کف‌زنی و چله‌بَری در خراسان
«کف زدن» از سنت‌های دیرین خراسانی‌ها در طولانی‌ترین شب سال بوده که بیشتر در خراسان جنوبی و خراسان رضوی هنوز هم با شکل و شمایل قدیم برگزار می‌شود. برای کف‌زدن خانم‌ها ریشه (بیخ)را می‌جوشانند. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک (بیخ) را در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام «دسته گز» مایع را برای ساعت‌ها هم می‌زنند تا به صورت کف سفت درآید. این هم زدن در محیط سرد انجام می‌گیرد تا مایع کف کرده و در ادامه سفت شود.
«کف زدن» از سنت‌های دیرین خراسانی‌ها در طولانی‌ترین شب سال بوده که بیشتر در خراسان جنوبی و خراسان رضوی هنوز هم با شکل و شمایل قدیم برگزار می‌شود. برای کف‌زدن خانم‌ها ریشه (بیخ)را می‌جوشانند. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک (بیخ) را در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام «دسته گز» مایع را برای ساعت‌ها هم می‌زنند تا به صورت کف سفت درآید. این هم زدن در محیط سرد انجام می‌گیرد تا مایع کف کرده و در ادامه سفت شود.کف آماده شده با مخلوط شیره شکر قابل خوردن است و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان آماده می‌شود. گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی را به ارمغان می‌آورند. اعضای خانواده در بلندترین شب سال با جمع شدن در خانه بزرگ‌ترها صله رحم را به جا می‌آورند. خراسانی‌ها اعتقاد دارند؛ در شب چله باید میوه‌های دارای خواص ویژه‌ای خورد تا سال آینده خواص آنها در بدن باقی بماند.
انار، خربزه و هندوانه جزو این دسته میوه‌ها بوده و هندوانه جزو میوه‌های اصلی است که باید در شب چله خورده شود. قدیمی‌های این کهن‌دیار اعتقاد دارند؛ هندوانه «گرمی مغز» و «سوزندگی جگر» را دفع می‌کند. قدیمی‌های این دیار اعتقاد داشتند؛ هرکس در شب چله هندوانه بخورد جگرش لک برنمی‌دارد و از گرمای چله تیرماه در امان خواهد بود. در شب یلدا انواع تنقلات به ویژه تنقلات محلی همچون انواع تخمه، برگه زردآلو و هلو (پخته)و ... به چشم می‌آید.
چله بردن برای خانواده عروس از سنت‌های کهن شب یلدا در خراسان است. رسم بر این است که افراد یک خانواده در شب یلدا به خانه پدر و مادر یا بزرگ فامیل می‌روند و آن شب را گرامی می‌دارند. از مراسم دیگر این شب فرستادن «خوانچه» میوه است که از طرف داماد و برای خانواده عروس فرستاده می‌شود. این خوانچه پر از میوه با هدایای مناسب از قبیل قواره پارچه، دستبند یا گردن‌بند برای عروس است. در این خوانچه حداقل هفت رنگ میوه از جمله انار، انگور، پرتقال، سیب، گلابی و هندوانه به خانواده عروس تحویل داده می‌شود.
در این شب مردهای جوان طبق‌های آراسته از جنس مس را که روی آن با سفره‌های قرمز گلدوزی تزیین شده و میوه، شیرینی، کله‌قند و ظرف‌های بزرگ میوه پیچیده در زرورق‌های رنگین با گل و نوارهای مواج داخل آن قرار دارد به رسم هدیه به خانه عروس جوان می‌برند. خانواده دختر نیز به پاس قدردانی و به رسم یادبود لباس یا قطعه پارچه‌ای را برای خانواده داماد در سینی خالی شده، تحفه راه قرار می‌دهند.
این خاتمه حکایت یلدا در دیار خراسان نیست. اگر قبل از شب چله برف باریده باشد برخی از مردم شهر و روستا در این شب با خوردن برف‌شیره کام خود را با معجونی از بارش زمستانی شیرین می‌کنند و با سردی زمستان آشتی می‌کنند. همچنین بزرگ‌ترها با دادن حلوا قلقلی از کوچک‌ترها پذیرایی می‌کنند.
