ظرفیت‌های مغفول مانده گردشگری مشهد
دنیای اقتصاد، گروه گردشگری- دیگر سفر به مشهد مختص به زمان خاصی از سال نیست، وجود حرم مطهر رضوی در این شهر سبب شده مشهد در تمامی روزهای سال میزبان گردشگرانی از اقصی نقاط کشور و جهان باشد. گردشگران بسته به مناسبت‌های مختلف قصد زیارت آستان امام رضا(ع) را دارند. این روزها و در هنگامه اعیاد غدیر و قربان نیز مشهد نظاره‌گر سیل عظیمی از مسافرانی است که به قصد زیارت بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) رهسپار این شهر شدند،گردشگرانی که طی سه ماهه تابستان امسال با دو درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال گذشته به بیش از 17 میلیون نفر رسیدند. سوالاتی که در این بین مطرح می‌شود این است که چه زیرساخت‌ها و امکاناتی برای بهره‌مندی هر چه بیشتر گردشگران از پتانسیل گردشگری خراسان رضوی و مشهد لازم و ضروری است؟ فارغ از مقوله زیارت، چگونه می‌توان توجه این حجم عظیم از گردشگران را به جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی مشهد جلب کرد؟ چگونه می‌توان از سایر جاذبه‌های گردشگری مشهد جهت درآمدزایی و اشتغال‌زایی بهره برد؟
با توجه به حجم عظیم سفر گردشگران به مشهد مقدس و خراسان رضوی و پتانسیل‌های موجود در این شهر و استان، در این گزارش به بررسی ظرفیت‌های مغفول مانده گردشگری شهر مشهد می‌پردازیم.


مشهد، قطب گردگشری کشور
pic۱
نصرالله پژمان‌فر، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مشهدالرضا یکی از قطب‌های مهم گردشگری کشور است، می‌گوید: به جز موضوع گردشگری زیارت که یکی از پرظرفیت‌ترین موضوعات گردشگری در ایران است و بیشتر گردشگران خارجی نیز با همین هدف به ایران سفر می‌کنند، مشهد مقدس از ظرفیت‌های دیگری همانند گردشگری سلامت برای جذب توریست بهره‌مند است. وی می‌افزاید: جمعیت زیادی از کشورهای همسایه به ویژه حوزه خلیج فارس علاقه‌مند هستند با سفر به مشهد علاوه بر زیارت از خدمات درمانی و پزشکی نیز استفاده کنند بنابراین ما باید در بخش‌های مختلف زیرساخت‌ها را برای حضور گردشگران با اهداف متفاوت فراهم کنیم.
پژمان‌فر با تاکید بر اینکه ظرفیت‌های گردشگری مشهد مغفول مانده است، تصریح می‌کند: متاسفانه برای حضور گردشگران در مشهد فقط اقدامات حداقلی انجام شده و حوزه گردشگری در مشهد با مشکلات متعددی مواجه است؛ بنابراین نیاز است تا برنامه‌های مدونی در این راستا تدوین شود.
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: مهم‌ترین اقدامی که باید در این راستا انجام شود، توسعه زیرساخت‌های اقامتی و راه‌اندازی پروازهای مستقیم به برخی از کشورها و همچنین ایجاد مکان‌های توریستی در مشهد است.
وی با تاکید بر اینکه با توجه بیشتر به موضوع گردشگری می‌توانیم فعالیت‌های اقتصادی مشهد را توسعه دهیم، می‌گوید: بدون داشتن فضاهای گردشگری نمی‌توان اقتصاد مشهد را فعال کرد و باید توجه داشت که با بکارگیری نیروی انسانی و فعال کردن ظرفیت‌های گردشگری علاوه بر اشتغال‌زایی، کسب درآمد و رونق اقتصادی را برای شهر می توانیم به همراه داشته باشیم تا با جذب این درآمدها توسعه فضاهای شهری مشهد را نیز دنبال کنیم.

