مبانی نحوه محاسبه نسبت توانگری مالی شرکت های بیمه
آیین نامه نسبت توانگری مالی شرکت‌های بیمه که اخیرا توسط بیمه مرکزی ابلاغ شد و شرکت‌های بیمه را از نظر توانگری ایفای تعهدات رتبه‌بندی کرد به محل مناقشه موافقان و مخالفان این آیین نامه تبدیل شد. البته اکثر مدیران صنعت بیمه آن‌ را نقد کردند. در این گفت‌و گو علی جعفری مدیر کل مالی بیمه مرکزی آیین نامه نسبت توانگری مالی را تشریح کرده‌است که در ادامه می‌آید:
آقای جعفری لطفا درخصوص چگونگی تدوین و اجرای آیین نامه توانگری مالی شرکت های بیمه (شماره ۶۹) توضیح دهید؟
در قانون تاسیس بیمه مرکزی و بیمه گری، وظایف شورای عالی بیمه مشخص شده است. به استناد بند 5 ماده 17 این قانون یکی از وظایف این شورا "تصویب آیین نامه های لازم الاجرا برای هدایت امر بیمه جهت فعالیت موسسات بیمه " است. در اجرای این امر، شورای عالی بیمه در اجرای مواد 40 و 59 قانون تاسیس بیمه مرکزی و ماده 114 قانون برنامه توسعه پنجم اقدام به تصویب و ابلاغ آیین نامه نحوه محاسبه و نظارت توانگری مالی موسسات بیمه نموده است . از آنجا که تدوین و تصویب هر آئین نامه می باید بر پایه استفاده از دستاوردهای علمی و جهانی باشد در تدوین و تصویب آئین نامه توانگری نیز بدین گونه عمل شده است لذا پژوهشکده بیمه بنا به پیشنهاد موضوع توسط بیمه مرکزی، طرحی تحت عنوان
" مطالعه و طراحی سیستم نظارت مالی برای موسسات بیمه ایرانی با استفاده از تجربه سایر کشورها" را در دستور کار قرار داد . این طرح با استفاده از الگوی های علمی و اجرائی سایرکشورها، بررسی و انجام شده است و یکی از نتایج آن ارائه پیش نویس آئین نامه نحوه محاسبه نظارت موسسات بیمه بوده است . لذا پس از اعلام نتیجه حاصله موضوع در کمیته تخصصی بیمه مرکزی و پس از آن درکمیسیون تخصصی شورای عالی بیمه با حضور کارشناسان منتخب صنعت بیمه بررسی شد و نهایتا با پیشنهاد آن به شورا، آئین نامه شماره (۶۹) تصویب و جهت اجرا به شرکت های بیمه ابلاغ گردید .
آیا اعلام نتایج توانگری مالی شرکت ها از طریق رسانه ها تاثیر منفی بر بازار بیمه نمی گذارد ؟
خوانندگان محترم در نظر داشته باشند، بیمه مرکزی حسب وظایف قانونی که دارد موظف است درجهت رعایت حقوق بیمه گذاران ،بیمه شدگان و صاحب حقوق آنها اطلاع رسانی شفافی از عملکرد موسسات بیمه داشته باشد ، انتشار نتایج مبتنی بر آیین نامه فوق و محاسبات توانگری مالی موسسات بیمه نیز در اجرای وظایف قانونی بیمه مرکزی بوده که از طرق مختلف اطلاع رسانی شده است. بنظر اینجانب این اقدام از دوجنبه دارای اثرات مثبت بوده است : یکی از آثار آن ارائه قوت و ضعف شرکت های بیمه از نظر توانگری مالی و پذیرش ریسک است واثر مهم تر آن شفاف سازی و وادار کردن غیر مستقیم موسسات بیمه جهت بهبود عملکرد و وضعیت مالی خود بوده است.
