در گفت و گوی «اکو نیرو» با مدیرکل دفتر برنامه ریزی و بهره برداری تولید شرکت مادر تخصصی برق حرارتی بررسی شد
تبعات سوخت مایع در نیروگاه‌ها
در همین خصوص مدیرکل دفتر برنامهریزی و بهرهبرداری تولید شرکت مادرتخصصی برق حرارتی معتقد است: به‌طور خاص در تهران هیچ‌کدام از نیروگاه‌ها مازوت استفاده نمی‌کنند، اما به‌طور کلی نیروگاه‌هایی که قابلیت مازوت‌سوزی دارند، ۱۸ درصد ظرفیت کل شبکه را تشکیل می‌دهند که با توجه به اینکه هم‌اکنون در فصل تعمیرات برای استفاده در تابستان هستند، بسیاری از نیروگاه‌ها در حال تعمیرات بوده و در بدترین سناریوی ممکن فقط ۱۰ درصد نیروگاه‌ها قابلیت تولید با مازوت را در شرایط کنونی دارند. بر این اساس عمده نیروگاه‌ها که سیکل ترکیبی و گازی هستند، در شرایط عدم تخصیص گاز امکان مازوت‌سوزی ندارند و مجبور به استفاده از سوخت گازوئیل هستند.
به گفته ساناز جعفر‌زاده در جلسه اخیر کمیته ملی اضطرار سوخت، نماینده محیط زیست گزارشی از پایش ترکیبات اکسید گوگردی در مناطق مختلف ارائه کرد که نتایج بررسی‌ها نشان داد، در تمام ایستگاه‌ها شاخص گوگرد در بازه زمانی ۱۱ تا ۶ بعد از ظهر افزایش یافته است که این زمان عملا اوج تردد خودروها است. نکته دیگر بررسی‌ها این است که اگر ترکیبات اکسید گوگردی ناشی از فعالیت نیروگاه‌ها باشد، باید همزمان ترکیبات اکسید نیتروژنی افزایش یابد، اما این یکسان رفتار کردن در الگو نیز مشاهده نمی‌شود.
متن پیش رو ما‌حصل گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با ساناز جعفر‌زاده، مدیرکل دفتر برنامهریزی و بهرهبرداری تولید شرکت مادرتخصصی برق حرارتی در رابطه با چالش‌هایی همچون تاثیرات مکان‌یابی نیروگاه‌ها در بهره‌وری، نقش نیروگاه‌ها در آلودگی هوا، راهکارهای افزایش بازدهی نیروگاه‌ها، تامین سوخت نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس و... است که در ادامه می‌آید.
اخیرا در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مکان‌یابی نیروگاه‌ها یکی از عوامل موثر در کاهش بهره‌وری عنوان شده است. به نظر شما نتایج این پژوهش تا چه اندازه می‌تواند قابل اتکا باشد؟
عوامل مختلفی در رابطه با پیش‌بینی جانمایی حائز اهمیت است که دسترسی به آب، شبکه و خطوط انتقال و پست‌های انتقال از این جمله موارد هستند و اگر‌چه این مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس درست به نظر می‌رسد، اما شاید این موضوع عامل مهمی درباره اتلاف انرژی نیروگاه‌ها به شمار نیاید؛ بدین معنا که در بررسی‌ها باید دو ظرفیت اسمی و ظرفیت عملی را برای برنامهریزی بهتر از هم تفکیک کنیم. بر این اساس ظرفیت اسمی عبارت است از ظرفیتی که سازنده درباره قابلیت تولید یک واحد نیروگاهی در شرایط فشار اتمسفریک دریا و دمای ۲۵ درجه اعلام می‌کند، در حالی که در بسیاری از مناطق مانند شهرهای کوهستانی یا مناطق جنوبی این شرایط دمایی و اقلیمی برقرار نیست و به همین علت ظرفیت عملی نیروگاه‌ها با توجه به مسائلی مانند قدمت تجهیزات، شرایط دمایی، رطوبت و... باید تعیین شود و جالب است بدانید که یکی از افتخارات حوزه تولید این است که به دلیل بهرهبرداری و نگهداری مطلوب، نیروگاه‌ها نزدیک به ظرفیت عملی فعال هستند.
شما در یکی از مصاحبه‌ها عنوان کردید که اگر بخش خانگی 10 درصد صرفه‌جویی در مصرف گاز داشته باشد، تا 80 درصد امکان گازرسانی به نیروگاه‌ها فراهم می‌شود؛ بنابراین از اظهارات شما و سایر مسوولان این‌گونه به نظر می‌رسد که عمده توجهات معطوف به مدیریت مصرف است تا تولید برق. این در حالی است که برخی نیروگاه‌ها با راندمان 20 درصدی در مدار قرار دارند که این بازدهی تناسبی با میزان مصرف گاز آنها ندارد.
