سند توسعه استان و لزوم توجه به نظرات بخش خصوصی
دنیای اقتصاد،گروه صنعت-کار شناسان بخش‌های کشاورزی،گردشگری و صنعت در دوره‌های مختلف براساس تخصص خود محور توسعه را تعریف می کنند، گروهی با ملاک قراردادن بارگاه ملکوتی امام رضا(ع)، محور توسعه را گردشگری و توریسم مذهبی تعریف می نمایند و بر اساس آن برنامه های مقتضی را پیشنهاد می کنند اما زیر ساخت های صنعتی که در استان وجود دارد و پیشرفت هایی که در صنعت استان حاصل شده است، نباید برنامه ریزان را غافل از بخش صنعت نماید.
انجمن مدیران صنایع استان براین عقیده است که توجه به توانمندی های موجود در بخش صنعت،باید به عنوان محور توسعه استان تعریف شود اما به دلیل اینکه در هیچ کدام از برهه های زمانی اجماعی در این زمینه صورت نگرفته و همیشه هر ۳ بخش به نحوی مظلوم واقع شده اند و از طرفی در هریک از دوره ها یکی از این بخش ها محور توسعه قرار گرفته و تمامی بودجه و برنامه ها به آن تخصیص داده شده است،۲ بخش دیگر محروم واقع شده اند وتنها در زمان محدودی «صنعت» محور توسعه بوده است.-نمونه بارز آن احداث بزرگترین کارخانه ایران خودرو در شرق ایران است که افتتاح اش سبب جلب توجهات به سمت خراسان رضوی شد- به همین منظور و در راستای بررسی بیشتر موضوع، بر آن شدیم تا برای شنیدن نظرات کارشناسان حوزه صنعت استان، میزگردی تخصصی را با حضور اعضای هیئت رئیسه انجمن مدیران صنایع که تشکلی قدیمی و تاثیرگذار در این حوزه محسوب می شود، برگزار کنیم.در ادامه مشروح مباحث مطرح شده در این میزگرد از نظرتان خواهد گذشت.
بهبود روابط سیاسی لازمه توسعه صنعت
جلیل افشارنژاد که به عنوان اولین عضو هیئت رئیسه این تشکل به بیان نظرات خود می پرداخت با بیان اینکه تعیین محور توسعه کار آسانی نیست، خاطر نشان کرد: قبل از تعیین محور توسعه استان، باید پژوهش‌های لازم مبنی بر اینکه از میان ۳ بخش صنعت، کشاورزی و توریسم مذهبی کدام یک برای استان مفیدتر است، صورت گیرد. همچنین قبل از تدوین سند محور توسعه باید ثمربخشی هر یک از این بخش‌ها را مورد مطالعه قرار داد، زیرا پرداختن به این مسئله بعد از تدوین سند، کار اشتباهی است. به عنوان مثال کشور ژاپن از وسعت سرزمین برای کشاورزی کم بهره است، به همین دلیل صنعت را محور توسعه‌اش تعریف کرده و به موفقیت جهانی نیز رسیده است.
این پیشکسوت صنعت کشور با اشاره به اینکه نباید احساسی عمل کنیم، تصریح کرد: ما در گذشته نزولات آسمانی بسیاری داشتیم و بخش کشاورزی رونق داشت، اما در حال حاضر نزولات آسمانی کم شده و کشاورزی رونق و قدرت گذشته و امکان سودآوری برای استان را ندارد. پس باید با انجام یک کار مطالعاتی به نتیجه برسیم که کدام صنعت و تولید برای استان مناسب‌تر است و تولید آن با توانایی‌ها و امکانات استان همسان است، تا سرمایه‌گذاری‌ها را به آن سمت سوق دهیم. .
افشارنژاد ادامه داد: در استان خراسان رضوی باید پیشرو باشیم، نه دنباله‌رو و باید کاری انجام دهیم که در استان‌های دیگر صورت نگرفته است. بانک اطلاعاتی قوی باید تمام ابعاد مسئله را بررسی کند و به سرمایه‌گذار ارائه نماید. به‌طور مثال در حال حاضر سیمان مازاد بر ظرفیت در انبارها وجود دارد که خریدار ندارد و این اتفاق اسراف سرمایه ملی است. برای تولید و سرمایه‌گذاری پژوهش لازم است و باید ظرفیت تولید و مصرف کالا تعیین شود تا سرمایه‌ها هدر نرود، حتی باید کشورهای صادرکننده و واردکننده شناخته و روابط سیاسی با آنها بررسی شود تا نیاز و ظرفیت مشخص شود.
