آینده طلای سیاه چگونه خواهد بود؟
چهار عامل برون‌زا در صنعت نفت جهان
دکتر علی عرفاتی
کارشناس انرژی مرکز آمار ایران
نفت از ابتدای کشف به علت مایع بودن، فراوانی منابع و سهولت حمل و نقل به‌عنوان مهم ترین منبع انرژی در جهان مطرح شد. رشد تکنولوژی عطش استفاده از انرژی را روزافزون ساخته، و بالطبع این نفت بود که می‌توانست چرخ صنعت و زندگی بهتر را بچرخاند. از حمل و نقل تا گرمایش و سرمایش، تولید و انرژی الکتریکی همه وابسته به نفت شدند. همین موضوع باعث افزایش مصرف نفت و گاز در جهان شد و تا امروز این مصرف روبه افزایش بوده است. رشد قابل ملاحظه جمعیت جهان نیز بر مصرف نفت کاملا تاثیر‌گذار بوده است.
دکتر علی عرفاتی
کارشناس انرژی مرکز آمار ایران
نفت از ابتدای کشف به علت مایع بودن، فراوانی منابع و سهولت حمل و نقل به‌عنوان مهم ترین منبع انرژی در جهان مطرح شد. رشد تکنولوژی عطش استفاده از انرژی را روزافزون ساخته، و بالطبع این نفت بود که می‌توانست چرخ صنعت و زندگی بهتر را بچرخاند. از حمل و نقل تا گرمایش و سرمایش، تولید و انرژی الکتریکی همه وابسته به نفت شدند. همین موضوع باعث افزایش مصرف نفت و گاز در جهان شد و تا امروز این مصرف روبه افزایش بوده است. رشد قابل ملاحظه جمعیت جهان نیز بر مصرف نفت کاملا تاثیر‌گذار بوده است.
پیش از این به نظر می‌رسید که زندگی بشر با اتمام نفت در چند دهه آینده با مشکلات اساسی روبه‌رو خواهد شد اما روند توسعه تکنولوژی در زمینه انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، این پیش بینی‌ها را به چالش می‌کشد. همچنین مشکلات محیط زیستی و بهداشتی در مصرف نفت و فرآورده‌های نفتی یکی از دلایلی است که جهان را به مصرف کمتر نفت تشویق می‌کند. اوپک، شرکت آمریکایی اکسون موبیل و برخی موسسات معروف جهانی پیش‌بینی افزایش مصرف نفت و گاز را برای چند دهه دیگر در جهان دارند. اما نویسنده به ادله مختلف که در ادامه ذکر خواهد شد معتقد است که قبل از به پایان رسیدن نفت در جهان مصرف آن بسیار کاهش خواهد یافت و پیش از آنکه چاه‌های نفت خالی شوند، تولیدکنندگان به علت به صرفه نبودن، تولید خود را متوقف یا کاهش می‌دهند. اگرچه ممکن است که تا چند سال آینده مصرف نفت با افزایش همراه باشد اما در دراز مدت با توجه به رشد تکنولوژی و مسائل زیست‌محیطی، با کاهش مواجه می‌شود.
هم اکنون یعنی در سال ۲۰۱۵ تولید جهانی نفت خام حدود ۹۳ میلیون بشکه در روز است که این میزان بالاترین رکورد در تاریخ تولید نفت است. سه کشور بزرگ تولیدکننده نفت روی هم حدود ۳۳ میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کنند. آمریکا، عربستان و روسیه هر کدام تقریبا روزانه ۱۰ میلیون بشکه تولید دارند. از نظر مصرف نفت، آمریکا با فاصله زیادی از دیگر کشورها روزانه حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند. طبیعی است هر‌گونه تغییر در میزان مصرف این کشور در قیمت و تولید نفت جهان تاثیر بسزایی دارد. این کشور به تنهایی از اتحادیه اروپا بیشتر نفت مصرف می‌کند. رتبه دوم مصرف نفت در جهان متعلق به چین است که حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز است. این دو کشور تقریبایک سوم نفت تولیدی جهان را می‌بلعند. بر اساس پیش بینی اوپک مصرف نفت در سال ۲۰۴۰ به ۱۱۰ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. شرکت اکسون موبیل نیز تقریبا افزایشی معادل ۲۵ درصد برای سال ۲۰۴۰ نسبت به سال ۲۰۱۵ در نظر گرفته است. با توجه به مواردی که در ذیل به آن اشاره می‌شود، نویسنده دلایل خود را مبنی بر کاهش قابل ملاحظه مصرف نفت در دراز مدت تبیین می‌کند.