در خراسان شمالی رسم بر این است که خانواده‌ها تفال بر دیوان حافظ بزنند که این‌کار هم معمولا توسط بزرگ خانواده صورت می‌گیرد. آنان دیوان اشعار لسان‌الغیب خواجه شیراز را با نیت بهروزی و شادکامی می‌گشایند و فال و مراد دل خود را از او طلب می‌کنند. بازار بازگویی خاطرات و قصه‌گویی پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها در یلدا داغ است. در شهرهای خراسان خواندن شاهنامه فردوسی در این شب مرسوم است. در خراسان قدیم هر میهمانی برای رفتن به شب‌نشینی، چراغی را همراه خود می‌برد و به خاطر زیاد بودن تعداد چراغ‌ها، عبارت «چهل چراغ» ورد زبان‌ها شد.
انار، خربزه و هندوانه جزو این دسته میوه‌ها بوده و هندوانه جزو میوه‌های اصلی است که باید در شب چله خورده شود. قدیمی‌های این کهن‌دیار اعتقاد دارند؛ هندوانه «گرمی مغز» و «سوزندگی جگر» را دفع می‌کند. قدیمی‌های این دیار اعتقاد داشتند؛ هرکس در شب چله هندوانه بخورد جگرش لک برنمی‌دارد و از گرمای چله تیرماه در امان خواهد بود. در شب یلدا انواع تنقلات به ویژه تنقلات محلی همچون انواع تخمه، برگه زردآلو و هلو (پخته)و ... به چشم می‌آید.
چله بردن برای خانواده عروس از سنت‌های کهن شب یلدا در خراسان است. رسم بر این است که افراد یک خانواده در شب یلدا به خانه پدر و مادر یا بزرگ فامیل می‌روند و آن شب را گرامی می‌دارند. از مراسم دیگر این شب فرستادن «خوانچه» میوه است که از طرف داماد و برای خانواده عروس فرستاده می‌شود. این خوانچه پر از میوه با هدایای مناسب از قبیل قواره پارچه، دستبند یا گردن‌بند برای عروس است. در این خوانچه حداقل هفت رنگ میوه از جمله انار، انگور، پرتقال، سیب، گلابی و هندوانه به خانواده عروس تحویل داده می‌شود.
در این شب مردهای جوان طبق‌های آراسته از جنس مس را که روی آن با سفره‌های قرمز گلدوزی تزیین شده و میوه، شیرینی، کله‌قند و ظرف‌های بزرگ میوه پیچیده در زرورق‌های رنگین با گل و نوارهای مواج داخل آن قرار دارد به رسم هدیه به خانه عروس جوان می‌برند. خانواده دختر نیز به پاس قدردانی و به رسم یادبود لباس یا قطعه پارچه‌ای را برای خانواده داماد در سینی خالی شده، تحفه راه قرار می‌دهند.
این خاتمه حکایت یلدا در دیار خراسان نیست. اگر قبل از شب چله برف باریده باشد برخی از مردم شهر و روستا در این شب با خوردن برف‌شیره کام خود را با معجونی از بارش زمستانی شیرین می‌کنند و با سردی زمستان آشتی می‌کنند. همچنین بزرگ‌ترها با دادن حلوا قلقلی از کوچک‌ترها پذیرایی می‌کنند.
در خراسان شمالی رسم بر این است که خانواده‌ها تفال بر دیوان حافظ بزنند که این‌کار هم معمولا توسط بزرگ خانواده صورت می‌گیرد. آنان دیوان اشعار لسان‌الغیب خواجه شیراز را با نیت بهروزی و شادکامی می‌گشایند و فال و مراد دل خود را از او طلب می‌کنند. بازار بازگویی خاطرات و قصه‌گویی پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها در یلدا داغ است. در شهرهای خراسان خواندن شاهنامه فردوسی در این شب مرسوم است. در خراسان قدیم هر میهمانی برای رفتن به شب‌نشینی، چراغی را همراه خود می‌برد و به خاطر زیاد بودن تعداد چراغ‌ها، عبارت «چهل چراغ» ورد زبان‌ها شد.
ارسال نظر