می‌شد. اوزان در کشتی با چوخه وجود نداشت، زمان مسابقه نامحدود بود و به اصطلاح با چوخه‌گیران در کشتی با چوخه، سایه انداختن پشت ضربه شمرده می‌شد و اکنون نیز ضربه شمرده میشود. در گذشته جوایز نفرات اول تا سوم، نفر اول اسب، نفر دوم گاو یا گوساله و نفر سوم قوچ بود. کشتی با چوخه خراسان با تلاش‌های مرحوم «منوچهر لطیف» از شکل سنتی خارج شد و در سال ۱۳۴۲ به‌صورت رسمی در شیروان برگزار شد.
مریم سلطان‌زاده مسابقات کشتی چوخا (با چوخه) خراسان قبل از آمدن روی تشک در سرای خان‌ها، عروسی‌ها، روز عید فطر و 14 فروردین بر روی چمن و خاک نرم برگزار می‌شد. اوزان در کشتی با چوخه وجود نداشت، زمان مسابقه نامحدود بود و به اصطلاح با چوخه‌گیران در کشتی با چوخه، سایه انداختن پشت ضربه شمرده می‌شد و اکنون نیز ضربه شمرده میشود. در گذشته جوایز نفرات اول تا سوم، نفر اول اسب، نفر دوم گاو یا گوساله و نفر سوم قوچ بود. کشتی با چوخه خراسان با تلاش‌های مرحوم «منوچهر لطیف» از شکل سنتی خارج شد و در سال 1342 به‌صورت رسمی در شیروان برگزار شد. کشتی با چوخه خراسان به غیر از خراسان و با عناوین «گوراش»، «گولش»، «آلیش» در ازبکستان، قزاقستان، تاتارستان و... رواج دارد و پس از استقلال ازبکستان و با تلاش‌های آن کشور، مسابقات کشتی با چوخه بین‌المللی شد و تیمی از با چوخهکاران خراسان شمالی و رضوی در مسابقات بین‌المللی کشتی با چوخه، کشورمان ایران را نمایندگی می‌کند. کشتی در ایران: کشتی در ایران از قدمتی بسیار طولانی برخوردار است، به طوری که تاریخ پیدایش آن نامعلوم و به موازات تاریخ پیش رفته است، این رشته در ایران، ترکیه، یونان، یو گسلاوی،
روسیه، ژاپن و کره متداول بوده است و به شکل‌های مختلف انجام می‌شده است. این تنوع در اجرا حتی در کشور ما در استان‌ها، ایلات و عشایر نیز وجود داشته است. در خراسان با چوخه، در مازندران لوچو، در گیلان گیله مردی، بغل به بغل در ارسنجان، گلی یا روغنی در ترکیه، گرش در خوزستان، کمر به کمر در ترکمن صحرا، پهلوانی در زورخانه‌های تهران و قم، ترکمنی در مازندران، سومو در ژاپن، سامبو در روسیه و ده‌ها کشتی دیگر که سرآمد همه آنان کشتی با چوخه‌ای (چقه‌ای) بوده است. کشتی با چوخه خراسان در کلات نادری، درگز، چا پشلو، قوچان، شیروان، چناران، بجنورد و اسفراین متداول بوده که بعدها در مشهد، نیشابور، تربت جام و آشخانه نیز مرسوم شده است. این ورزش در روستاها و در میان ایلات و عشایر انجام می‌گیرد و اوج شکوه و جلال آن در مراسم بزرگ سیزده و چهارده فروردین اسفراین است. کُشتی با چوخه خراسان: کُشتی با چوخه یکی از بارزترین ویژگی‌های فرهنگی اجتماعی و بومی محلی خراسان بزرگ به‌ویژه منطقه شمال خراسان است. در این منطقه کُشتی با چوخه نه تنها به عنوان یک ورزش بلکه به عنوان یک آئین فرهنگی پهلوانی در تمام شئون زندگی مردم جریان دارد. آنها در جشن‌ها و