pic۲
با ورود بخش خصوصی به حوزه گردشگری
مشکلات این بخش مرتفع می‌شود
سید مهدی درهمی، مدیرعامل منطقه تجاری گردشگری سپاد نیز در باره مشکلات حوزه گردشگری می‌گوید: هر سال شاهد افزایش حجم گردشگران خارجی به مشهد مقدس هستیم و این در حالی است که زائران داخلی نیز به مشهد سفر می‌کنند، ولی شرایط فعلی برای حضور این حجم از زائر و مسافر رضایت‌بخش نیست.
وی می‌افزاید: متاسفانه ما برخلاف سایر کشورها که در ابتدا زیرساخت‌ها را فراهم و سپس درآمدزایی می‌کنند، با وجود داشتن ظرفیت‌های بالفعل، اقدامات مناسب را برای جذب گردشگر انجام نداده‌ایم. به‌عنوان مثال، شرایط ما در مبادی ورودی شهر همانند راه‌آهن مشهد که همان بنای ۴۵ سال پیش است و یا فرودگاه اصلا مناسب نیست.pic۳
مدیرعامل منطقه تجاری گردشگری سپاد تصریح می‌کند: همچنین سیستم حمل و نقل داخل شهر نیز شباهتی با شهرهای پیشرفته و توریستی ندارد و پاسخگوی نیاز زائران نیست و در بسیاری از مواقع زائر از خدمات خوبی بهره‌مند نمی‌شود.
درهمی با بیان اینکه در حوزه پر کردن اوقات فراغت گردشگر در مشهد چندان خوب عمل نشده است، می‌گوید: با وجود اینکه اعتقاد داریم هدف اصلی حضور زائر در مشهد زیارت است اما واضح است که باید برای پر کردن اوقات فراغت آن‌ها نیز برنامه‌هایی پیش‌بینی شود که در این راستا به غیر از هتل‌ها و رستوران‌ها احتیاج به مراکز گردشگری دیگری برای ماندگاری زائر داریم.
وی تاکید می‌کند: در حال حاضر با شرایطی مواجه هستیم که فرصتی طلایی برای کشور به شمار می‌رود چون گردشگری یک اقتصاد درآمدزا در جهان بوده که حتی در برخی از کشورها از سهم تولید ناخالص ملی نیز بیشتر است در حالی‌که سهم گردشگری در کشور ما کمتر از دو درصد است و صنعت گردشگری می‌تواند نقش جدی در تولید ثروت سرانه کشور داشته باشد و هم‌اکنون به دلیل اختلاف ارزش پول ما با ارز کشورهای عربی یک استعداد بالفعل در کشور ایجاد شده چون اقامت برای آن‌ها بسیار ارزان تمام می‌شود و ما باید از همین زمینه استفاده کنیم.
مدیرعامل منطقه تجاری گردشگری سپاد می‌گوید: اگر در ارائه خدمات به گردشگران کوتاهی کنیم و برنامه‌ریزی مناسبی نداشته باشیم، فرصت خود را برای جذب گردشگران و درآمدزایی از دست می‌دهیم.
درهمی افزود: اقداماتی که در کشور انجام می‌شود وابسته به تصمیمات دولتی است و با وجود اینکه از واگذاری به بخش خصوصی سخن می‌گوییم اما عملا بیشتر کارها در دست بخش دولتی است و تا وقتی که دولت به بخش خصوصی، اجازه ورود ندهد مشکلاتی در ارتباط با صنعت گردشگری در کشور وجود خواهد داشت.
وی با تاکید بر اینکه مادامی‌که فقط بخش دولتی فعالیت کند و با بخش خصوصی تعامل نداشته باشد شرایط بهبود نخواهد یافت، عنوان می‌کند: برای توسعه ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی کشور باید ببینیم سایر کشورها چه اقداماتی انجام داده‌اند. به‌عنوان مثال، مالزی در مدت ۱۰ سال گذشته با اقداماتی که انجام داده توانسته ۱۲.۵ درصد تولید ناخالص ملی خود را از حوزه گردشگری به‌دست بیاورد.
