آیا حذف کاشت برنج، ناجی زاینده رود می‌شود؟

دنیای اقتصاد- طی یک دهه گذشته حوضه زاینده رود با بحران شدید کم آبی مواجه شده است. براین اساس مصوبه ۹ ماده ای شورای عالی آب و یا طرح هایی از جمله تغییر الگوی کشت و آبیاری از سوی وزارت نیرو برای این حوضه آبریز اتخاذ شد. کاشت برنج در حاشیه زاینده رود یکی از موضوعاتی است که همواره انگشت اتهام مسئولان به سوی آن دراز بود و آن را عاملی برای خشکی زاینده رود اعلام کرده بودند و حتی استان های همجوار نیز خشکی شهرهای اصفهان را به آن نسبت می دادند. بنابراین طی دو سال گذشته همواره تغییر نوع کشت برنج و کشت های جایگزین آن از سوی وزارت نیرو و جهاد کشاورزی مطرح شد و حتی استاندار اصفهان از تدوین برنامه الگوی کشت متناسب با اقلیم استان صحبت کرد و براین اساس هفته گذشته در جلسه ای با حضور معاون زراعت و باغبانی وزارت جهاد کشاورزی و استاندار اصفهان برنامه ممنوعیت کشت برنج در این استان به تصویب رسید. رسول زرگرپور در این باره، گفت: در استان اصفهان به دلیل مشکلاتی که در حوضه آبریز زاینده‌رود وجود دارد، تغییر الگوی کشت از موضوعات بسیار مهم در بخش کشاورزی است. وی با بیان اینکه در داخل این الگو، کشت برنج باعث رنجش شده است، افزود: کشت برنج همواره مورد انتقاد قرار گرفته و باید در این خصوص تصمیم جدی گرفته شود.

استاندار اصفهان تصریح کرد: سطح کشت برنج در سه ساله اخیر به یک‌پنجم قبل رسیده ولی همین مقدار نیز با توجه به تبعات اجتماعی آن قابل تأمل است. زرگرپور اضافه کرد: البته اختلاف مصرف آب بین کشت جایگزین با کشت برنج عدد بزرگی در سرتاسر استان اصفهان نخواهد بود حداکثر ۲۰ میلیون مترمکعب است و با حذف کشت برنج مشکل بی‌آبی حل نخواهد شد زیرا حق‌ آبه کشاورزان به قوت خود باقی است. وی افزود: طرح سه ساله تغییر الگوی کشت توسط جهاد کشاورزی استان ارائه شده ولی باید مشخص شود که هرکدام از دستگاه‌ها چه تصمیماتی باید بگیرند. استاندار اصفهان تاکید کرد: جهاد کشاورزی استان شورای راهبردی کشت جایگزین را با حضور مدیران مرتبط و فرمانداران سه شهرستان مربوطه تشکیل دهد و اقدامات لازم معمول شود. زرگرپور گفت: با توجه به کمبود شدید آب در حوضه زاینده‌رود باید تحویل آب قطره قطره صورت پذیرد زیرا با شیوه‌های بکار رفته در دهه‌های قبل به صورت جدی با مشکل مواجه می‌شویم. وی افزود: باید به مسائل فرهنگی اجتماعی این موضوع نیز توجه شود و در واقع یک طرح فراگیر در این زمینه پیش‌بینی و تدوین شود. مدیر کل جهاد کشاورزی استان اصفهان نیز با بیان اینکه تغییر الگوی کشت در تمام مناطق دنبال می‌شود، اظهار داشت: در سه سال اخیر در ۲۰ هزار هکتار از اراضی تغییر الگوی کشت صورت گرفته و توسعه کشت محصولات با نیاز آبی کم و کاهش یا حذف تدریجی محصولات با نیاز آبی زیاد در دستور کار قرار گرفته و کشت برنج از ۱۹ هزار هکتار به ۴ هزار هکتار رسیده است.

قاسمی با بیان اینکه مباحث آموزشی و ترویجی، مزارع الگویی و مزارع تحقیقاتی، جایگزینی با سایر محصولات و پشتیبانی در این طرح دیده شده است، گفت: تدوین قوانین لازم در سطح ملی، تشکیل ستاد راهبردی و تخصیص به‌موقع اعتبارات، هماهنگی و ایجاد صنایع بالادستی، نظارت و تأمین به‌موقع نهاده‌های لازم و نصب کنتور حجمی و اعطای تسهیلات تشویقی از جمله الزامات اجرای طرح است. مدیرعامل آب منطقه‌ای استان اصفهان نیز در این باره، گفت: استان اصفهان در طول ۱۰ سال گذشته در کشت برنج در رده هفتم با اختلاف بسیار زیاد با رده‌های قبلی قرار گرفته و این هیاهوی ایجاد شده واقعاً درست نیست. مسعود میرمحمدصادقی تصریح کرد: بیشترین کشت برنج در استان اصفهان در مناطقی است که طبق طومار شیخ بهایی، حق آبه دارند و در هر صورت باید به آن‌ها آب اختصاص یابد. وی افزود: با تبادل موافق نامه بین کشاورزان شرق و غرب تعداد زیادی از کشاورزان غرب، غله کار شده‌اند و تغییر الگوی کشت و تغییر کاربری زمین‌ها و جایگزینی صنایع وابسته و جنبی و ... از جمله اقدامات انجام شده است. معاون زراعت و باغبانی وزارت جهاد کشاورزی نیز با اشاره به اینکه کمبود آب در سراسر کشور مشهود است و در هیچ کجای دنیا، برنج در مناطقی با بارش کمتر از ۸۰۰ میلی‌متر کشت نمی‌شود، افزود: پیرو ابلاغ صورت گرفته کشت برنج در سراسر کشور به جز استان‌های گیلان و مازندران ممنوع است و این موضوع حتی به بیمه‌های کشاورزی نیز اعلام شده است.

