قدم‏های فرابورسی در تامین مالی اقتصاد دانش‏بنیان

نگاهی به ساختارهای اقتصادی کشورهای توسعه‏یافته و مدرن نشان می‏دهد عمده تولید ناخالص داخلی این کشورها نه از طریق تکیه بر منابع طبیعی بلکه به کمک تولید و صادرات کالاها و خدمات فناورانه و دانش‏بنیان به دست می‏آید. بر همین اساس علاوه بر حمایت‏های کارا و هدفمند دولت و بخش خصوصی از شرکت‏ها و طرح‏های دانش‏بنیان، بازار سرمایه نیز وارد گود تامین مالی این‏گونه شرکت‏ها شده تا ضمن مقاوم‏سازی ساختار این بازار به تقویت هر چه بیشتر این شرکت‏ها نیز کمک کند. امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس ایران در گفت و گو با دنیای اقتصاد از تمامی تلاش‏ها و اقداماتی سخن می‏گوید که این رکن بازار سرمایه کشور نیز در طول سال‏های اخیر برای کمک به تامین مالی اقتصاد دانش‏بنیان انجام داده است. از راه‏اندازی تابلو دانش‏بنیان بازار شرکت‏های کوچک و متوسط گرفته تا پذیره‏نویسی صندوق‏های سرمایه‏گذاری جسورانه، بازار دارایی فکری و اخیرا برگزاری رویداد بزرگ فین‏استارز همگی قدم‏هایی است که فرابورس در این مسیر برداشته است. متن کامل این گفت و گو را در ادامه می‏خوانید:

مدتی است که موضوع حضور استارت آپ در بازار سرمایه مطرح شده است. در حال حاضر ارتباط فرابورس ایران با استارت آپ و میزان حضور این شرکت‏های نوپا در این بازار در چه وضعیتی قرار دارد؟ برگزاری رویدادهایی مثل فین استارز ۲۰۱۷ تا چه اندازه در تقویت این ارتباط موثر است؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا باید به ارائه تعریفی از تکنولوژی مالی بپردازم؛ چرا که این مبحث جدید بوده و موضوع تامین مالی آن نیز آنچنان که باید تعریف نشده است. تکنولوژی مالی شاخه جدیدی از خدمات نوآورانه در بازارهای مالی است که این‏گونه تعریف ‏شده است: «صنایعی که تکنولوژی را برای بانک‏ها، مالی شرکتی، بازار سرمایه، تحلیل داده‏های مالی، پرداخت، مدیریت مالی شخصی به کار می‏گیرند». در تعریف دیگر، این صنعت شامل شرکت‏هایی است که از تکنولوژی در وام‏دهی، مالی شخصی، پرداخت، سرمایه‏گذاری فردی، سرمایه‏گذاری نهادی، سهام، حواله‏ها، بانکداری مشتری مدار، تحقیقات مالی و زیرساخت‏های بانکی استفاده کنند. همچنین در بسیاری از تعاریف تجارت الکترونیک و وجوه مجازی، بیمه و جمع سپاری مالی در تعریف تکنولوژی مالی وارد شده است.

در این زمینه توسعه صنعت تکنولوژی مالی در برنامه جامع توسعه فرابورس ایران قرار گرفت و در این راستا دبیرخانه دائمی آن با عنوان فین‏استارز در این شرکت تشکیل شد. هدف از تشکیل این دبیرخانه علاوه بر توسعه خدمات فناورانه فرابورس ایران به بازار سرمایه، حمایت از استارت آپ‌های فعال در این حوزه به منظور رفع مقررات دست و پاگیر و توانایی برای جذب سرمایه‏گذار، برگزاری رویداد سالانه فین استارز و آموزش و فرهنگ‏سازی در این بخش است. در این خصوص رویداد فین استارز، دومین رویداد استارت آپ ‏های مالی خاورمیانه و شمال آفریقا، در تاریخ ۲۶ تا ۲۹ فروردین‏ماه ۱۳۹۶ هم‏زمان با دهمین نمایشگاه بین‏المللی بورس، بانک و بیمه در محل دائمی نمایشگاه‏های بین‏المللی تهران به میزبانی شرکت فرابورس ایران، برگزار شد. فین‏استارز، با دعوت از بازیگران اصلی بازار کسب‏وکارهای نوپای مالی، پولی و بیمه (استارت آپ ‏های فعال در حوزه تکنولوژی مالی)، سرمایه‏گذاران جسورانه، فرشتگان سرمایه‏گذار، سازمان‏های دولتی و تصمیم گیران اصلی این صنعت، فضایی تعاملی به منظور هم‏اندیشی و شبکه‏سازی ایجاد کرد.