افشارنژاد با تاکید بر اولویت بخش صنعت نسبت به کشاورزی گفت: همه ابعاد بخش صنعت، اقتصادی نیست و باید جنبه سیاسی و روابط سیاسی با کشورهای جهان نیز در این بخش مورد توجه قرار گیرد. در استان خراسان رضوی کشاورزی عمق و تاثیر سابق را ندارد و باید به سمت صنعت برویم. وی افزود: برای این منظور باید روابط سیاسی را کمی قوی‌تر کنیم و دروازه‌های کشور و استان را به سمت سرمایه‌گذاران بازکنیم تا جذب سرمایه اتفاق بیافتد.
عضو هیئت رییسه انجمن مدیران صنایع استان با اشاره به اینکه برای رسیدن به رشد اقتصادی نیاز به تدوین یک سیستم مطالعاتی و اقتصادی قوی داریم، تصریح کرد: برای تدوین این سیستم نباید فقط از دانشگاهیان یا تولیدگران یا وزارتخانه ایده گرفته شود، بلکه برای یک سیستم اقتصادی قوی باید از یک مغازه‌دار سطح شهر نیز ایده گرفت و از تجربیات آن استفاده کرد.
افشارنژاد با تاکید بر لزوم تغییر سیاست خارجی ایران، گفت: ایرانیان خارج‌نشین و سرمایه‌گذاران خارجی زیادی داریم که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ایران هستند و با جذب سرمایه آنها می‌توان موتور اقتصاد ایران را به سرعت به حرکت درآورد. اگر حداقل ۱۰درصد از سرمایه ایرانیان خارج نشین به کشور وارد شود، ظرف ۴ سال آینده به رتبه نخست اقتصادی منطقه دست خواهیم یافت، اما باید امنیت سیاسی و اقتصادی به آنان داده شود تا به راحتی به سمت ایران بیایند. وی با اشاره به مشکلات صنعت ادامه داد: ما در صنعت با مشکلات زیادی از جمله عدم برنامه‌ریزی، فقدان بانک اطلاعاتی دقیق برای توسعه صادرات، کمبود ارتباط با محورهای خارجی برای تکنولوژی روز، تغییرات قیمت ارز، کمبود نیروی متخصص و کمبود نظام مدیریتی صحیح در سطح دولتی و بخش خصوصی مواجه هستیم. لذا باید با برنامه‌ریزی حداقل ده ساله برای بخش صنعت، مشخص کردن قیمت ارز حداقل برای ۵ سال و داشتن ارتباط صحیح با کشورهای دارای تکنولوژی روز، این مشکلات را برطرف کرد.
وی افزود: بهتر است دولت به جای اینکه به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی باشد، سیاست‌ها را طوری تدوین کند که سرمایه‌داران ایرانی خارج از کشور به سرمایه‌گذاری در کشور خودشان تشویق شوند.
خدمات؛ اولویت اصلی استان
احمد اثنی‌عشری، عضو دیگر هیئت رییسه انجمن مدیران خراسان رضوی که در این نشست حضور داشت در ادامه با اشاره به لزوم توجه به مزیت های نسبی هر منطقه برای توسعه اظهار کرد: زمانی اقتصاددانان کلاسیک با ملاک قرار دادن مزیت نسبی هر منطقه، آن مزیت را محور توسعه آن منطقه در نظر می‌گرفتند، اما در حال حاضر این فرضیه رد شده است، زیرا خیلی از کشورها در زمینه‌هایی که مزیتی نداشته‌اند، سرمایه‌گذاری کردند و توانستند اقتصاد کشور خود را به پیشرفت برسانند. عضو هیئت مدیره انجمن مدیران صنایع خراسان رضوی افزود: در کشور ما امکاناتی وجود دارد که می‌توان از آن استفاده کرد، اما اینکه فقط بخواهیم از این امکانات بهره ببریم، اشتباه محض است. به‌طور مثال در استان خراسان مزیتی برای احداث کارخانه قهوه نداشتیم، اما آقای افشارنژاد کارخانه قهوه را در استان تاسیس کردند که عملکرد موفقی دارد و حتی در صادرات نیز موفق شده است.