مبنای محاسبات توانگری مالی موسسات بیمه چیست ؟ و نتایج سال ۱۳۹۱ چه بوده است؟
مبنای محاسبات توانگری، اطلاعات مندرج در صورت های مالی حسابرسی شده مصوب مجامع عمومی موسسات بیمه ، مفاد آئین نامه ۶۹ و تعیین ریسک هائی که وضعیت مالی آنها را تهدید می کند
می باشد. جهت اجرا و ارائه محاسبات مذکور موسسات بیمه موظفند بر اساس ماده ۶ آئین نامه پس از محاسبه و تائید آن در هیات مدیره همراه با اظهار نظر حسابرس با امضای مدیرعامل شرکت جهت تائید به بیمه مرکزی ارسال نمایند بیمه مرکزی نیز موظف است پس از بررسی مراتب تائید توانگری را به موسسه بیمه اعلام کند. بر اساس نتایج حاصله در سال ۱۳۹۱، ۱۸ شرکت بیمه در سطح یک ، چهار شرکت در سطح دو و سه شرکت در سطح چهار قرار گرفته اند.
ممکن است سطوح توانگری موسسات بیمه را تشریح نمایند؟
طبق ماده ۷ آئین نامه سطوح توانگری تعریف شده است که طی مفاد آن موسساتی که دارای نسبت توانگری مالی برابر ۱۰۰ درصد و بیشتر هستند، در سطح یک،‌موسساتی که دارای نسبت توانگری مالی بیش از ۷۰ و کمتر از ۱۰۰ درصد هستند. در سطح دو ، موسساتی که دارای نسبت توانگری مالی بیش از ۵۰ و کمتر از ۷۰ درصد می باشند در سطح سه و موسسات گروه سطح چهار دارای نسبت توانگری مالی بیش از ۱۰ و کمتر از ۵۰ درصد می باشند و در صورتیکه نسبت توانگری مالی موسسه بیمه ای کمتر از ۱۰ باشد در سطح پنچم قرار می گیرد . البته لازم به ذکر است که در سال ۱۳۹۱ هیچ شرکتی در سطح سوم و پنجم قرار نگرفته است.
توجه داشته باشید در کنار خبر مربوط به نسبت حاشیه توانگری موسسات بیمه به استفاده کنندگان اعلام شده است که تا در کنار نسبت توانگری مالی می باید به نحوه خدمت رسانی ،گستردگی شعب و تنوع خدمات و .... نیز توجه نمایند.
آقای جعفری بسیاری از شرکت های بیمه به این رتبه بندی انتقاد دارند ، لطفا درخصوص اجزا و مبانی محاسبات آیین نامه توانگری توضیح دهید؟
در مورد قسمت اول سوال به طور اختصار می توان اشاره نمود که هدف از اطلاع رسانی توسط بیمه مرکزی ارائه اطلاعات شفاف ، روشن و بدون تبعیض از عملکرد موسسات بیمه است به دلیل اینکه این عمل بدین صورت برای اولین بار است که اتفاق افتاده این موضوع طبیعی است که تعدادی از شرکت های بیمه نسبت به آن انتقاد داشته باشند. البته همیشه بیمه مرکزی از انتقادات درست و سازنده استقبال
می کند . اما در مورد قسمت دوم سؤال اجزا و مبانی محاسبات به شرح زیر است : نتیجه توانگری مالی
( نسبت توانگری ) که توسط بیمه مرکزی اطلاع رسانی شده است برابر با نسبت سرمایه موجود به سرمایه الزامی است که اجزای محاسباتی سرمایه موجود از تفاوت دارایی های قابل قبول و تعهدات و
بدهی‌های موسسات بیمه به اضافه مازاد ارزش روز دارایی های ثابت حاصل می گردد. ضمن اینکه مازاد ارزش روز دارائی های ثابت بر اساس نظر کارشناس رسمی دادگستری تعیین و در محاسبات لحاظ
می گردد. البته در جمع دارایی هایی قابل قبول دارایی های نامشهود از قبیل حق امتیاز ، حق اختراع و سرقفلی و ... لحاظ نگردیده است .
