«تاب‌آوری» را جدی بگیریم
لزوم مکانیزه کردن قطع و وصل کلیدهای شبکه توزیع برق: این بخش از مقاله مبتنی بر ویژگی تاب‌آوری در زمان وقوع بحران و پس از آن است و به «برگشت‌پذیری» سیستم بلافاصله پس از بحران توجه می‌کند. به‌طور حتم گستردگی و پراکندگی شبکه‌های برق که به‌ویژه در بخش «شبکه‌های توزیع برق» به بیشترین میزان خود می‌رسد، نسبت معکوسی با «تاب‌آوری» دارد.
هر چقدر شبکه‌های برق طولانی‌تر باشند، تاب‌آوری آنها کمتر خواهد بود و هر چند شبکه‌ها پراکنده و در مناطق جغرافیایی و شهری متنوع‌تری قرار داشته باشند، عوامل مختلف و متعددی منجر به وقوع بحران‌ها و کاهش بیشتر تاب‌آوری خواهد شد. با توجه به محدود بودن تعداد «نیروگاه‌های متمرکز برق» که در مقالات قبلی به آن اشاره شد و نیز الزامی که وزارت نیرو به گسترش شبکه‌های برق تا اقصی نقاط کشور و برای هریک از مصرف‌کنندگان دارد، تنها راه‌حل کاهش زمان خاموشی‌های شبکه‌ها پس از بروز هر بحران، بالا بردن تعداد نقاط مانور و سرعت قطع و وصل کلیدها در نقاط مانور است.
یکی از مولفه‌های اصلی در افزایش تاب‌آوری در بهره‌برداری سیستم‌های برق و شبکه‌های قدرت «توانایی باز وصل» است. توانایی باز وصل یعنی قابلیت برگشت سیستم به وضعیت عادی بهره‌برداری در سریع‌ترین زمان ممکن با اطمینان از آنکه تمامی مصرف‌کنندگان مجدد برق‌دار شده‌اند.
درحال‌حاضر «اتوماسیون شبکه‌های توزیع برق» به علت گستردگی بالای آنها و همچنین نرخ بازگشت پایین و طولانی مدت سرمایه‌گذاری در آنها با توجه به «قیمت تکلیفی و پایین» فروش هر کیلووات انرژی برق در شرایط عادی به هیچ‌وجه توجیه‌پذیر نیست. ولیکن اگر مولفه تاب‌آوری و هزینه‌های ناشی از وقوع بحران‌ها و تبعات بعدی آن هم در معادله مربوطه لحاظ شود، به‌طور حتم منابع مورد نیاز آن جزو اولویت‌های اول شبکه‌های توزیع برق قرار خواهد گرفت. راهکار پیشنهادی آن است که با شناسایی مجدد شاخص‌های تاب‌آوری شبکه‌های توزیع برق مبتنی بر تفکیک آنها به «جزایر غیرقابل تفکیک» براساس اطلاعات جمع‌آوری شده از بحران‌های دو دهه اخیر به نقاطی با اولویت بالا برای «نصب کلیدهای قابل قطع و وصل از راه دور» برسیم و منابع ممکن دراین بخش را برای خرید کلید یا تجهیز کلیدهای موجود به قابلیت اتوماسیون صرف کنیم.
البته اقدامات در حوزه‌های مکانیزاسیون و اتوماسیون باید از وجوه مختلف تاب‌آوری به‌ویژه «حملات سایبری» و «بحران‌هایی که خطوط ارتباطی» را تهدید می‌کنند نیز مورد توجه و بررسی‌های بیشتر قرار گیرد.
لزوم انجام اصلاحات مبتنی بر شاخص‌های تاب‌آوری پس از بروز بحران‌ها: کافی است تنها فهرست بحران‌های متعددی که طی دو دهه گذشته در هر منطقه رخ داده و شبکه برق ما را دچار چالش کرده است را تهیه کنیم. اگر این فهرست به‌طور کامل و با همه مشخصات مورد نیاز آماده شود می‌توانیم به یک «اطلس بحران‌های برق» و در ادامه به یک «اطلس تاب‌آوری» دست پیدا کنیم. سابقه چنین کاری در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ در شرکت توانیر برای شبکه‌های توزیع برق وجود دارد. اما لازم است تا هم به‌روزآوری شود و هم به کل شبکه انتقال و تولید هم تعمیم پذیرد.
آنچه در این بخش باید مورد تاکید قرار گیرد، اقدامات لازم برای بالا بردن تاب‌آوری پس از پایان بحران است. سلسله اقدامات را فهرست وار بیان می‌کنم:
۱- ضرورت ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی مبتنی بر «مدیریت دانش» در حوزه تاب‌آوری؛ هر بحران با خود موجی از دانش و تجربیات را می‌آورد که اگر بلافاصله پس از آن به شکل مشخص و مدونی ثبت نشود، از دست می‌رود و هزینه کسب دوباره آن بسیار بالا است.
۲- ضرورت اصلاحات سیستم‌ها به گونه ای که مجدد با بحران‌های مشابه دچار همان آسیب‌های قبلی نشوند؛ مهم‌ترین بخش در تاب‌آوری اصلاحات مبتنی بر پایداری در قبال بحران‌های مشابه و حتی با شدت بیشتر است. متاسفانه به سبب فشارهایی که در زمان بحران در راه‌اندازی سریع سیستم‌های ایجاد می‌شود، موارد متعددی از اصلاحات موقت بوده و حتی تاب‌آوری قبل از بحران هم دیگر در آنها یافت نمی‌شود. مراقبت ویژه و مکانیزم پیگیری مستمری نیاز است تا تمامی موارد مجدد بازبینی و اصلاح اصولی شود.
۳- لزوم تسری بازسازی‌ها و اصلاحات اصولی به تمامی سیستم از ابتدا تا انتها نیز ضروری است؛ غفلت از کل سیستم و پرداختن تنها به بخشی که دچار آسیب شده است یعنی انتظار مجدد وقوع بحران در دیگر بخش‌ها و قبول آسیب‌ها به‌رغم آنکه می‌دانستیم باید اصلاح شود.
در پایان امیدوارم کشورمان همواره «تاب‌آورترین سیستم‌ها» را داشته باشد تا مردمان ما هم با خاطری آسوده و امنیتی پایدار زندگانی را بگذرانند.