وی با بیان اینکه خدمات باید محور توسعه استان باشد، گفت: واقعیت این است که بخش خدمات روز به روز نقش فعال‌تری در اقتصاد جهان پیدا می‌کند و در پایان سال ۲۰۲۰، این بخش ۸۵درصد از اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهد که این خدمات شامل بورس، شبکه بانکی و خدمات نرم‌افزاری و اینترنتی می‌شود.
این مدرس دانشگاه با اشاره به بحران آب در استان گفت: به دلیل نیاز فراوان صنایع مادر به آب، نمی‌توانیم در این زمینه اقدامات زیادی انجام دهیم، همچنین در بخش کشاورزی نیز فقط باید بر محصولاتی که به آب کمتری نیاز دارند یا بر تولید گلخانه‌ای محدود، تمرکز کنیم، اما اگر در صنایع کوچک و پشتیبان که حمایت‌کننده صنایع بزرگ هستند، سرمایه‌گذاری کنیم و اگر بتوانیم صنایع پشتیبان را متحول کنیم، صنایع مادر نیز قوی‌ می‌شوند و اقتصاد استان متحول می‌شود. وی ادامه داد: با توجه به بحران آب و آفتاب خوبی که در استان خراسان رضوی وجود دارد، می‌توانیم برق خورشیدی تولید کنیم و آن را به کشورهایی مانند روسیه صادر کنیم که این کار ثمربخشی زیادی برای استان خراسان رضوی دارد. اما این اقدامات به یک موتور محرک نیاز دارد تا اقتصاد کشور را به حرکت درآورد و به مجرد اینکه اقتصاد کشور به حرکت دربیاید، صنایع نیز رونق می‌گیرند.
pic۱
وی با اشاره به وجود بارگاه حضرت رضا(ع) و خدماتی بودن شهر مشهد خاطر نشان کرد: حتی برای تامین سوغات زائران در داخل استان نیز اقدامی انجام نشده است و تولید استان در تامین نیاز ۳۰ میلیون زائر نقشی ندارد. اگر بتوانیم نیاز مصرفی این ۳۰میلیون زائر را در استان تولید کنیم، گام بزرگی در جهت رشد اقتصادی برداشته‌ایم و اگر به‌طور صحیح به زائران خدمات‌ و تسهیلات ارائه کنیم، ۳۰میلیون زائر به ۵۰ میلیون افزایش می‌یابد. نایب رییس هیئت مدیره انجمن مدیران با انتقاد از اینکه سال‌هاست پروژه‌های اطراف حرم مطهر آغاز شده اما هنوز به اتمام نرسیده است، تصریح کرد: معنای خدمات در خراسان رضوی با معنای جهانی خدمات بسیار متفاوت است. ما قبلا سرعت ساخت‌وساز و تحولات اطراف حرم را با مکه و مدینه مقایسه می‌کردیم در حالی که امروز باید این ساخت‌وساز را با شهری مثل قم مقایسه کنیم. وی افزود: با اینکه قم یک شهر مذهبی کوچک است، اما پارکینگ‌های مناسبی در اطراف بارگاه مطهر حضرت معصومه(س) احداث شده که جوابگوی نیاز زائران است، در حالی که ما در مشهد حتی نتوانستیم همین حداقل خدمت را به زائران ارائه دهیم.
اثنی عشری با انتقاد از نحوه تقسیم‌بندی ارکان قدرت در شهر مشهد، گفت: تقسیم ارکان قدرت در مشهد سبب می‌شود بودجه‌ها به درستی اختصاص داده نشود و مشخص نیست که در قبال عدم خدمت‌رسانی چه کسی باید پاسخگو باشد. اثنی‌عشری تاکید کرد: بودجه زیارت وکارگروه زیارت فقط در مقام سخن مطرح می‌شود و در عمل اجرایی نشده است.
آمایش باید براساس ویژگی‌های جغرافیایی باشد، نه براساس تقسیمات سیاسی
در ادامه این میزگرد امیرمهدی مرادی، دبیر اجرایی انجمن مدیران صنایع خراسان رضوی گفت: حمایت از صنعت در سیاست‌های دولت دیده نمی‌شود، به‌طور مثال ما به تولیدکننده قند برای خرید بذر دلار دولتی تخصیص نمی‌دهیم، اما برای وارد کردن شکر، ارز دولتی اختصاص داده می‌شود که این کار به معنای حمایت از تولیدکننده خارجی توسط دولت است.