۱- انرژی‌های تجدید پذیر
انرژی‌های تجدیدپذیر یا انرژی‌های پاک در واقع انرژی‌هایی است که آلودگی محیط زیستی ندارند یا آلودگی آنها بسیار کم (به‌جز زیست توده) است. در یک نگاه این نوع انرژی از سوخت‌های غیر فسیلی به دست می‌آید. انرژی خورشیدی، انرژی برق_ آبی، زمین گرمایی، باد، زیست توده (بیوماس) و جزر و مد از انواع انرژی‌هایی است که درحال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به نمودار همراه روند استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر رشد بالایی داشته است. به نحوی که در 13 سال 7 برابر شده است. بهره‌برداری از انرژی خورشیدی و انرژی باد طی این سالیان رشد زیادی داشته است. روند بهره برداری روز افزون به همراه توسعه علم و تکنولوژی بی‌شک آینده را از سلطه نفت خارج می‌کند. به‌عنوان نمونه در چین که دومین مصرف‌کننده نفت جهان است؛ بزرگ‌ترین نیروگاه فتوولتائیک در ایالت جین چانگ در ماه اوت سال 2013 به شبکه متصل شد. این نیروگاه در مساحتى به وسعت 48 کیلومتر مربع و با سرمایه گذارى 2 میلیارد یوآن تاسیس شد که سالانه به‌طور متوسط 300 میلیون کیلووات ساعت برق تولید می‌کند. از آنجا که صنعت فتوولتائیک چین بزرگ‌ترین صنعت در نوع خود در جهان است، ظرفیت هاى بسیارى را تولید کرده لذا قادر است ماژول‌ها و اینورتورهاى ارزان را به سراسر جهان ارسال کند.
بر اساس جزئیاتى که از گزارش Bloomberg New Energy Finance در سراسر جهان استخراج شده است، سرمایه گذارى جهانى در حوزه انرژی‌هاى پاک در سال ۲۰۱۴ بسیار قوى بوده است. در حالی که در خلال سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ جهان شاهد بیکاری و رکود اقتصادی بالایی بوده ولی سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک در طول ۱۰ سال ۵ برابر شده است و از ۶۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۴ به ۳۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ رسیده است. حرکت سیاسى ایالات متحده آمریکا به‌عنوان بزرگ ترین مصرف‌کننده نفت دنیا به سمت ایجاد یک اقتصاد جهانى که به‌طور فزاینده‌اى به سمت یکپارچه سازى انرژی‌های نو است، حاکى از رشد خوب سرمایه گذارى در انرژی‌های پاک است. براى مثال در سال ۲۰۱۴ ایالات متحده آمریکا و چین که دو اقتصاد بزرگ جهان هستند توافق نامه اى را امضا کردند که در آن هر دو کشور متعهد شدند تا استفاده و تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را سرعت بخشند. پیشنهاد آژانس حفاظت از محیط زیست براى اولین بار مبنى بر داشتن نیروگاه هاى پاک بود که می‌تواند از انتشار کربن نیروگاه‌هاى موجود جلوگیرى کند، یکى دیگر از پیشرفت‌های سیاسى امیدوار کننده انرژى پاک است. بنا به پیش بینی‌های انجام شده توسط انجمن جهانى انرژى بادى، ظرفیت اضافه شده سالانه برق بادى در جهان در سال ۲۰۱۶ به ۶۰ گیگاوات خواهد رسید که ۲۹ گیگاوات آن مربوط به آسیا است.
طبق گزارش این انجمن، چین در بین کشورهاى آسیایى محرک اصلى در جهت رسیدن به هدف 200 گیگاوات تا سال2020 است. در سال 2014، این کشور 23 گیگاوات به ظرفیت تولید برق بادى اضافه کرد و ظرفیت تجمعى کل آن را از مرز 114 گیگاوات گذراند. تجارب مثبت کشورها به دنبال یکپارچه‌سازى انرژی‌هاى پاک، اثبات عملى بودن ارتقای انرژى‌هاى تجدیدپذیر و همچنین ایجاد انگیزه براى سایر کشورها است. براى مثال آلمان با برق‌رسانى به مناطق دور از دسترس به‌وسیله انرژی‌های نو، نشان داده است که فعالانه به دنبال یکپارچه‌سازى انرژی‌های تجدیدپذیر بوده و منافع اقتصادى این کار را نیز تجربه کرده است. علاوه بر بهبود قابلیت اطمینان شبکه، این کشور در اشتغالزایى و بهبود شرایط اقتصادى نیز پیشرفت داشته است. دانمارک نیز به تازگى در یک رتبه بندى به‌عنوان رتبه اول کسب و کار شناخته شده که به‌صورت فعالانه در بخش برق به انرژی‌های پاک رو آورده است، به‌طورى که انرژى بادى 30 درصد از برق شبکه این کشور را فراهم می‌کند. هرچه کشورهاى بیشترى انرژی‌های پاک را اضافه کنند براى داشتن اقتصادى قوى باید سرمایه‌گذارى در انرژی‌های پاک رشد یابد.
