جوک‌سیاه

قبل‌ترها جوک‌ها دو دسته بودند؛ «جوک‌هایی که اصطلاحا به آنها «بی‌ادبی» می‌گفتیم که تعریف کردن آنها با نوعی قبح همراه بود و جوک‌های عادی که نهایتا با لهجه‌ای خاص ادا می‌شدند و تعریف کردنشان در جمع خانواده هم مجاز بود. حالا اما شرایط کمی فرق کرده است. امروز همان‌قدر که تنوع گوشی‌های تلفن همراه غافلگیرمان می‌کنند، سیل جوک‌هایی که با این ابزار مدرن در میان افراد جاری می‌شوند نیز غافل‌گیرکننده است. هرچند امروز تلاش‌هایی در جهت دسته‌بندی یا نقد جوک‌ها می‌شود، اما واقعیت این است که حالا جوک‌ها بسیاری از مرزبندی‌ها را پشت‌سر گذاشته‌اند و هر روز تعداد افرادی که در اتوبوس یا مترو یا محل کار به گوشی‌های همراه خود لبخند می‌زنند و جوک‌های دریافتی را برای دوستان خود ارسال می‌کنند، رو به فزونی است.

قبل‌ترها جوک‌ها دو دسته بودند؛ «جوک‌هایی که اصطلاحا به آنها «بی‌ادبی» می‌گفتیم که تعریف کردن آنها با نوعی قبح همراه بود و جوک‌های عادی که نهایتا با لهجه‌ای خاص ادا می‌شدند و تعریف کردنشان در جمع خانواده هم مجاز بود. حالا اما شرایط کمی فرق کرده است. امروز همان‌قدر که تنوع گوشی‌های تلفن همراه غافلگیرمان می‌کنند، سیل جوک‌هایی که با این ابزار مدرن در میان افراد جاری می‌شوند نیز غافل‌گیرکننده است. هرچند امروز تلاش‌هایی در جهت دسته‌بندی یا نقد جوک‌ها می‌شود، اما واقعیت این است که حالا جوک‌ها بسیاری از مرزبندی‌ها را پشت‌سر گذاشته‌اند و هر روز تعداد افرادی که در اتوبوس یا مترو یا محل کار به گوشی‌های همراه خود لبخند می‌زنند و جوک‌های دریافتی را برای دوستان خود ارسال می‌کنند، رو به فزونی است. حالا جوک‌ها در گوشی‌های تلفن همراه ایرانی‌ها که براساس آخرین گزارش‌های جهانی رتبه نشاط و شادی‌شان در میان 157 کشور دنیا 115 است؛ آنقدر زیاد شده‌اند که نگرانی‌هایی را در میان صاحب‌نظران برانگیخته‌اند؛ تا آنجا که دکتر محسن رنانی، استاد دانشگاه اصفهان در یک سخنرانی با تشریح «جوک‌های سیاه» عنوان کرده است که ساختن این جوک‌ها به مثابه مانعی برای توسعه کشور است. اگرچه بررسی این موضوع که چرا با داشتن این همه جوک؛ مقام‌دار اندوه در میان کشورهای بررسی شده، هستیم خود جای بحث دارد، اما چیزی که حالا در رابطه با جوک‌ها از اهمیت برخوردار شده است این است که آیا جوک‌های قومیتی، جنسیتی یا مذهبی که حالا پس از سخنرانی دکتر رنانی از آنها تحت عنوان «جوک سیاه» یاد می‌شود، واقعا مانعی برای توسعه هستند؟ دسته‌بندی جوک‌ها و تلاش برای نه گفتن به آنها در حالی است که بسیاری از جوک‌ها محتوای مخربی ندارند. برای مثال جوک‌های قومیتی نمونه‌هایی هستند که اگرچه در بسیاری موارد باعث ایجاد ناراحتی می‌شوند، اما واقعیت این است که تا زمانی که جوک‌هایی با محتواهایی به مراتب مخرب‌تر وجود دارند، تلاش برای حذف این نوع جوک‌ها تلاشی بی نتیجه به‌نظر می‌رسد زیرا بسیاری از جوک‌ها که به لهجه‌ای خاص هم اشاره ندارند، می‌توانند بنیان‌های اجتماعی از جمله خانواده را تحت‌تاثیر خود قرار دهند. بر این اساس به‌نظر می‌رسد در آشفته‌بازاری که حالا در نتیجه استفاده ناصحیح از ابزاری مانند تلفن همراه یا شبکه‌های اجتماعی در زمینه جوک به وجود آمده است، توجه به معنای جوک و فکر کردن به عواقب انتشار آن بتواند تاثیرگذارتر از منع بازنشر جوک‌هایی مانند جوک‌های قومیتی باشد، چراکه مردم بارها اثبات کرده‌اند که قومیت در ایران چندان معنا ندارد؛ در موقعیت‌هایی مانند جنگ، یا زلزله مردم به خوبی این ادعا را اثبات کرده‌اند.