سال گذشته در فرابورس دو صندوق سرمایه‏گذاری جسورانه پذیره‏نویسی شدند، این صندوق‏ها چه نقشی در تامین مالی شرکت‏های دانش‏بنیان دارند و چگونه در ادبیات تامین مالی بازار سرمایه وارد شدند؟

بهتر است ابتدا عنوان کنم که صاحب‏نظران اقتصادی و کارآفرینان معتقدند سرمایه‏گذاری جسورانه یکی از حلقه‏های اصلی و عوامل کلیدی پیشرفت نوآوری، بهبود بهره‏وری و رشد اقتصادی کشورها محسوب می‏شود. سرمایه‏گذاری جسورانه به عنوان مهم‏ترین منبع تأمین مالی شرکت‏های نوپا و دانش‏بنیان در جهان مطرح‏شده است. امروزه در کشورهای پیشرفته، بسیاری از شرکت‏های کوچک با تکنولوژی‏های پیشرفته از این منابع مالی برای رشد استفاده کرده‏اند. اخیرا نقش این نوع سرمایه‏گذاری در کشورهای چین، کره، مکزیک و برزیل جهت تأمین مالی شرکت‏های فعال در زنجیره عرضه صنایع مختلف از جمله فناوری‏های زیستی، صنایع دفاعی، خودرو، پزشکی و کشاورزی مورد توجه قرار گرفته است.

در همین راستا، ایجاد و بهبود زمینه فعالیت صندوق‏های سرمایه‏گذاری جسورانه (نوآورانه) در بازار سرمایه از طریق گنجاندن مفهوم این نهاد مالی در ادبیات حقوقی و طراحی یا اصلاح فرآیندهای قانونی به منظور حمایت همه جانبه از این نهادها و تسهیل امور مربوط به آنان، امری ضروری به نظر می‏رسید که بر پایه آن سال گذشته مجوز پذیره‏نویسی دو صندوق سرمایه گذاری جسورانه صادر شد. از مهم‏ترین مزایای فعالیت این ساختارها در بازار سرمایه و اقتصاد کشور می‏توان به توسعه تجاری‏سازی دارایی‏های فکری، بهبود تأمین مالی شرکت‏های کوچک و متوسط اعم از صنعتی و دانش‏بنیان در بازار سرمایه، بهبود ساختار مدیریت و حاکمیت شرکتی بنگاه‏های کوچک و متوسط ذیل مدیریت نهاد سرمایه‏گذاری جسورانه، هدایت منابع مالی خصوصی و عمومی به این ساختارها و افزایش ارزش‏افزوده تولید داخلی از طریق حمایت از شرکت‏های کوچک و متوسط و صنایع دانش‏بنیان کشور اشاره کرد.

در این راستا و طی سال‏های اخیر، چندین برنامه توسعه‏ای در فرابورس ایران جهت نیل به اقتصاد دانش‏بنیان شروع شده است که از مهم‏ترین دستاوردهای آن می‏توان به مواردی از قبیل «راه‏اندازی بازار دارایی فکری و انجام ۵ معامله در این بازار»، «پذیرش دو صندوق سرمایه‏گذاری جسورانه»، «راه‏اندازی بازار شرکت‏های کوچک و متوسط و تابلوی دانش‏بنیان در این بازار و رشد و پذیرش دو شرکت در این بازارها» و توسعه نظارت‏پذیر «پایگاه‏های تأمین مالی جمعی» اشاره کرد.