منظور از "سرمایه الزامی " حداقل سرمایه ای است که موسسه بیمه باید برای پوشش ریسک هائی که در معرض آن است در اختیار داشته باشد که بر اساس مدل سرمایه مبتنی بر ریسک تعیین شده است. در آئین نامه چهار ریسک شامل ریسک صدور بیمه نامه، ریسک بازار، ریسک اعتبار و ریسک نقدینگی منظور و برای تعیین هرکدام از ریسک ها از دو عامل ریسک نما و ضریب ریسک استفاده شده است . ضرائب ریسک از اطلاعات تاریخی مبتنی بر صورتهای مالی چند ساله شرکت‌های بیمه و یا حسب مورد بر اساس اطلاعات ریسک های موجود در بازار سرمایه و توسط متخصصین علم آمار بیمه(اکچوئری).... تعیین و ریسک نما نیز از صورتهای مالی هر سال متناسب با نوع ریسک انتخاب گردیده است . بطور مثال ضریب ریسک بیمه گری از اطلاعات تاریخی حق بیمه و خسارت سنوات گذشته شرکت های بیمه محاسبه شده و ریسک نمای آن نیز حق بیمه، خسارت و ذخایر مندرج در صورتهای مالی این شرکت ها است.
بنابراین هرگاه بخواهیم سرمایه الزامی را محاسبه کنیم ، ریسک های تعریف شده که شامل ریسک صدور، ریسک بازار، اعتبار و نقدینگی است را در نظرمی گیریم به گونه ای که برای محاسبه ریسک صدور که خود از دو عامل ریسک نمای حق بیمه عاید شده و خسارت واقع شده در هر رشته و عامل
ضرایب ریسک مرتبط با هرکدام استفاده می شود، در محاسبه ریسک صدور بیمه نامه حق بیمه عاید شده را در ضریب ریسک اعمال و همین کار را برای خسارت واقع شده نیز انجام می دهیم؛ ریسک هر کدام بزرگتر شد آنرا بعنوان سرمایه الزامی آن رشته در نظر می گیریم. این روال برای تمام رشته های بیمه ای که در پرتفوی شرکت دارد ، اجرا می شود. در نهایت مجذور جمع ریسک های کلیه رشته ها منتج به تعیین سرمایه الزامی مربوط به ریسک صدور می گردد.
جهت تعیین ریسک بازار، با استفاده از دو عامل ریسک نمای سهام و املاک و مستغلات در ضریب ریسک مربوط، ریسک بازار به دست آید.همچنین شرکت های بیمه همانند سایر شرکت ها کار تجاری انجام می دهند و در مقابل مطالباتی دارند که وصول آنها با ریسک توام است و امکان دارد شرکت نتواند مطالبات خود را وصول نماید لذا عامل تعیین سرمایه الزامی در این زمینه ریسک اعتباراست. بنابراین ریسک اعتبار یا عدم وصول مطالبات با استفاده از ریسک نمای مطالبات تجاری داخلی و حق بیمه اتکائی واگذاری اختیاری به خارج از کشور و اعمال ضریب مربوط تعیین می شود . ریسک بعدی نقدینگی است، موسسه ممکن است به دلیل عدم کفایت دارائی های جاری با ریسک نقدینگی مواجه باشد و امکان دارد اینگونه دارایی ها جواب گوی بدهی های حال شده شرکت نباشد.بنابراین ریسک نقدینگی با استفاده از دو عامل ریسک نمای دارایی های جاری و بدهی جاری و با اعمال ضریب ریسک مربوط محاسبه می گردد.
آقای جعفری آیا ارزش دارایی های شرکت ها به روز شده است؟
حسب بررسی های موجود از جمع شرکتهای فعال در سال ۱۳۹۱ که محاسبات توانگری را به بیمه مرکزی ارسال نموده اند ، تعداد ۱۴ شرکت در سال ۹۰ و ۱۲ شرکت در سال ۹۱ اقدام به تجدید ارزیابی دارائی های ثابت خود نموده اند که در این بین تعدادی شرکت ها هم در سال گذشته و هم سال جاری اقدام به تجدید ارزیابی دارائی های خود کرده اند . لذا نتایج آن نیز در توانگری آنها محاسبه و لحاظ شده است .