مدیرعامل منطقه تجاری گردشگری سپاد تصریح می‌کند: اکثر گردشگران خارجی که به مشهد سفر می‌کنند از حوزه خلیج فارس هستند، بنابراین فرصت خوبی است تا تولیدات باارزش فرهنگی و صنایع دستی کشور را به آن‌ها معرفی کنیم و به فروش برسانیم که در حقیقت با این کار فرهنگ کشور را نیز منتقل کرده ایم و با توجه به اینکه حدود دو میلیون گردشگر خارجی هر سال به مشهد سفر می‌کنند مسئولان حوزه صنایع دستی و گردشگری باید در این زمینه ورود پیدا کنند.
درهمی اظهار می‌کند: قطعا برای ماندگاری زائر در مشهد باید شرایط رفاهی بیشتری فراهم کنیم و به نظر بنده در این راستا باید اتاق فکری با حضور مسئولان عالی دولت و نمایندگان موثر بخش خصوصی و همچنین افراد دانشگاهی تشکیل دهیم و به طور مرتب موضوع و مشکلات را رصد و تحت نظر داشته باشیم تا از بلاتکلیفی‌های موجود خارج شویم.


میانگین نرخ هتل‌های مشهد 30 درصد کمتر از میانگین کشوری است
pic۴
محمد قانعی، رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی نیز در ارتباط با امکانات اقامتی مشهد برای حضور زائران داخلی و خارجی اظهار می‌کند: هتل‌های مشهد در شرایط پیک، حدود 75 هزار نفر شب گنجایش دارد و برای هر نوع سلیقه‌ای هتل ساخته شده است، به‌طوری که برخی هتل‌های شهر از امکانات رفاهی بسیار بالایی برخوردار هستند و همایش‌ها و جشنواره‌های کشوری در آن‌ها برگزار می‌شود. وی می‌گوید: در کنار هتل‌ها، مهمان‌پذیر، هتل آپارتمان، مراکز اسکان شرکت‌ها و مدارس نیز وجود دارد به‌گونه‌ای که دیگر مشکلی برای اقامت زائران در مشهد پیش نمی‌آید.
وی با بیان اینکه میانگین سنی هتل‌های مشهد کمتر از شش و هفت سال است و این در حالی است که میانگین سنی هتل‌های کشور بیش از ۲۰ سال است، اظهار می‌کند: هتل‌های زیادی را در دست احداث داریم با این وجود میانگین نرخ هتل‌های مشهد ۳۰ درصد پایین‌تر از میانگین کشور است ولی هیچ‌گونه رقیبی در کشور نداریم که بتواند با هتل‌های مشهد رقابت کند.
رئیس اتحادیه هتل‌داران خراسان رضوی با بیان اینکه 96 درصد هتل‌های خراسان رضوی در مشهد و تنها 12 هتل در شهرستان‌های استان قرار دارند، می‌گوید: در سال 79 تنها 50 هتل در مشهد به زائران و گردشگران، خدمات اسکان ارائه می‌کردند اما هم‌‌اکنون این رقم به 186 هتل و مرکز اقامتی رسیده است.
قانعی با تاکید بر اینکه هر نوع زائر و مسافر از اقشار مختلف جامعه می‌توانند در مشهد اسکان پیدا کنند، تصریح می‌کند: با توجه به اینکه نیمی از هتل‌های کشور در مشهد قرار دارد و این شهر کلان‌شهر مذهبی دنیا به شمار می‌رود، در عرصه استاندارسازی وارد عمل شدیم، به‌گونه‌ای که هم‌اکنون ۷۵ درصد هتل‌های مشهد از استانداردهای مطلوب برخوردار هستند. در صورتی که استاندارد هتل‌های کشور بین ۳ تا ۵ درصد است.