اقداماتی را که برای این امر عملیاتی کرده‏اید یا در دست اقدام دارید ذکر کنید.

از سایر اقدامات صورت گرفته و در حال انجام در فرابورس ایران در این راستا به موارد زیر اشاره می‏توان اشاره کرد:

اقدامات انجام شده:

• درج ۲۰۹ اختراع، طرح صنعتی و علامت تجاری در فهرست عرضه بازار دارایی فکری فرابورس ایران

• معامله ۵ اختراع و طرح صنعتی در بازار دارایی فکری فرابورس ایران به ارزش ۳۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال

• اعطای مجوز به ۱۱ صندوق سرمایه‏گذاری جسورانه به ارزش ۳ هزار میلیارد ریال و درج ۲ صندوق جسورانه در تابلو نوآوری فرابورس ایران

• پذیرش ۱۱ شرکت در بازار رشد و دانش‏بنیان فرابورس ایران، درج ۳ شرکت و عرضه سهام ۲ شرکت

• برگزاری رویداد فین استارز ۲۰۱۷ با حضور بیش از ۱۰۰ کسب‏وکار فین تکی و ارکان اکوسیستم نوآوری در محل دائمی نمایشگاه بین‏المللی تهران

• برگزاری ۷ فستیوال بازار دارایی فکری فرابورس ایران در صنایع مختلف اعم از تجهیزات پزشکی، خدمات شهری، لوازم خانگی، مواد غذایی، پلاستیک و پلیمر

• برگزاری بیش از ۴۰ کارگاه آموزشی در حوزه نوآوری با موضوعاتی از قبیل حقوق مالکیت فکری، ارزش‏گذاری استارت آپ ها، سرمایه‏گذاری جسورانه و روش‏های تأمین مالی نوآوری

• عقد تفاهم‏نامه همکاری با دانشگاه‏ها، وزارت خانه‏ها و سازمان‏ها، مراکز علمی و پژوهشی

اقدامات در حال انجام:

• تدوین و تصویب دستورالعمل مجوز تأمین مالی جمعی

• توسعه، آموزش و فرهنگ‏سازی بازار دارایی فکری فرابورس ایران

• توسعه، آموزش و فرهنگ‏سازی صندوق‏های سرمایه‏گذاری جسورانه

• حمایت و ساماندهی استارت آپ ‏های حوزه فین تک

• برگزاری و حمایت از رویدادهای سرمایه‏گذاری در نوآوری

• گسترش ارتباطات، شبکه‏سازی و عقد تفاهم‏نامه‏های جدید با فعالان اکوسیستم نوآوری از جمله پارک‏های فناوری سراسر کشور

• توسعه، آموزش و فرهنگ‏سازی بازار رشد و دانش‏بنیان فرابورس ایران

آیا شرکت‏های استارت آپی نیز می‏توانند به صورت متقابل به حل چالش‏هایی بازار سرمایه کمک کنند؟

بازار سرمایه به عنوان یک بخش خدماتی باید به طیف مختلف نهادها و آحاد در سطح داخلی و بین‏المللی پاسخگو بوده و شفافیت، گزارشگری، امنیت، حراست از اسرار، نظم، آرامش و ثبات، سرعت و دقت، از جمله وظایف آن است که کوتاهی در هر زمینه منجر به بروز چالش‏هایی خواهد شد. استارت آپ ‏ها و شرکت‏های دانش‏بنیان با ارائه راهکارهای دقیق سریع و ارزان قیمت می‏توانند در زمینه‌های مورد نظر به حل مشکلات بازار سرمایه کمک کنند.