آیا این گفته که صورت های مالی شرکت ها با یکدیگرمتفاوت است ، صحت دارد؟
تفاوت صورتهای مالی از دو جنبه قابل بررسی است یکی فرمت و شکل صورت مالی و دیگری محتوای صورتهای مالی؛ در صورتیکه منظور از تفاوت، فرمت صورتهای مالی باشد این گفته صحت ندارد زیرا فرمت صورت های مالی شرکت ها اعم ازصورت سود وزیان ،ترازنامه و گردش وجوه مطابق با صورتهای مالی نمونه مصوب شورای عالی بیمه تهیه شده است و همه شرکت ها موظف به رعایت آن هستند ولذا از این جهت تفاوتی وجود ندارد. اما از لحاظ نوع و کیفیت دارائی ها و بدهی ها، ترکیب پرتفوی و مواردی از این قبیل تفاوت وجود دارد که این نیز طبیعی است . ضمن اینکه بیمه مرکزی همزمان با ابلاغ نمونه مصوب توسط شورایعالی بیمه؛ یادداشت های پیوست صورت های مالی را نیزاستاندارد کرده و برای اجرا ابلاغ کرده است. همچنین‌ در کنار آیین نامه ۶۹ شرکت ها از چند جنبه دیگر بررسی می گردند که شامل بررسی ذخایر فنی طبق آئین نامه ذخایر ( شماره ۵۸ و مکمل های آن) نظارت ادواری بر سرمایه گذاری ها و دارائی ها طبق آئین نامه سرمایه گذاریها ( شماره ۶۰) ، نظارت بر عملیات اتکایی موسسات بیمه طبق مفاد آیین نامه نظارت بر عملیات بیمه های اتکایی بیمه (شماره ۵۵) و ضوابط قبولی اتکایی( شماره ۵/۴۰ )، نظارت بر اندوخته های قانونی و سرمایه ای شرکت طبق آئین نامه شماره ۶۱ ، حضور فعال در کلیه مجامع عمومی شرکتهای بیمه و در نهایت بررسی و تحلیل صورتهای مالی حسابرسی شده و تعیین اثرات با اهمیت آن و ابلاغ به شرکت جهت رعایت مقررات.
رتبه بندی اعلام شده تا چه زمان اعتباردارد؟
طبق ماده ۶ آیین نامه و تبصره آن شرکت های بیمه ملزم هستند به طور سالانه محاسبات توانگری خود را به بیمه مرکزی ارایه دهند . به دلیل اینکه عناصر تعیین سرمایه الزامی تابع اقلام صورتهای مالی هر سال
می باشند لذا گزارش فوق صرفا برای دوره مالی یک ساله معتبراست اما طبق تبصره همین ماده درصورت تشخیص بیمه مرکزی موسسات بیمه مکلفند نسبت توانگری مالی خود را برای دوره های کمتر از یکسال نیز ارائه نمایند .
در این مدت یک ساله اعتبارتوانگری مالی ،بیمه مرکزی و شرکت های بیمه باید چه اقداماتی را انجام دهند؟
شرکت هایی که در سطح یک یا در سطح مطلوب هستند از نظر بیمه مرکزی و ضوابط مشکلی ندارند و عملیات عادی خود را انجام می دهند اما شرکت هایی که سایر سطوح قراردارند می باید طبق مفاد آئین نامه اقدام لازم قانونی جهت بهبود توانگری خود و با نظر بیمه مرکزی انجام دهند.
موسسات بیمه ای که در سطح دو تا چهار قرار می گیرند چه وظیفه ای دارند؟
شرکت هایی که درسطح دوقرارمی گیرند موظف هستند طبق ماده ۸ آیین نامه توانگری برنامه ترمیم وضعیت مالی ۳ ساله خود را به تفکیک سالانه و با شرایط مندرج در ماده مذکور تهیه کرده و به بیمه مرکزی ارایه دهند. این شرایط خاص به طور عمده شامل پیش بینی صورت تفصیلی درآمدها و هزینه ها، ترازنامه و صورت سود و زیان پیش بینی شده، سیاست های پرداخت سود، نحوه تامین منابع مالی، نحوه کاهش ریسک و تقویت ساختار مالی و نقدینگی می باشد . ضمناً در این برنامه شرکت باید مشخص کند ظرف ۳ سال چگونه نسبت توانگری خود را به سطح یک ارتقا می دهد.
