مهاجرت معکوس به ایران با رفع موانع در ۱۴۰۱

افزایش درخواست مهاجرت معکوس به ایران وابسته به فاکتورهای مختلفی است.

 در این خصوص دیتابیس و داده های دقیقی وجود ندارد و به همین خاطر شاهد آمارهای مختلفی هستیم. مهاجرت معکوس به ایران در سال های اخیر دستخوش تغییرات متفاوتی بوده است.

از سیاست ها و آینده اقتصادی مبهم در دوره گذشته تا امید به رفع تحریم ها، شروع همه گیری کرونا و غیره از مسائل تاثیر گذار در این زمینه هستند.

با توجه به تلاش همه افراد و ارگان ها در ایران عزیزمان، تصمیم گرفته شده که با ایجاد انگیزه و رفع موانع از خروج نخبگان و سرمایه کشور جلوگیری، و راه برای بازگشت به کشور فراهم گردد.

نگاهی به آمار مهاجرت از ایران

مهاجرت معکوس به ایران یکی از مقوله های کمتر پرداخته شده در سطح وب است که در این مقاله می خواهیم کمی راجع به آن صحبت کنیم. اما قبل از آن، بهتر است نگاهی به وضعیت مهاجرت در ایران داشته باشیم. در این رابطه آماری در سال 2018 توسط موسسه جهانی گالوب منتشر شد که در آن رتبه ایران از لحاظ جذابیت برای ماندن یا مهاجرت به این کشور، رتبه 87 ام را از بین 150 گرفته بود. البته این آمار با فیلتر جوانان، در رتبه 77 جهانی بوده است.

از سوی دیگر باید در کنار مهاجرت معکوس به ایران، به آماری قابل توجه از بنیاد ملی نخبگان نیز اشاره کرد. بنا به این اطلاعات در حدود 31 درصد از رتبه های 1 – 100 و نیز در حدود 22 درصد از رتبه های زیر 1000 کنکور سال های 1380 – 1394 به خارج از کشور رفته اند. با این حال در یکی دو سال اخیر، میانگین رتبه ایران در شاخص فرار مغزها به میانگین جهانی نزدیکتر شده است. بدین معنا که این موضوع کاهش یافته است. در یک جمع بندی کلی راجع به آمار مهاجرت از ایران باید گفت وضعیت ایران در این زمینه بحرانی نیست اما نامطلوب ارزیابی می شود.

مهاجرت معکوس به ایران چیست؟

با افزایش درخواست برای مهاجرت مخصوصا مهاجرت به کانادا، تصمیم به رفع موانع ایجاد انگیزه برای مهاجرت معکوس به کشور گرفته شده است. در رابطه با مهاجرت معکوس به ایران لازم است ابتدا بگوییم منظور از این عبارت، برگشت داوطلبانه افراد ایرانی به کشور ایران و یا تمایل آنها به انجام این کار می باشد.

مهاجرت به خصوص در قشر تحصیل کرده و افراد نخبه از می تواند به دلیل مشکلاتی مانند اقتصادی، امنیتی و یا سیاسی رخ دهد. عمده دلیل فرار مغزها در ایران و یا کشورهای دیگری که این عامل در آنها وجود دارد، عوامل متعددی را شامل می شود. از جمله حکومت داری، برخی محدودیت ها در بخش سیاسی و اجتماعی، نقض حقوق بشر، چشم‌انداز تیره اقتصادی، فساد، عوامل اجتماعی و جمعیتی.

از آنجایی که مهاجرت در ایران مقوله ای نیست که بتوان آن را اجباری دانست (به جز در موارد خاص) و این کشور در معرض ناامنی یا بحرانی که منجر به کوچ اجباری شود، قرار ندارد، مقوله مهاجرت معکوس به ایران با برگشت افراد اهمیت بالایی خواهد داشت. پدیده مهاجرت معکوس به ایران معمولا زمانی به بالاترین حد خود خواهد رسید که کشور مبدا بتواند از نظر فعالیت های اقتصادی، امنیت و پیشرفت فرهنگی و سیاسی به یک سطح مطلوب برسد.

با روی کار آمدن دولت جدید، طی صحبت‌های رئیس جمهور در سال 1400، رویکرد دولت آن است که ایرانیان خارج از کشور برگردند. با این حال بیشتر بازگشت‌ها به صورت موقتی است و جهت بازدید از خانواده در یک دوره زمانی کوتاه انجام می شود. بنابراین نمی توان آن را جزوی از آمار مهاجرت معکوس به ایران دسته بندی کرد.