عباس کشاورز با بیان اینکه در برنامه ششم پیش‌بینی ابزارهای قانونی برای مقابله انجام شده است، گفت: در هیچ جای ایران به‌جز دو مورد اعلام شده حمایتی صورت نخواهد گرفت و باید کشاورزان را قانع کنیم که به کشت جایگزین روی آورند. کشاورز در خصوص کشت برنج در اصفهان، گفت: من قبول دارم که کشت محدود برنج در اصفهان غیرمنصفانه بزرگ‌نمایی شده و واقعیت موجود آن‌گونه که تبلیغ می‌شود نیست ولی باید کشت جایگزین با قوت پیگیری شود. وی با اشاره به نرم‌افزار طراحی شده در وزارت کشاورزی، گفت: الگوی کشت اصفهان نیز می‌تواند در این نرم‌افزار نهادینه و در چند جلسه ارائه شود. معاون زراعت و باغبانی وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه طی ۲ سال گذشته سطح کشت برنج به جز در استان‌های گیلان و مازندران، ۱۲۰ هزار هکتار کاهش یافته است، گفت: تضمین می‌دهم که بحث بذر مورد نیاز کشت جایگزین تأمین شود. از سوی دیگر عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان با اشاره به اینکه براساس آمار منتشره از سوی وزارت جهاد کشاورزی از نظر سطح زیر کشت در سال زراعی ۹۳-۹۲ استان های مازندران، گیلان و خوزستان بیشترین سطح زیر کشت برنج کشور را داشتند، افزود: اگر استان های گلستان و فارس را به این مجموعه اضافه کنیم این ۵ استان در مجموع ۹۳.۹ درصد سطح زیرکشت برنج کشور را به خود اختصاص داه اند.

به گفته محمد کوشافر، سهم زیر کشت برنج در استان اصفهان ۰.۹ درصد و در استان چهارمحال و بختیاری ۰.۶۷ درصد است که در مقابسه با کل کشور مقدار قابل توجهی نیست. وی تاکید کرد: در مناطق تاریخی کشت برنج حاشیه زاینده رود ممنوعیت کاشت برنج اثر قابل توجهی در بیلان آبی حوضه زاینده رود نخواهد داشت و به نظر می رسد این ممنوعیت بیشتر به واسطه تبلیغات و بزرگنمایی کشت برنج بوده تا در نظر گرفتن واقعیت های علمی. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان تصریح کرد: باید توجه داشت در حوضه زاینده رود کشت های دیگری با نیاز آبی بالا و حتی بیشتر از برنج وجود دارد. به اعتقاد کوشافر، در حوضه زاینده رود مهمترین تصمیم درباره کشاورزی برای تاثیر بر بیلان آبی توقف هر گونه توسعه کشت در این حوضه است. از سوی دیگر مهدی بصیری دیگر استاد دانشگاه و عضو سابق کمیته آب اتاق بازرگانی اصفهان معتقد است: کاشت سه هزار هکتار برنج در زمینی که چند هزار سال است برنج در آن کاشت می شود و آب مصرف شده در زمین بازچرخش می شود، نباید صورت مساله بحران زاینده رود را پاک کند. وی با اشاره به انتقادات استان های بالادست رودخانه زاینده رود در تولید برنج در غرب استان اصفهان، افزود: نباید به جای بحث های کارشناسی مسایل حاشیه ای را مورد توجه قرار داد. وی تاکید کرد: کنترل برداشت از رودخانه در بالادست یکی از اقدامات موثر در احیای رودخانه است. با این اوصاف با توجه به بحران آب ایجاد شده باید مدیریت کامل و دقیقی در بخش تولید محصولات کشاورزی و تغییر الگوی کشت بر مبنای تولید محصولاتی که به آب کمتری نیاز دارد صورت گیرد، اما کارشناسان و مسئولان تصمیم‌گیر باید به این نکته مهم نیز توجه داشته باشند که بخش بزرگی از جامعه روستایی کشور ما را کشاورزان تشکیل می‌دهند و ممنوعیت تولید برخی محصولات بدون ارائه راهکار و الگوی کشتی مناسب، فقط ضربه زدن به ریشه کشاورزی و خشکاندن جوی باریک زندگی این قشر زحمتکش خواهد بود.