امیر مهدی مرادی با اشاره به طرح آمایش استان خراسان خاطر نشان کرد: بعد از انحلال سازمان برنامه و بودجه با درایتی که معاون وقت برنامه‌ریزی استانداری داشتند بحث آمایش مطرح شد و فاز نخست آن بسیار خوب گردآوری و جمع‌بندی شد، اما در تدوین فاز دوم سند از واقعیت‌ها فاصله گرفته شد و نتوانستیم از داده‌هایی که در فاز یک ارائه شده بود، تحلیل درستی داشته باشیم. اصولا در آمایش تمام هدف این است که بر اساس «ساختار جغرافیایی» و امکانات یک منطقه برای آن برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کنیم. حال اگر آن منطقه را به عنوان یک منطقه کوچک یا بزرگ در نظر بگیریم، این برنامه‌ریزی متفاوت می‌شود. اما در بحث آمایش استان، آمایش بر اساس تقسیم‌بندی‌های سیاسی انجام شده است، در صورتی که در بحث آمایش حتما باید به ویژگی‌های جغرافیایی توجه کرد. ما به کشورهای همجوار و مزایایی که می‌توانند برای ما داشته باشند توجه نکرده‌ایم و صرفا براساس تقسیمات سیاسی استان، طرحی را با هزینه پایین تنظیم کردیم که قرار است یک سند بالا دستی برای تمام تصمیم‌گیری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های آینده‌مان باشد و این اتفاق بسیار خطرناک است. وی با انتقاد از نحوه تدوین سند آمایش گفت: این سند به درستی تدوین نشده است، زیرا ما در تهیه این طرح همچنان به تحقیقات سال ۵۳ یا ۵۴ که بسیار قوی و تخصصی تهیه شده است، استناد می‌کنیم و در حال حاضر کار به تیم‌های که چندان قوی نیستند، سپرده‌ شده است. اگرچه نیت تهیه کنندگان بسیار نیت خوبی است، اما به دلیل توانایی پایین آن مجموعه و یا شاید به دلیل بضاعت مالی پایین، کار آنچنان که باید انجام نشده است.
مرادی با اشاره به اینکه هدف از طرح آمایش ایجاد توازن است، خاطر نشان کرد: آمایش به طور صحیح در استان طرح‌ریزی نشده است، زیرا ما با تعریف استان به عنوان یک منطقه توریستی وگردشگری مذهبی، فقط مشهد را تقویت می‌کنیم و دیگر مناطق استان به فراموشی سپرده می‌شود که این اتفاق باعث برهم خوردن توازن می‌شود. وی ادامه داد: ما در بخش گردشگری مذهبی مزیت داریم، اما زیرساخت‌های لازم برای استفاده از این مزیت را آماده نکرده‌ایم. به‌طور مثال با یک موج سرما در مشهد، با کمبود گاز مواجه می‌شویم و نخستین بخشی که گازش قطع می‌شود، بخش صنعت است. مرادی با تاکید بر ضرورت وجود یک سند توسعه صحیح گفت: چون استان خراسان یک سند توسعه صحیح ندارید، دولت نیز تکلیف خود را نمی‌داند و مشخص نیست که تهیه چه زیرساخت‌هایی برای آینده استان لازم است.
دبیر اجرایی انجمن مدیران صنایع استان خراسان تصریح کرد: آمایش سرزمین براساس آینده‌نگری تنظیم شده است، اما چون تجربه اول است به نتیجه مورد انتظار نرسیده‌اند. طرحی که براساس آینده‌نگری تدوین شده است، نباید براساس روندهای گذشته باشد، چون اگر روند قبلی خوب بود، پس چرا در حال حاضر با این حجم از مشکلات مواجهیم و اگر مفید نبوده چرا دوباره آن راه ادامه می‌دهیم. متاسفانه طرح فعلی بر اساس روند قبلی و مبتنی بر پتانسیل گردشگری استان است که منجر به تکرار مشکلات سابق خواهد شد.