سوئد هم‌اکنون حدود دو سوم برق خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین می‌کند. این کشور بر اساس برنامه هایش تا سال ۲۰۲۰ تمام نیروگاه‌های فسیلی خود را تعطیل خواهد کرد. در آمریکا نیز دپارتمان انرژی این کشور، پیش‌بینی کرده تا بر اساس برنامه‌ای تمام خودروهای این کشور تا سال ۲۰۵۰ از سوخت‌های فسیلی پاک باشند. همچنین بر اساس یک برنامه در ایالت کالیفرنیا تا سال ۲۰۳۰ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به ۵۰ درصد خواهد رسید. روزنامه گاردین معتقد است که اروپا تا سال ۲۰۵۰ حدود ۸۰ درصد انرژی خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین می‌کند. بر اساس همین پیش بینی انگلستان تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۹۰ درصد از برق خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر به دست می‌آورد. به گزارش Energy report آمریکا تا سال ۲۰۳۵ حدود ۸۰ درصد برق خود را از انرژی‌های پاک تامین می‌کند.
۲- خودروهای برقی و هیبریدی
با توجه به اینکه بیشترین مصرف نفت جهان در بخش حمل و نقل و به خصوص خودروها است؛ کاهش مصرف این بخش تاثیر مهمی در مصرف نفت در جهان دارد. در 9 ماه نخست سال گذشته در مجموع 42500 خودروی برقی در چین فروخته شد و این میزان 33/ 0 درصد کل بازار خودرو چین را تشکیل می‌دهد؛ اما چین اخیرا اقداماتی برای تشویق مصرف‌کنندگان به خرید خودروهای برقی انجام داده است: معافیت مالیاتی، یارانه خرید خودرو و الزام نهادهای دولتی به خرید این‌گونه خودروها برخی از این اقدامات هستند. این اقدامات موثر بوده و میزان فروش خودروهای برقی در این کشور به سرعت در حال افزایش است. در آمریکای شمالی و اروپا خودروسازهای بزرگ یعنی نیسان، تویوتا، جنرال موتورز و فورد فروشندگان اصلی خودروهای برقی هستند در حالی که در چین خودروسازهای داخلی فروشندگان اصلی این‌گونه خودروها هستند. در بین تمام بازارهای بزرگ خودروی جهان، چین بهترین شرایط را برای خودروهای برقی دارد.
در نمودار همراه که بر اساس برخی پیش‌بینی‌ها تهیه شده تا چند سال آینده رشد بسیار سریع خودروهای هیبریدی و تمام برقی دیده می‌شود. هم‌اکنون تقریبا تمام شرکت‌های بزرگ خودرو‌سازی خط تولید خودروهای هیبریدی دارند. این خودروها مصرف بنزین کمتری نسبت به خودروهای معمولی دارند. بسیاری از خودروهای هیبریدی مصرفی کمتر از ۵ لیتر در هر صد کیلومتر دارند که حدود ۳۰ درصد کمتر از خودروهای معمولی است. مشکل اصلی در خودروهای تمام برقی باطری‌های آن است. وزن زیاد باطری و خالی شدن سریع آن و همچنین زمان زیاد برای شارژ، از مشکلات فعلی این خودروها است. اما با توسعه تکنولوژی، این مشکلات در آینده رفع می‌شود. تحقیقات زیادی روی باطری‌های خودرو در حال انجام است؛ از جمله شرکت IBM باطری خواهد ساخت که با یک بار شارژ تا ۸۰۰ کیلومتر نیاز به شارژ ندارد. یا اخیرا باطری‌های آلومینیومی در حال تست است که با یک بار شارژ، خودرو تا ۱۷۰۰ کیلومتر را می‌پیماید. برخی از کشورها معافیت‌های مالیاتی برای واردات یا تولید خودروهای برقی و هیبریدی قائل شده‌اند که مصرف این خودروها را روزافزون کرده است. خصوصا در دو کشور پر‌مصرف آمریکا و چین این معافیت‌های مالیاتی قابل توجه است.
۳- رشد سریع تکنولوژی
یکی از نکات مهمی که برخی نهادهای نفتی مثل اوپک از آن غفلت کرده‌اند؛ رشد تکنولوژی در آینده است. زمانی قیمت ماژول‌های فتوولتائیک در سال 1980 برابر 30 دلار بود که این قیمت در سال 2013 به 30 سنت کاهش پیدا کرده است. هم‌اکنون کشور چین ماژول‌های فتوولتائیک را با حجم بالا و قیمت نازل تولید می‌کند. استفاده از انرژی خورشیدی در منازل رو به افزایش است و دولت‌ها در این‌باره یارانه پرداخت می‌کنند. حتی در کشور خودمان که صادرکننده نفت است، بسیاری از چراغ‌های معابر و راهنمایی با انرژی خورشیدی کار می‌کند.
ارسال نظر