شرکت هایی که درسطح سه قرار می گیرند موظفندعلاوه بر برنامه ترمیم وضعیت مالی دو ساله به تفکیک هر سال، برنامه افزایش سرمایه برای ۲ سال آتی را نیز ارایه دهند،برنامه های مذکور باید به گونه ای باشد که در آن چگونگی ارتقا از سطح توانگری ۳ به ۲ یا بالاترظرف دوسال آینده به روشنی درج شده باشد.شرکت هایی که درسطح چهار آیین نامه قرار می گیرند موظفند علاوه بر برنامه ترمیم وضعیت مالی یکساله برنامه افزایش سرمایه خود رابرای سال آتی تهیه کنند وبطور دقیق مشخص کنند که چگونه ظرف یک سال نسبت‌توانگری خود را حداقل تا سطح ۳ ارتقاء می دهند. ضمناً‌ طبق مفاد ماده ۱۲ آئین نامه در صورتیکه نسبت توانگری مالی موسسه بیمه ای در یکی از سطوح۳ و۴ قرار گیرد موسسه بیمه علاوه بر اقدامات مذکور موظف است به نحوی که بیمه مرکزی تعیین می کند یک یا تعدادی از اقدامات زیر را فوراً به مرحله اجرا درآورد .
- از پرداخت پاداش به هیات مدیره و مدیران موسسه خودداری کند .
- از توزیع بیش از ۱۰درصد سود به سهامداران خودداری کند .
- هزینه های اداری را کاهش دهد .
- از سرمایه گذاری در گزینه های معینی خودداری کند .
- روش محاسبه نرخ حق بیمه قراردادهای بیمه ای که در آینده منعقد می گردد را اصلاح کند .
- عملیات صدور بیمه در بخشی از شعب خود را کاهش دهد .
- اعضای هیات مدیره خود را تغییر دهد .
- از توسعه فعالیت های بیمه ای در رشته های جدید خودداری کند .
- فعالیتهای برخی از شعب خود را محدود نماید.
- عملیات صدور بیمه در شرکتهای تابعه را کاهش دهد.
- سهام یا دارائی شرکتهای تابعه را به فروش رساند .

وظیفه بیمه مرکزی ج.ا.ا در خصوص نظارت بر اقدامات موسسات بیمه ای که در سطوح پائین تر از سطح یک قرار می گیرند چیست ؟
طبق مفاد ماده ۱۱ آئین نامه، بیمه مرکزی پس از اینکه برنامه ترمیم وضعیت مالی و افزایش سرمایه را دریافت کرد ظرف مدت مشخص رسیدگی و نتیجه را به موسسه بیمه اعلام می کند و موسسه موظف است گزارش عملکرد برنامه ها را هر ۳ ماه یکبار برای بیمه مرکزی ارائه کند.
ضمانت اجرای اقدامات نظارتی مربوط به توانگری موسسات بیمه چیست ؟
در صورت عدم ارائه اطلاعات درمهلت مقرر، ارائه ناقص اطلاعات محاسبات توانگری ، عدم رعایت مهلت مقرر در آئین نامه ، ارائه گزارش تفصیلی محاسبات توانگری مغایربا شرایط آیین نامه یا عدم ارایه برنامه ترمیم وضعیت مالی یا افزایش سرمایه توسط هر یک از مؤسسات بیمه، بیمه مرکزی طبق مفاد ماده ۱۴ آئین نامه به ترتیب یکی از اقدامات زیررا انجام می دهد.
- تذکر و اخطار کتبی به مدیرعامل یا هیات مدیره
- اعلام سلب صلاحیت مدیرعامل و هیات مدیره
- تعلیق پروانه فعالیت موسسه دریک یا چند رشته بیمه‌ای بین ۳ ماه تا یک سال
- ارایه پیشنهاد لغو پروانه فعالیت دریک یا چند رشته بیمه ای با تاییدیه شورای عالی بیمه و تصویب مجمع عمومی بیمه مرکزی .