آرامش و امنیت لازمه
جذب سرمایه‌گذاری خارجی
pic۲
در ادامه این میزگرد عبدا... یزدان‌بخش،دیگرعضو هیئت رییسه انجمن مدیران درباره بحث آمایش سرزمین، مزیت‌های خطه خراسان و نقاط ضعف و قوت آن، گفت: نکته مهم در بحث آمایش این است که ببینیم نگاه کلی دولت که خط مشی‌دهنده اصلی استان‌ها است، چه نگاهی است. ۲۰۰ سال است که کشورهای پیشرفته دنیا صنعتی شده‌اند و دولت‌هایشان تفکر صنعتی دارند، اما ما در حال تمرین صنعتی شدن هستیم. یزدان بخش با انتقاد از اینکه ما حتی در صنعت توریسم و گردشگری مذهبی که مزیت داریم نیز نتوانسته‌ایم قاعده و قانون درستی را تدوین و اجرا نماییم، اظهار کرد: نگاه دولت باید از یک نگاه نفتی و وابسته به درآمدهای نفت تغییرکند. ۳۰ سال است که تمرین کرده‌ایم و قواعد و قوانین صنعتی شدن را تاحدی آموخته‌ایم، اما در مقابل ببینید قوانین مالیاتی، بیمه‌ای و بانکی ما و تمام قوانینی که باید از یک سرمایه‌گذار داخلی حمایت کند، در چه حدی است. عده‌ای نشسته‌اند و فکر می‌کنند صنعت‌گران باید پاسخگوی تمام نیازهای مالی و اقتصادی دولت باشند. وی با انتقاد از احتمال افزایش ۲ درصدی مالیات بر ارزش افزوده گفت: در جلسه‌ای که در ساختمان اداره دارایی برگزار شد، موضوع افزایش ۲ درصدی مالیات بر ارزش افزوده در سال ۹۳ مطرح شد و بر این اساس شیب دریافت مالیات‌ها چنان تند و تیز خواهد شد که خود دوستان نیز احساس نگرانی می کردند، حال ما با این وضعیت چه آینده‌ای خواهیم داشت؟
وی با اشاره به اینکه ۱۰ سال گذشته نقطه اوج مشکلات صنعتگران بوده است، افزود: ما به دنبال توسعه و رشد اقتصادی هستیم، اما در مقابل برنامه عدم توسعه برای ما ریخته می‌شود. عضو انجمن مدیران صنایع استان خراسان رضوی با اشاره به تاکید بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی گفت: سرمایه‌گذار خارجی ابتدا آرامش و امنیت سرمایه‌گذاری، قوانین و امکانات کشور را بررسی می‌کند و بعد دست به سرمایه‌گذاری می‌زند. اما ببینید قوانین ما چقدر امنیت اقتصادی و اجتماعی سرمایه‌گذار را از او گرفته است.
یزدان بخش با تاکید بر اینکه برای صنعتی شدن دولت باید قانون و نگاهش را تغییر دهد، افزود: اگر تراز بانک‌ها در ۲ یا ۳ سال اخیر را بررسی کنید، می‌بینید هیچ کدام زیان نداشته‌اند، زیرا فقط در سود تولیدکننده‌ها شریک هستند و به زیان‌ها و خسارت‌های وارده کاری ندارند. وقتی سرمایه‌گذار ایرانی امنیت اقتصادی ندارد و به دلیل عدم پرداخت مالیات ممنوع‌الخروج می‌شود و به دلیل بدهکاری تسهیلات نیز به او پرداخت نمی‌شود، به چه دلیل سرمایه‌گذار خارجی باید اقدام به سرمایه‌گذاری نماید؟
وی تاکید کرد: سرمایه‌گذار به ازای هر شغلی که ایجاد می‌کند باید ۱۰۰ میلیون سرمایه‌گذاری کند و به گفته خود مقامات انتظامی به ازای هر شغل از ۷ جرم اصلی و مهم جلوگیری می‌شود، اما وقتی بانک‌ها برای برآورد دارایی ما می‌آیند، فقط ساختمان‌ها و ماشین‌آلات را در نظر می‌گیرند و به تعداد بالای نیروی کار ما اصلا توجه نمی‌کنند. یزدان‌بخش با انتقاد از قوانینی که مانع جذب نیروی کار می‌شود، گفت: چرا قوانین کسب‌وکار و اشتغال را اصلاح نمی‌کنیم، چرا ۶ میلیارد تومان بیمه بیکاری که ماهیانه پرداخت می‌شود را به سمت صنعت سوق نمی‌دهیم که به افراد جامعه ماهیگیری بیاموزیم؟ وی ادامه داد: ما تنها چند فرآورده نفتی را در کشور تولید می‌کنیم و بیشتر نفت را به طور خام می‌فروشیم و بعد دوباره ارز بدست آمده را برای خرید کالا به همان کشور برمی‌گردانیم. نفت ما را می‌گیرند و به مواد مختلف تبدیل می کنند و باز به خود ما می‌فروشند، درحالیکه خودمان به راحتی می‌توانیم آن محصولات را تولید کنیم. یزدان‌بخش در ادامه گفت: با توجه به تحریم‌های خارجی که به کشور تحمیل شده است، وجود تحریم‌هایی که از داخل به صنعتگران وارد شده درست نیست و برخی قوانین در راه تولید واقعا مشکل‌زا است.