اعیاد و عروسی‌های خود این آئین باستانی را اجرا می‌کنند و گرامی می‌دارند و از این طریق همواره روحیه مردانگی و پهلوانی را در خود زنده نگه می‌دارند. اگر روزگاری کُشتی بابا چوخه در مناطق و شهرهایی همچون قوچان، اسفراین، چناران، شیروان، نیشابور، لایین و دیگر مناطق شمال خراسان مرسوم بود، اینک این ورزش به تدریج به سمت مناطق جنوبی‌تر خراسان نظیر فریمان، تربت جام، گناباد و... نیز کشیده شده و امروز مردم آن دیار نیز به با چوخه علاقه نشان می‌دهند. اکنون که کُشتی با چوخه ثبت ملی و جهانی شده است ضروری است، دست‌اندرکاران ورزش کشور نگاه ویژه‌ای به این مقوله داشته باشند تا این آئین که ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی و ورزشی بسیار بالایی دارد به جایگاه واقعی و شایسته خود دست یابد. ورزش و آئینی که در صورت شناخت خوب آن می‌تواند بسیاری از آسیب‌های اجتماعی به ویژه در میان جوانان را کاهش داده و به عنوان یک برنامه تفریحی و فرهنگی برای خانواده‌ها در نظر گرفته شود. جوایز کُشتی با چوخه جوایز کُشتی با چوخه نیز به pic1سبب ماهیت سنتی و ملی‌‌اش متفاوت است. در اصطلاح به فاتحان میدان با چوخه «قند» اهدا میشود! کسی که نفر اول شود قند اول را به او
می‌دهند. هدیه‌هایی که می‌تواند شتر، قوچ، قالی و گوسفند، ، لوازم منزل، وجه نقد و سکه و دیگر قندهایی است که برگزار‌کنندگان مسابقهها میتوانند به نفرات اول تا سوم اهدا کنند! غالبا به طور سنتی جوایز کُشتی با چوخه از نمادهای زندگی عشایری و روستایی در نظر گرفته میشود. گاهی اوقات نیز از دست بافته‌های عشایر نظیر قالی و جاجیم و گلیم استفاده میشود. البته این جوایز می‌تواند در مناطق مختلف متفاوت باشد. مهم این است که جوایز متناسب با شان این ورزش بوده و پشتوانه‌ای برای کُشتی گیر باشد. معنای لغوی با چوخه (دهخدا) چوخا. جامه‌ای است پشمین. (شرفنامه منیری). جامه‌واری که از پشم بافته باشند. (برهان) (ناظم‌الاطباء). جامه پشمین کوتاه که نوعی از لباس فقرا است و ترکی است. با چوخه که در گذشته «چوخاء» گفته می‌شد نام نوعی لباس (بالا پوش) سنتی است. این نوع شنل که توسط زنان از پشم میش یا بز بافته و سپس دوخته می‌شده است هنگام کُشتی با چوخه به همراه شال سفیدی بر کمر بسته میشود و پیژامه‌‌ای بر تن کُشتیگیر قرار می‌گیرد. چوخا (Çuxa): در زبان ترکی کلمه‌ای به شکل چوخا Çoxa, Çuxa، چوفاÇufa، چوکنا Çukna، چوخویا Çuxuya (به فارسی با
چوخه، چوقا، چقه، چوگه) و به معنی زیرانداز یا پارچه پشمی زبر؛ بالاپوش نمدین چوپان‌ها دوخته شده از پوست گوسفند و بدون دگمه، اکثرا از پارچه‌ای مقاوم به رنگ تیره یا سیاه (در گذشته قرمز و قهوه‌ای)؛ پالتویی از پشم یا کرک که ریش سفیدها و کشاورزان ترک روی دوش اندازند، نوعی بارانی.... وجود دارد. در دولت‌های ترکی قدیم مقامی به اسم چوخادار Çuxadar وجود داشت و به خادمی که چوخا می‌پوشید یا در پشت پرده‌ای از چوخا pic2منتظر خدمت بود اطلاق می‌شد. در دولت ترکی آذربایجانی قاجاری نیز پوششی رسمی برای خاندان سلطنتی به نام چوخابارانی وجود داشت. رابطه کلمه چوخا با چوغ ترکی دانسته نیست (چوخا=؟ چوغ+قا). همچنین ادعا شده این کلمه احتمالا از کلمه ترکی قویقا Qoyqa - قویخاQoyxa که در دیوان لغات ترک به معنی کرک، پوست و پوستین آمده ریشه گرفته است. در زبان سانسکریت نیز کلمه‌ای به شکل چوکا Çuka به معنی پوشش پشمی وجود دارد. زمان و مکان برگزاری کُشتی با چوخه مسابقات کشتی چوخا (با چوخه) خراسان قبل از آمدن برروی تشک در سرای خان‌ها، عروسی‌ها، روز عید فطر و 14 فروردین بر روی چمن و خاک نرم برگزار می‌شد. کُشتی بابا چوخه از دیرباز معمولا در دل طبیعت
و محیط‌های باز برگزار می‌شده است. چنانچه اکثر گودهای کُشتی بابا چوخه کنونی که از قدیم‌الایام نیز دایر بوده‌اند مانند: گود زیارتگاه سلطان زیرابه در روستای امام‌وردی خان قوچان، گود روستای رهورد در قوچان، گود چشمه زینل خان در اسفراین، گود امام مرشد در فاروج و دیگر گودها که در مناطق تفریحی و دامان طبیعت قرار دارند. کُشتی بر روی خاک نرم یا چمن و با حضور انبوه تماشاگران از زن و مرد و پیر و جوان برگزار میشود. اجزای لباس و لوازم کُشتی با چوخه با چوخه، که جامه پشمین چوپانان و برزگران و درواقع پوشاک قدیمی بومی خراسان بوده است. با چوخه در زمان‌های پیشین پالتویی ضخیم و مقاوم و دارای آستین بوده، ولی امروزه به یک جلیقه کتانی بدون آستین تبدیل شده است. کمربند، شالی که بر روی با چوخه به دور کمر بسته میشود و بدن را مانند سنگ محکم نگه می‌دارد و دامن با چوخه را به دور آن می‌پیچند. شلوارک، که همانند شلوارک کُشتی پهلوانی می‌باشد، با این تفاوت که کمی به طرف بالا تا میشود. دهل و سرنا دهل و سرنا (زورنه)، که با نواختن آن توسط بخشی‌ها، کُشتی‌گیران حول میدان کُشتی به حرکت درمی‌آیند و خود را گرم می‌کنند و برای مسابقه آماده میشوند.
نوای دهل و زورنا بانگ آوازی نیز برای خبر کُشتی است و از مردم می‌خواهد که جمع شوند و با دل و جان به تماشای کُشتی بپردازند. این موسیقی مقامی معروف به کوراوغلی است که با تم‌های سنگین و رزمی نواخته میشود. دو نوازنده سرنا و دهل با نواختن موسیقی حال و هوای خاصی به ورزش کُشتی با چوخه می‌دهند، در حین کُشتی نوای سرنا و دهل یا قشمه و دهل بخشی‌ها با ریتم خاصی شروع شده و به تدریج که کُشتی اوج می‌گیرد ریتم آن نیز تندتر میشود و وقتی زورآزمایی کُشتی‌گیران به اوج می‌رسد، بر سرعت چوب طبل و سرنا می‌افزایند. میدان کُشتی چوخا میدان کُشتی که دایره‌ای با قطر 10 متر است و کُشتی در آنجا برگزار میشود. اجرای کُشتی به شکل سنتی و بدون کلیشه (کُشتی بر روی خاک و با سرنا و دهل) انجام میشود. باید در نظر داشت که تمام زیبایی کُشتی بابا چوخه برگزاری آن به شکل سنتی است که می‌تواند برای تمام قشرها و رده‌های سنی جذابیت داشته باشد. کُشتی بابا چوخه همیشه در فضای باز و دل طبیعت و اماکن تفریحی و روی خاک نرم یا چمن برگزار می‌شده است. ضروری است در حال حاضر نیز تا جایی که امکان دارد این امر لحاظ شود. دست دادن قبل از کُشتی نیز از زیبایی‌های این ورزش
