محمدرضا اصفهانی
کارشناس و پژوهشگر تغذیه

منبع: گیاهان دارویی موثر در بیماری‌های کودکان
آخوندی

از آنجایی‌که عفونت‌های ویروسی و باکتریایی دستگاه تنفسی فوقانی از جمله آنفولانزا و سرماخوردگی در کودکی بسیار شایع است، کنترل و کاهش علائم تنفسی آن از جمله سرفه، آبریزش از بینی، احتقان، تب و دردهای عضلانی می‌تواند به کاهش بی‌قراری، آرام کردن کودک و بهبود تغذیه او منجر شود. بسیاری از گیاهان دارویی را که برای سرماخوردگی بزرگسالان استفاده می‌شود، می‌توان با کاهش مقادیر مصرفی و یا تجویز و دم‌کرده‌های رقیق‌تر، برای کودکان نیز به‌کار برد.

شیرین‌بیان

ریشه گیاه شیرین‌بیان دارای اثرات خلط‌آور، محرک ترشحات مفید دستگاه‌های بدن است. مصرف شیرین‌بیان در کودکان مشکلی ندارد، هرچند در بزرگسالان در برخی شرایط به‌دلیل اثر احتباس آب باید با احتیاط مصرف شود. همچنین این گیاه نیز برای بهبود و کاهش مشکلات تنفسی کودکان مفید است.

لیمو

لیمو از خانواده مرکبات است. از این خانواده گونه‌های متعدد و اصلاح شده فراوانی در ایران می‌روید. گل‌های لیمو ترش اغلب بزرگتر از پرتقال هستند که در قسمت خارجی آن‌ها رنگ قرمز دیده می‌شود. آبِ لیمو خواص آنتی‌باکتریال داشته و به‌صورت گرم همراه عسل در تسکین سرفه‌های ناشی از سرماخوردگی و تب‌ها مفید است. باید توجه داشت که عسل در کودکان زیر یک سال منع مصرف دارد.

سیر

سیر یک گیاه سنتی است که در قدیمی‌ترین منابع مربوط به سرزمین سومر به آن اشاره شده است. سیر دارای اثرات ضدباکتری و ضدویروس است. مصرف خوراکی سیر به‌طور سنتی منجر به افزایش دمای بدن و تعریق می‌شود و میزان ترشحات ریوی را می‌کاهد. باید توجه داشت که مصرف موضعی سیر در پوست و یا ملتحمه چشم کودکان سبب سوزش و یا ایجاد تاول می‌شود و منع مصرف دارد.

اوکالیپتوس

این گیاه از قرن‌ها پیش در تسکین سرماخوردگی‌ها و سرفه‌های خلطی کاربرد داشته است. این گیاه دارای خواص محرک ترشح و یا بازدارنده آن (بسته به مقادیر مصرف)، ضدباکتری و ضدقارچی است. امروزه محلول‌ها، سوسپانسیون‌ها و فرآورده‌های غیرخوراکی و استنشاقی بسیاری از اوکالیپتوس وجود دارد که در تسکین کودکان و بزرگسالان مبتلا به مشکلات تنفسی، آسم و سرماخوردگی‌ها به‌صورت بخور تجویز می‌شود. باید توجه شود که در کودکان مصرف داخلی ندارد.

ختمی

برگ‌ها و گل‌های این گیاه حاوی موسیلاژ بوده و سبب نرم شدن بافت‌های مخاطی می‌شوند. این گیاه را همراه با بارهنگ سرنیزه‌ای در درمان برونشیت در کودکان مطابق با مقادیر مصرف استاندارد بزرگسالان استفاده می‌کنند. از دیگر گیاهان دارویی موثر در کنترل علائم سرماخوردگی در کودکان می‌توان به بارهنگ، درخت چای مصفا یا زنجبیل شامی و زوفا اشاره کرد.

بابونه

در طب سنتی این گیاه در کاهش نفخ و اسپاسم‌های ملایم دستگاه گوارش و کندی حرکات روده‌ای و ضعف عمومی کاربرد دارد. به‌علاوه در مصارف جلدی به‌عنوان ضدالتهابات پوستی و مخاطی مفید است. بابونه می‌تواند به‌عنوان پایین‌آورنده تب در کودکان مورداستفاده قرار گیرد. به این منظور از دم کرده یا چای بابونه استفاده می‌شود که در کودکان نصف تا یک فنجان و در شیرخواران زیر دو سال، یک قاشق چایخوری روزانه تجویز می‌شود. چای بابونه یک گیاه انتخابی از نظر متخصصان گیاه‌درمانی در کاهش تب کودکان است. این گیاه نه تنها سبب بهبود پاسخ ایمنی بدن و کاهش تب به‌دلیل اثرات ضدمیکروبی و دیافورتیک می‌شود بلکه موجب تسکین و ریلکس شدن کودک و بهبود خواب او می‌شود. از دیگر گیاهان دارویی که قادر به افزایش تعریق و کاهش تب هستند و نیز در کودکان کاربرد دارند، می‌توان به زیرفون و آقطی اشاره کرد. شرح بیشتر این دو گیاه در بخش گیاهان موثر در سرماخوردگی ذکر شده است. گیاه زوفا و سیر نیز به تعریق و کاهش تب به‌ویژه در سرماخوردگی‌ها و آنفولانزا کمک می‌کنند. هشدارهای مربوط به مصرف سیر در قسمت گیاهان موثر در سرماخوردگی اشاره شده است.