آقای جعفری شرایط آئین نامه به گونه ای است که شرکت ها ملزم به ارتقای سطح توانگری خود هستند و افزایش سرمایه یکی از عوامل مهم آن است اما شاید برخی آنها نخواهند سطح خود را ارتقا دهند . آیا می توان برنامه ای تدوین کرد که هرشرکتی براساس توانایی خود دربازارفعالیت کنند؟
شرکت هایی که در سطوحی غیر از سطح یک آئین نامه توانگری قرار می گیرند در صورتیکه بخواهند به فعالیت بیمه گری ادامه بدهند می باید به هر راه ممکن معقول و منطقی به سطح توانگری مطلوب برسند در صورتیکه شرکتی نخواهد وضعیت خود را طبق آئین نامه تطبیق دهد بیمه مرکزی و شورای عالی بیمه مطابق با مفاد ماده ۱۴ فصل چهارم (‌ضمانت اجرا) با شرکت بیمه برخورد خواهد کرد . بنابراین بطور خاص در جواب سوال فوق در صورتیکه شرکت نخواهد نسبت به افزایش سرمایه اقدام نماید می باید ریسک های تهدید کننده بر شمرده در بالا و بطور اخص ریسک صدور خود را با کاهش پرتفوی حق بیمه و یا تسویه خسارات معوق خود کاهش دهد.
در خصوص ظرفیت نگهداری ریسک چه اقداماتی توسط بیمه مرکزی انجام می گردد ؟
یکی از اقدامات با اهمیت بیمه مرکزی نظارت بر نحوه صدور بیمه نامه های بزرگ است بدین شکل که ظرفیت نگهداری و قبولی ریسک شرکتها مطابق با مفاد آئین نامه نظارت بر عملیات اتکائی، ( شماره ۵۵) ضوابط قبولی اتکائی(۵/۴۰ ) و اساسنامه شرکتها و بر اساس صورتهای مالی حسابرسی شده ‌محاسبه و ضمن اعلام به شرکت های بیمه، در پورتال بیمه مرکزی ایران منتشر می شود و بطور مداوم و با توجه به اطلاعات جدید ظرفیت نگهداری و قبولی بروز رسانی می گردد.
جهت کنترل ظرفیت مذکور با دریافت اطلاعات مربوط به بیمه نامه های بالاتر از ظرفیت شرکتها و در نظر گرفتن پوشش های اتکایی اخذ شده بررسی های لازم انجام و در صورت عدم پوشش های کافی، شرکت ذیربط ملزم به اخذ پوشش اتکائی لازم از سایر موسسات بیمه می گردد.
همچنین بر اساس پیشنهادات برخی از دست اندرکاران صنعت بیمه ، کمیسیون تخصصی شورایعالی بیمه در حال بررسی و اصلاح مبنای ظرفیت نگهداری و قبولی ریسک است که بزودی موضوع نهائی شده و مقررات مربوط اصلاح و جهت تصویب به شورایعالی بیمه ارجاع خواهد گردید .
چرا سطح توانگری شرکتی مثل بیمه ایران پایین تراز شرکت های تازه تاسیس تعیین شده است؟
همانطور که توضیح دادم نسبت توانگری مالی شرکت ها مساوی با سرمایه موجود تقسیم برسرمایه الزامی، و ارتباطی به قدمت شرکت ندارد . در محاسبه سرمایه الزامی چهاردسته ریسک لحاظ می گردد که در این بین ریسک بیمه گری بالاترین اثر را بر تعیین سرمایه الزامی و توانگری شرکت ها دارد . لذا شرکتی مثل بیمه ایران که نزدیک به ۴۷ درصد پرتفوی حق بیمه صنعت بیمه را در اختیار دارد به همین نسبت نیز نیازمند بالاترین سرمایه الزامی جهت پوشش ریسک های خود می باشد بنابراین نسبت توانگری این شرکت در مقایسه با شرکت های تازه تاسیس و یا شرکتهای دارای ریسک های پایین موضوع آئین نامه کمتر شده است .
در پایان لازم به ذکر است که در کنار نسبت توانگری که هم در شورایعالی بیمه مطرح و هم اطلاع رسانی گردید شاخص های مقایسه ای شامل شاخص عملیاتی، شاخص مالی، شاخص توانائی ایفای تعهدات و شاخص دسترسی مشتریان به خدمات بیمه‌ای و مشتری مداری شرکت های بیمه براساس صورت های مالی سال ۱۳۹۱ تهیه شده تا پس از ارائه در شورایعالی بیمه نتایج آن در رسانه های مختلف جهت آگاهی عموم اطلاع رسانی شود .