صنعت برق کشور قدمتی بیش از 80 سال دارد، اما با وجود این کیفیت تولید و راندمان واحدهایی که با تکنولوژی آن زمان ساخته شده‌اند، کماکان حفظ شده است. این در حالی است که نیروگاه‌هایی با قدمت طرشت و بعثت در همه جای دنیا کنار گذاشته شده‌اند، اما در کشور ما به دلیل ناترازی تولید و مصرف برق، این امکان وجود ندارد. با وجود این استفاده از نیروگاه‌های قدیمی به این معنا نیست که همچنان در همان راندمان در حال بهرهبرداری از نیروگاه هستیم، بلکه سالانه 5 تا 7 هزار مگاوات افزایش ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی را با آخرین کلاس راندمانی دنیا ایجاد کرده‌ایم که چندین مورد آن نیز به صورت واردات تجهیزات و سایر موارد ساخت داخل بوده است. در واقع نمی‌توانیم امکان تولید را از شبکه برداریم و بعد واحدهای جدید را جایگزین آنها کنیم، بلکه چندین طرح احداث و جایگزینی واحدهای ترکیبی کلاس F (نیروگاه‌های با راندمان 58 درصدی) را در مجاورت واحدهای نیروگاه‌های قدیمی همچون طرشت، ری، بعثت، بندرعباس و... داریم و تا زمانی که به بهرهبرداری قابل اعتماد تجاری نرسند، نمی‌توانیم با توجه به‌شدت مصرف به‌‌ویژه در فصل تابستان، قابلیت تولید را در نقاط مذکور قطع کنیم.
درباره اینکه چرا فشار ناترازی گاز به مصرف‌کننده برگردانده می‌شود، صرفا به خاطر مقایسه شدت انرژی دنیا است که ما رتبه اول را از این حیث داریم و متاسفانه برخورداری کشور از حیث ذخایر نفت و گاز فرهنگی ایجاد کرده که احساس می‌کنیم به منبع نامحدود سوخت و برق متصل هستیم، در صورتی که این‌گونه نبوده و با وجود سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته برای پوشش ضریب سالانه مصرف، فرصتی برای خارج کردن واحد قدیمی از مدار با توجه به رشد مصرف فراهم نمی‌شود. از این رو در این وضعیت لازم است همان‌طور که خودمان را درباره مباحث مختلف مانند درآمد سرانه، محیط زیست و... با کشورهای توسعه‌یافته مقایسه می‌کنیم، در زمینه شدت مصرف نیز این مقایسه انجام شود که چرا در فصل زمستان دمای تابستان و در تابستان دمای زمستان را در منازل ایجاد می‌کنیم؛ بنابراین برخلاف آنچه تصور می‌شود به صورت همزمان بخش‌های مختلف دیده می‌شود، اما عملا کسب نتیجه دلخواه در گرو این است که میزان مصرف بیشتر از توسعه ظرفیت تولید نباشد.
با وجود اهمیت راه‌اندازی نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس در تولید برق شاهد قطع گاز این نیروگاه‌ها هستیم. علت ریشه‌ای این اتفاق چیست؟
محدودیت گازی که برای نیروگاه‌های مقیاس کوچک اتفاق افتاده تصمیم کمیته اضطرار سوخت به دلیل رشد بی‌سابقه مصرف و تراز منفی تولید گاز است که بر اساس مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با پیش‌بینی محقق شدن تمامی برنامه‌های موجود درباره گاز، تا سال 1420 این ناترازی ادامه دارد؛ بر این اساس بخش خانگی در تخصیص گاز اولویت دارد و 80 درصد توسط این بخش مصرف می‌شود. بنابراین 20 درصد باقی‌مانده باید به ترتیب بین نیروگاه، صنایع اثر‌گذار و سایر صنایع تقسیم شود.
با توجه به اینکه در پیک مصرف برق قرار نداریم و از طرفی نیروگاه‌های متنوعی برای تامین نیاز 40 هزار مگاواتی امروز وجود دارند، بحث مقایسه پیش می‌آید و بر این اساس زمانی که واحد سیکل ترکیبی با راندمان 50 درصد با همان گاز مصرفی می‌تواند در مدار باشد، طبیعی است سراغ مقیاس کوچک‌ها که راندمان پایین‌تری دارند، نرویم. از طرفی با توجه به محدودیت گازوئیل به عنوان سوخت دوم نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و گازی، این مقایسه تخصیص گازوئیل به نیروگاه‌های با راندمان بالاتر را ایجاب می‌کند.
با توجه به کمبود گاز کدام نیروگاه‌ها به سمت استفاده از مازوت می‌روند؟
به‌طور خاص در تهران هیچ‌کدام از نیروگاه‌ها مازوت استفاده نمی‌کنند، اما به‌طور کلی نیروگاه‌هایی که قابلیت مازوت‌سوزی دارند، 18 درصد ظرفیت کل شبکه را تشکیل می‌دهند، اما با توجه به اینکه هم‌اکنون در فصل تعمیرات برای استفاده در تابستان هستیم، بسیاری از نیروگاه‌ها در حال تعمیرات بوده و در بدترین سناریوی ممکن 10 درصد نیروگاه‌ها قابلیت تولید با مازوت را در شرایط کنونی دارند. بر این اساس عمده نیروگاه‌ها که سیکل ترکیبی و گازی هستند، در شرایط عدم تخصیص گاز امکان مازوت‌سوزی ندارند و مجبور به استفاده از گازوئیل هستند.