است. گودهای کُشتی سنتی و معروف در شهرهایی مثل قوچان و اسفراین نظیر گودهای رهورد و سلطان زیرابه و چشمه زینل خان الگوهای بسیار بارزی برای این مورد است. نحوه برد و باخت در کُشتی بابا چوخه کشتی با چوخا مسابقه کُشتی بابا چوخه در اصل رقابتی بدون مدت زمانی مشخص بوده است و وقتی فردی در آن پیروز میدان اعلام می‌شده که بتواند 3 بار تخت پشت یا شانه‌‌های حریفش را به زمین برساند. اما مسابقه‌‌های امروزین این رشته در وقت 10 دقیقهای برگزار میشود که اگر در پایان، پیروزی نداشته باشد، سرنوشت برنده به وقت اضافی 5 دقیقهای موکول خواهد شد. ضمن اینکه اجرای فن در خاک و گرفتن زیر زانوی حریف، خطا محسوب میشود و کُشتی‌گیران در 4 یا 5 وزن دسته‌‌بندی میشوند. با چوخهکاران در چهار وزن 70، 80، 90 و بالای 95 کیلوگرم به مصاف یکدیگر می‌روند. در اوزان 65، 75، 85 و 85+ کیلوگرم نیز برگزار میشود فنون اصیل کُشتی با چوخه فنون اصیل کُشتی با چوخه عبارتند از: لنگ، کمر، کمرپیچ، راسته پیچ، دست پیچ، قل پیچ، یخه گیر، پاپیچ، سرشاخ، لنگ کُردی (یام باش)، کُشتیگیر در ابتدایی که وارد گود میشود ابتدا دست بر خاک زده بر لب و پیشانی می‌نهد و سپس دوری در
گود زده و با چند پرش آمادگی خود را به حریف اعلام می‌کند. سپس دو کُشتیگیر به هم نزدیک شده و با سوت داور «سرشاخ» میشوند، که از ابتدایی‌ترین فن‌های خاص این کُشتی است. آنها تمام توان خود را به کار می‌برند تا پشت حریف را به خاک بمالند. پا در این کُشتی نقش مهمی دارد. فن لنگ که اصطلاحا به آن «یام باش» می‌گویند، از مشهورترین فن‌های این کُشتی سنتی است که با چوخهکاران باید تمام حواس خود را جمع کنند تا حریف از این فن استفاده نکند. از دیگر فنون خاص این کُشتی «فن جوانمردی» است، بدین صورت که کُشتیگیر نباید بدون آمادگی یا از پشت به حریف خود حمله کند. همچنین نباید فن « لنگ» را در مواقعی که ضروری نیست اجرا کند. کُشتی‌گیران حق گرفتن زیر زانوی همدیگر را ندارند و در خاک نیز هیچ فنی اجرا نمی‌شود. کُشتیگیر باید هر دو شانه حریف خود را به مدت یک ثانیه به خاک بمالد. برد و باخت در کُشتی با چوخه در دو حالت اتفاق می‌‌افتد: در حالت اول با چوخهکاران میتوانند یکدیگر را ضربه فنی کنند، این ضربه فنی در چند حالت رخ می‌‌دهد. تماس شانه با تشک یا زمین ضربه فنی محسوب میشود. چرخش حول محور شانه‌ها روی آرنج با تماس نشیمن حالت دیگر ضربه فنی
است. همچنین تکیه دادن به آرنج‌ها در شرایطی که کُشتیگیر با نشیمن روی زمین قرار دارد و نیز خم شدن شانه نسبت به کمر و تشک هم ضربه فنی به حساب می‌آید، اما پیروزی و برد با امتیاز در کُشتی با چوخه گونه‌‌ای دیگر هم دارد. در این شکل در صورتی‌که کُشتیگیر با اجرای فن حریف را رو به شکم زده و اصطلاحا او را به خاک و تسلط کامل بر او داشته، مجری یک امتیاز کسب می‌کند، در صورتی‌که با اجرای فن حریف را به بیرون از تشک از کمر به بالا ضربه فنی کند، مجری دو امتیاز کسب می‌کند. همچنین در صورت کم‌کاری، دفاع و نافرمانی از دستورات داور، به کُشتیگیر کم‌کار و خاطی یک اخطار و به حریف یک