به اعتقاد شما تامین مالی اقتصاد دانش‏بنیان در رشد و توسعه اقتصادی کشور چگونه اثرگذار خواهد بود؟

در خصوص اتخاذ راهبرد مناسب در جهت رشد اقتصادی، یکی از اساسی‏ترین مسائل اقتصادی و اجتماعی از دیدگاه مکاتب اقتصادی، توجه به نحوه دست‏یابی به درآمد ملی و همچنین شیوه‏های تولید است. مزیت نسبی در منابع طبیعی از جمله نفت، گاز و فلزات اساسی مبنای کسب درآمد در اقتصاد ایران است. از زمانی که درآمدهای ناشـی از نفـت در اقتصاد ایران سهم بالایی از تولیـد ناخـالص داخلـی و بودجـه‏هـای سـالانه را بـه خـود اختصاص داد، اقتصاد ایران بر پایه اصول یک اقتصاد تک محصولی بنا نهـاده شـد، کـه نشان می‏دهد قیمت نفت و درآمدهای ناشی از آن، به عنوان یک عامل برون‏زا و محـرک رونق و رکود اقتصادی در ایران به شمار می‏آید.

تحریک سرمایه‏گذاری بخش خصوصی تنها با از بین بردن انحصارات و مقررات دست و پاگیر دولتی در عرصه اقتصاد امکان‏پذیر است. مطالعات متعددی نشان می‏دهد که توسعه مالی به معنی افزایش سهم بخش خصوصی از اعتبارات، رشد اقتصادی را در پی داشته است. همچنین در سال‏های اخیر، فضای کسب‏وکار بخش خصوصی در کشور به علت ریسک‏های سیستماتیک و غیر سیستماتیک نامناسب بوده است. از یک سو تحریم‏ها بر غالب فعالیت‏های اقتصادی محدودیت‏‏هایی اعمال کرده که خود به علت حجم بالای دخالت دولت در اقتصاد و کسب درآمد تنها از فروش نفت خام است و از سوی دیگر اقتصاد دستوری از جذب منابع توسط بنگاه‏های خصوصی در بازار‏های سرمایه جلوگیری کرده است.

بنابراین، اقدامات دولت در دستیابی به رشد مورد هدف باید با تأکید کمتر بر منابع زیرزمینی و توجه به آثار منفی کسب درآمد از راه فروش نفت و دخالت مستقیم دولت در اقتصاد بر بسیاری از مؤلفه‏های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. در این زمینه توجه بیشتر دولت به توسعه اقتصاد دانش‏بنیان از طریق حمایت‏های همه‏جانبه از فعالیت‏های جسورانه بخش خصوصی و مزیت‏سازی برای سرمایه‏گذاری در علوم و فنون کاربردی، می‏تواند اتکا رشد اقتصادی را به کسب درآمد از طریق فروش انرژی‏های تجدیدناپذیر تقلیل دهد. علاوه بر این، با توجه به افزایش هزینه‏های تحقیق و توسعه در بنگاه‏های بزرگ اقتصادی دنیا و درج این هزینه‏ها به عنوان بخش مهمی از سرمایه فکری در مدل‏های رشد، توجه هر چه بیشتر به ایده‏های ناشی از فعالیت اندیشمندان، بدون هزینه‏های مادی هنگفت، به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک شایانی خواهد کرد.

باروری در عرصه تولید بر اساس مفهوم درون‏زایی (نه درون‏گرایی) اقتصاد مقاومتی متکی به سرمایه‏های فکری، انسانی و اخلاقی دانش‏آموختگان و متفکران این سرزمین است. بر مبنای سیاست‏های کلی اقتصاد مقاومتی، ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری، تأمین شرایط و فعال‏سازی تمامی امکانات و منابع مالی و سرمایه‏های انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی و شناسایی و به‏کارگیری ظرفیت‏های علمی، فنی و اقتصادی برای دسترسی به توان آفندی و اقدامات مناسب از جمله اهداف اساسی توسعه اقتصاد دانش‏بنیان در کشور است.