از سویی نیروگاه‌ها تمایل به استفاده از گازوئیل و مازوت با توجه به افزایش هزینه‌های تعمیرات ندارند. نظر شما در این باره چست؟
نیروگاه‌ها هیچ گونه رغبتی به استفاده از سوخت دوم ندارند و شرایط بهینه برای نیروگاه‌ها استفاده از سوخت گاز است اما اضطرار ما را ناگزیر به استفاده از سوخت مایع می‌کند که در این صورت کاهش ضریب دسترسی، افزایش هزینه تعمیرات، افزایش مصرف آب و... اتفاق می‌افتد.
اشاره کردید که نیروگاه‌های تهران مانند ری، طرشت و بعثت از مازوت استفاده نمی‌کنند اما گزارش‌ها حاکی از وجود گوگرد در هوا است که در نتیجه استفاده از مازوت ایجاد می‌شود. علت وجود ذرات گوگرد در هوا با توجه به اظهارات شما چیست و درباره سوخت نیروگاه شهید رجایی هم توضیحاتی ارائه کنید.
درباره بخش اول سوال‌تان لازم است به این نکته اشاره کنم که در جلسه اخیر کمیته ملی اضطرار سوخت نماینده محیط زیست گزارشی از پایش ترکیبات اکسید گوگردی در مناطق مختلف ارائه کرد که نتایج بررسی‌ها نشان داد که در تمام ایستگاه‌ها شاخص گوگرد در بازه زمانی 11 تا 6 بعد از ظهر افزایش یافته بود و این زمان اوج تردد خودروها بوده و جمع‌بندی که نماینده سازمان محیط زیست داشت این بود که حتی داده‌های ایستگاه‌های هواشناسی موجود در منطقه اقدسیه که هیچ واحد صنعتی در اطراف آن نیست، نشان می‌دهد بالا رفتن اکسید گوگرد در بازه زمانی 11 صبح تا 6 بعدازظهر برقرار بوده است. نکته دیگر که در بررسی‌ها به آن اشاره شده این است که اگر ترکیبات اکسید گوگردی ناشی از فعالیت نیروگاه‌ها باشد، باید همزمان ترکیبات اکسید نیتروژنی نیز افزایش یابد، اما این یکسان رفتار کردن در الگو نیز مشاهده نمی‌شود.
در گذشته نیز سازمان حفاظت محیط زیست آلاینده‌های موجود در9 کلان‌شهر را بررسی و نتایج آن را ارائه کرد. در این گزارش سهم منابع متحرک تهران، 59 درصد تشخیص داده شد که از منابع ثابت، 7 درصد متعلق به نیروگاه‌ها بود. از سویی با توجه به نگرانی‌ها درباره سهم نیروگاه شهید رجایی در آلودگی کلان‌شهر تهران، اخیرا مدل‌سازی این مساله به صورت آنلاین و آفلاین انجام شد که نتایج به دست آمده حاکی است، سهم این نیروگاه در آلودگی هوای تهران 5 هزارم درصد و نزدیک به صفر است.
آیا راهکاری برای صرفه‌جویی در میزان سوخت مصرفی نیروگاه‌ها و افزایش راندمان مد نظر دارید؟
وزارت نیروی دولت جدید در این بخش چندین برنامه تعریف کرده که از جمله آنها می‌توان به ایجاد 10 هزار مگاوات نیروگاه‌های سیکل ترکیبی در صنایع به صورت واحدهای خود‌مصرف اشاره کرد تا از این طریق محدود کردن برق این واحدها در پیک‌های تابستانه و زمستان را شاهد نباشیم.
برنامه دیگر وزارت نیرو ایجاد 10 هزار مگاوات انرژی تجدید‌پذیر است که مناقصات بسیاری نیز در این خصوص برگزار شده و سازو‌کارهای تشویقی برای استقبال سرمایه‌گذاری در نظر گرفته شده است. در حوزه نیروگاه حرارتی به عنوان حوزه فعالیت بنده هم ذکر این نکته حائز اهمیت است که سازمان حفاظت محیط زیست صرفا مجوزهای نیروگاهی را برای طرح‌های سیکل ترکیبی با حداقل راندمان کلاس F (معادل راندمان 58 درصدی) صادر می‌کند و امروز از کل واحدهای پیش‌بینی‌شده توسعه تنها یک واحد بخاری «سیریک» آن هم به عنوان تامین‌کننده بار پایه شبکه در نظر گرفته شده است.