عبدا... یزدان‌بخش در پایان با تاکید بر لزوم توجه دولت به نظرات بخش خصوصی و تشکل‌ها گفت: نظرات دانشگاهیان و تشکل‌ها در مورد صنعت و اقتصاد باید برای دولت لازم‌الاجرا شود، زیرا آنها در بطن کار هستند و اگر از تشکل‌ها کمک گرفته شود، چون اعتماد اعضای آن صنف را دارند، می‌توانند از دولت به خوبی حمایت کنند.
ضرورت توجه به نظرات بخش خصوصی
در تدوین طرح آمایش
در ادامه این میزگرد حاضران درباره نقش انجمن مدیران صنایع در تنظیم سند توسعه استان به گفتگو پرداختند.
حسین متین راد در این زمینه با انتقاد از تاخیر در تعیین استاندار و اشاره به خساراتی که این تاخیر در توسعه اقتصادی استان داشته است، افزود: ما در ۸ سال گذشته تمام مشکلات و چالش‌های صنعت اقتصاد را با نمایندگان دولت در استان مطرح کرده‌ایم، اما مشکلات همچنان استوار است و حتی بیشتر هم شده است.
وی با اشاره به تلاش های انجمن مدیران صنایع در زمینه طرح آمایش سرزمین و طرح جامع گفت: امیدوارم این بحث در جلسات آینده با حضور دانشگاهیان ادامه پیدا کند.
همچنین امیرمهدی مرادی با اشاره به اینکه بخش دولتی با تدوین طرح آمایش استان، عملا سند و نقشه راه بخش خصوصی را تهیه می‌کند، گفت: لازم است بخش دولتی در تدوین این سند حتما به نظرات بخش خصوصی توجه کند، اما متاسفانه نظرات بخش خصوصی یا به درستی گرفته نشده یا اعمال نشده است. وی افزود: نمی‌توان از بخش خصوصی انتظار داشت بر اساس ایده‌ها و تصورات بخش دولتی سرمایه‌گذاری کند. مرادی درباره ضرورت اصلاح و بازبینی سند آمایش استان گفت: به عنوان مثال اخیرا مقام معظم رهبری دوباره بر بحث اقتصاد مقاومتی تاکید کردند، اما این بحث در سند آمایش استان به هیچ عنوان دیده نشده است، در حالی که کلیه سیاست‌های ما باید بر اقتصاد مقاومتی منطبق باشد.
احمد اثنی عشری هم با بیان اینکه برنامه‌های مدون شده با هزینه هنگفت تدوین می‌شود، به کتابخانه‌ها می‌رود و اجرایی نمی‌شود، تصریح کرد: افرادی که تجربه کافی ندارند عهده‌دار برنامه‌ریزی و تدوین سند آمایش استان شده‌اند، در حالی‌که برای تدوین برنامه‌هایی مانند سند آمایش باید افراد متخصص را حتی از خارج از کشور دعوت نماییم و از تجربیات آنان استفاده کنیم. وی تاکید کرد: اگر در تدوین برنامه‌ها از تشکل‌های بخش خصوصی کمک گرفته شود، با ایده‌های مفید و کاربردی به کمک سیاست‌گذاران خواهند شتافت. وی با انتقاد از تصمیم‌گیری در جلسات دربسته دولتی گفت: تشکل‌های بخش خصوصی حسگر های قوی‌ای هستند که می‌توانند مشکلات را به گوش دولت برسانند و برای آنها راه‌حل ارائه کنند.
pic۳