امتیاز می‌دهند که هم ارزش با امتیاز فنی است. هنگام برگزاری مسابقهها هر کُشتی‌‌گیری به هر نحوی پایش کاملا از تشک یا محوطه مشخص شده بیرون رود، یک امتیاز از دست داده و یک پوئن به حساب حریفش اضافه می‌‌گردد. در این کُشتی اجرای فنون از طریق گرفتن بدن حریف خطا منظور میشود و با چوخهکاران درست مثل جودوکاران فقط از طریق گرفتن لباس حریف، اجازه اجرای فن دارند. مسابقات کشتی با چوخه سال 92 نهمین دوره مسابقات کشتی بابا چوخه جام «سردار شهید بابامحمد رستمی و
شهدای بخش مرزی باجگیران، با شرکت ۱۴۰ کشتی‌گیر از استان‌های خراسان شمالی، جنوبی، رضوی و کشتی‌گیرانی از استان‌های تهران، البرز و مازندران با حضور بیش از ۳۰ هزار تماشاگر در گود طبیعی روستای گردشگری و تاریخی «رهورد» برگزار شد که در حدود ۳۵ کیلومتری شمال شهر قوچان، در مسیر محور ترانزیتی قوچان - باجگیران قرار دارد. مخمل سبز چمن میزبان با چوخه کاران برای نهمین سال متوالی، چمن گود طبیعی این روستا، از مدت‌ها قبل برای رقابت‌های دیدنی و جذاب با چوخه کاران آماده شده بود و سخاوتمندانه پذیرای یلان و قهرمانان با چوخه شد تا بار دیگر عرصه‌ای برای رویارویی و پیکار مردانه کشتی‌گیران و جوانان برومند کشور و خطه پهلوان‌خیز خراسان رضوی باشد. مردم میهمان‌نواز و خونگرم روستای رهورد همچون هزاران تماشاگر مشتاق و خانواده‌های علاقه‌مند از مسابقات کشتی سنتی کهن و اصیل بابا چوخه با خوشرویی و مهربانی استقبال کردند. مسابقات روی چمن طبیعی روستای رهورد برگزار میشود. در این رقابت‌ها، با چوخهکاران در حضور تماشاگران بیشمار، پیشکسوتان و پهلوانان، مربیان، مسئولان کشوری، استانی و شهرستان پنجه در پنجه افکنده و جلوه‌های زیبا و جذابی از کشتی بابا
چوخه را با اجرای فنونی چون، «لِنگ»، «یانباش»، «قل پیچ» و... به تماشا گذاشتند. از ساعات ابتدایی روز مردم با اشتیاقی وصف‌ناپذیر در میدان رقابت تجمع می‌کنند و جمعیتی متشکل از پیر و جوان، زن و مرد، کودک و بزرگسال، شهری و روستایی، در گوشه و کنار تپه سرسبز و مشرف به گود و اطراف میدان، نشسته و ایستاده با تشویق‌های پیاپی و صلوات‌های محمدی و فریادهای یاعلی مدد، بر شور و حال مسابقات می‌افزایند. گزارش‌ها حاکی از آن است که نوای سازهای محلی «دهل» و «سرنا» نیز در لحظات اوج هر کشتی و اجرای فنون، حریفان را به تلاشی بیشتر وا می‌دارد و تشویق هواداران هر کشتی‌گیر لحظه به لحظه زیادتر میشود. همیشه رقابت‌ها در ۲ نوبت صبح و بعدازظهر در گود روستای رهورد انجام میشود و علاوه بر تماشاگران حلقه زده پیرامون گود، پیشکسوتان و مربیان، قهرمانان و پهلوانان ارزنده‌ای نیز مانند «پهلوان قربان محمد بهادری»، «رمضان شکفته»، «خدابخش عفت دار»، «عبدالعلی قنبری»، «سهراب سراب»، «سلیمان زمانی»، «محمد بهابسته»، «رضا حاتمی»، «حسین تقدیسی»، «سیدمحمد زارع»، «مهدی علیزاده»، «برات زمانی»، «مهرافروزیان»، «علیرضا رستمی» و... با حضور خود مایه دلگرمی کشتی‌گیران
جوان و اهمیت هرچه بیشتر مسابقات میشوند.
ارسال نظر