وی در ارتباط با ماندگاری زائر در مشهد می‌گوید: فراهم کردن زیرساخت‌های اقامتی یکی از موضوعات مهم برای ماندگاری زائر در مشهد است و به نظر بنده باید با تبلیغات درست، ظرفیت‌ها و تنوع‌های محیطی و گردشگری مشهد را به زائران و مسافران معرفی کنیم تا از این طریق افزایش حجم سفر به مشهد را داشته باشیم.


لزوم صدور روادید
برای حضور زائران در مشهد
سید ابراهیم رئیسیون، معاون سابق اقتصادی شهردار مشهد با بیان اینکه مشهد مقدس شهری است که رویکرد توریسم زیارتی دارد، اظهار می‌کند: فردی که به مشهد سفرمی‌کند اساسا انگیزه زیارت دارد. بنابراین باید برای ماندگاری زائر در این شهر برنامه‌ریزی‌های خاصی صورت گیرد، از جمله اینکه باید اوقات فراغت زائران پس از زیارت را با موضوعات منطبق بر زیارت پر کرد.وی با بیان اینکه باید در حوزه فضاهای فرهنگی و موضوعات گردشگری که مکمل هدف اصلی زیارت است، برنامه‌ریزی کرد، می‌گوید: یکی از منابع مهم درآمدی در کشورها صنعت توریسم است که در هر کشوری بر اساس رویکرد آن کشور در حوزه جذب توریسم برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد.
معاون سابق شهردار مشهد تصریح می‌کند: مشهد از پیش‌تازترین شهرها در حوزه جذب توریسم است به‌طوری‌که در سال پذیرای حدود 25 میلیون زائر داخلی و 1.5 میلیون زائر خارجی است و هر سال بر این تعداد افزوده می‌شود.رئیسیون با تاکید بر اینکه مشهد بدون داشتن تبلیغات، هر ساله میزبان حجم زیادی از زائران است، می‌افزاید: قطعا حضور زائر و مسافر در هر شهری منابع اقتصادی فراوانی برای آن شهر به همراه دارد. در نتیجه باید از حضور خیل عظیم زائران در مشهد نه تنها برای این شهر بلکه برای کشور استفاده کنیم، چون جذب این مبالغ می‌تواند در امر توسعه زیرساخت‌ها ما را بی‌نیاز کند.pic5
وی با اشاره به اینکه در حوزه جذب درآمدهای پایدار از حضور گردشگر در مشهد کار زیادی صورت نگرفته است، عنوان می‌کند: هر چقدر بتوانیم شرایط مناسب را برای ماندگاری زائر در مشهد فراهم کنیم و منابع را به سمت و سویی ببریم که سبب رونق بخش اقتصادی این شهر شود در حقیقت به توسعه و برطرف کردن مشکلات مشهد کمک کرده‌ایم.
رئیسیون با تاکید بر اینکه شهرداری هیچ‌گونه درآمدی از حضور زائر در مشهد ندارد، خاطرنشان می‌کند: شهرداری بیشتر از اینکه به خاطر حضور زائران درآمدزایی داشته باشد، برای حضور و رفاه آن‌ها هزینه می‌کند.البته ممکن است در اثر حضور زائران در مشهد منافعی به صورت غیرمستقیم برای شهرداری به‌وجود بیاید، اما مستقیما هیچ‌گونه عایدی نصیب شهرداری نمی‌شود.
وی یادآور می‌شود: برای اینکه بتوان درآمدی به صورت مستقیم از زائر کسب کرد نیازمند وضع قانون توسط قانون‌گذار هستیم و به نظر بنده صدور روادید برای زائر در ایام پیک سال همانند کاری که کشور عربستان انجام می‌دهد اقدامی مثمرثمر برای مدیریت شهری در این ایام و ارائه خدمات بهتر است.
رئیسیون در پایان می‌گوید: اخذ عوارض، صدور روادید یا کنترل قیمت‌ها که حتی در برخی از کشورهای اروپایی و گردشگرپذیر هم انجام می‌شود، کمک بسیاری به سامان‌دهی، خدمات‌دهی و درآمدزایی می‌کند که به نظر من باید در دستور کار مدیریت شهری و استانی قرار بگیرد.