افزایش درخواست مهاجرت معکوس به ایران

اگر بخواهیم در بخش افزایش درخواست مهاجرت معکوس به ایران صحبت کنیم، لازم است ابتدا به آمار مهاجرت به ایران بپردازیم. ایران یکی از کشورهای مهاجرفرست است که البته در این حوزه آمار و دیتابیس آماری قوی وجود ندارد. (بنا به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی) با این حال هرساله 300 هزار مهاجر از ایران خارج می شود. تا سال 2019، جمعیت کل ایرانیان خارج از کشور در حدود 1.9 میلیون نفر بوده است و کشورهای امارات، آمریکا، کانادا، آلمان، انگلیس، ترکیه کشور بیشترین آمار مهاجرین ایرانی خارج از کشور را دارند.

مهاجرت معکوس از دید آمارها

در بخش متخصصین و فارغ التحصیلان، افزایش مهاجرت معکوس به ایران دیده می شود که در بین سال های 2015 – 2020 روند صعودی خوبی داشته است. در این قسمت جمعیت بازگشت از تراز 100 نفر در سال 2015 به میزان 1500 نفر در سال 2020 رسیده است. البته در کنار این آمار باید به میزان رشد مهاجرت دانشجویی ایران نیز در این دوره نیز اشاره کرد. در این رابطه باید گفت آمار 4 هزار در سال 2011 به تراز 21 هزار دانشجو در سال 2018 افزایش یافته است.

شاید یکی از دلایل رشد نرخ بازگشت مهاجرین به ایران در میان متخصصین، برنامه های حمایتی دولت در این زمینه بوده است. با توجه به آخرین آمار در مهر سال 1400، میزان بازگشت مهاجرین متخصص ایرانی از طریق برنامه معاونت علمی ریاست جمهوری در بازه 5 سال گذشته در حدود 2600 نفر بوده است. در یک جمع بندی باید گفت برگشت مهاجرین ایرانی به داخل کشور در غالب موارد برای کسانی است که به صورت تحصیلی خارج شده اند. در میان این دسته از افراد نیز عدم سرمایه منجر به بازگشت آنها شده است.

با توجه به سیاستی که در دوره جدید دولت درنظر گرفته شده است، ممکن است آمار مهاجرت معکوس ایران افزایش یابد. این موضوع می تواند با توجه به آنکه مهاجرین ایرانی، افراد موفقی در زمینه های علمی، تحقیقاتی و سرمایه گذاری هستند، برای کشور و دولت بسیار مفید باشد.

برنامه های دولت برای افزایش نرخ مهاجرت معکوس به ایران

بدون شک افزایش نرخ بازگشت و مهاجرت معکوس به ایران، نیاز به همت و تلاش مسئولین و دولت دارد. در این خصوص برنامه هایی در نظر گرفته شده است که در ادامه به برخی از آنها می پردازیم:

• سازمان ملی مهاجرت: یکی از برنامه هایی که از چند سال گذشته تاکنون زمزمه های آن شنیده می شود، تشکیل سازمان ملی مهاجرت است. این سازمان با رویکرد پوشش همه مهاجرین ایرانی و غیر ایرانی است. یکی از اهداف این سازمان برای مدیریت خروج دانشجویان ایرانی است که در زمینه تسهیل بازگشت آنها برنامه هایی را دارد.

• تغییر رویکرد اقتصادی ایران: در این زمینه، رشد اقتصاد دانش بنیان یکی از برنامه‌هایی است دولت ها همواره به آن توجه داشته اند. این برنامه می تواند جذب حداکثر سرمایه ها و نخبه های داخلی به خصوص در قسمت جذب فارغ التحصیلان و متخصصین خارج از کشور و جذب آنها بسیار موثر باشد.

• رفع چالش های اقتصادی: بر اساس آمارها، مهم ترین عامل محرک در خروج ایرانیان، مسائل و چالش های اقتصادی است. بنابراین واضح است که رفع چالش های اقتصادی می تواند در رشد مهاجرت معکوس به ایران موثر باشد.

• چرخش نخبگان: یکی از برنامه های بسیار موثر در زمینه بازگشت مهاجرین، ضرورت حفظ چرخش نخبگان و دانشجویان است که می تواند هم باعث پیشرفت نیروی نخبه داخلی شده و هم آنها را در بازگشت و انتقال دانش و توسعه فناوری ترغیب کند.

• افزایش درخواست و مانع زدایی برای ثبت شرکت در ایران و ایجاد کسب و کار مخصوصا ثبت شرکتهای دانش بنیان.

• راه اندازی سیستم اطلاعاتی: یکی از نیازهایی که در این زمینه وجود دارد و می تواند به دولت کمک کند تا نسبت به بازگشت برخی متخصصین کمک کند، راه اندازی یک سیستم اطلاعاتی است. این سیستم می تواند در بخش وضعیت کاری، متخصصین ایرانی خارج از کشور و آمار مهاجرتی کمک کند.