امکان‌سنجی صادرات گاز ایران به غرب
گروه اقتصاد بین‌الملل، وحید امیری: سومین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز در شرایطی در تهران برپا شد که به گفته سالم البدری، دبیرکل اوپک، تقاضا برای انرژی تا سال 2040 در جهان 50 برابر افزایش خواهد یافت و با توجه به رشد جمعیت بخش عمده‌ای از پاسخگویی به این تقاضای انرژی بر عهده تولیدکنندگان عمده گاز جهان خواهد بود.

به همین دلیل ایران با ذخایر حدود 34 تریلیون مترمکعب گاز، به‌عنوان بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گاز جهان، استراتژی خود را بر پایه افزایش تولید و صادرات گاز طبیعی تدوین کرده است. خبرگزاری شینهوآ در تحلیلی نوشته است که ایران از بنگاه‌های اقتصادی بزرگ جهان دعوت کرده است تا در میادین عظیم گاز این کشور سرمایه‌گذاری کنند. در حال حاضر ایران توسعه زیرساخت‌های اکتشاف و استخراج خود را در دست بررسی دارد و می‌خواهد یک شبکه عظیم گازی بسازد که از طریق آن میدان بزرگ گازی پارس جنوبی را به مشتریان غربی متصل کند. البته دستیابی به چنین هدف بزرگی نیازمند رفع موانع عمده بر جای مانده از دوران تحریم‌ها و دیگر موانع ساختاری است. شاید اجرای پروژه‌های صادرات گاز به کشورهای منطقه بتواند آزمونی خوب برای دستیابی به هدف صادرات گاز به جهان غرب باشد.

نشریه فایننشال تایمز در تحلیلی صادرات گاز ایران به اروپا را مورد بررسی قرار داده و چشم‌انداز کوتاه‌مدت و درازمدت صادرات گاز ایران را تحلیل کرده است. این نشریه با اشاره به اینکه حجم ذخایر ایران به حدی است که برای پاسخگویی به نیاز اتحادیه اروپا تا 90 سال کافی است، نوشته است که با وجود این، ایران هنوز موفق به بهره‌برداری از همه پتانسیل‌های خود نشده است. این نشریه در توضیح دلایل استخراج نسبتا کم گاز ایران به دو نکته اشاره می‌کند:

دلیل نخست تحریم‌های بین‌المللی است که از سال 2007 بخش انرژی ایران را نشانه‌گرفته بود و موجب توقف کامل فعالیت شرکت‌های خارجی در ایران شده بود. دلیل دوم نیز قوانینی است که در طرح‌های بیع متقابل جذابیت انعقاد قرارداد را برای شرکت‌های بزرگ خارجی از بین برده است. فایننشال تایمز با اشاره به اینکه با روی کار آمدن حسن روحانی و امضای توافق هسته‌ای، اکنون ایران در حال برداشتن گامی تاریخی است، افزوده است که با این گام تاریخی که طی آن تحریم‌های ایران رفع می‌شود، کل اقتصاد کشور به‌طور عام و بخش انرژی ایران به‌طور خاص تغییر شکل خواهد یافت. دولت ایران همزمان با پیش‌بردن مذاکرات هسته‌ای از سال 2013 در حال اصلاح چارچوب‌های قانونی حوزه نفت و انرژی خود نیز بوده که هدف آن جذاب‌تر کردن این بخش برای شرکت‌های انرژی جهان است. حالا پس از انتظار بسیار، گفته می‌شود به‌زودی قراردادهای جدید نفتی ایران رونمایی می‌شوند.

بسیاری از محافل اروپایی از جمله کمیسیون اروپا حالا با نگاهی به این پیشرفت‌های انجام گرفته، به این نتیجه رسیده‌اند که ایران می‌تواند یک تامین‌کننده عمده گاز طبیعی برای اتحادیه اروپا باشد. این موضوع با توجه به تلاش اتحادیه اروپا برای تنوع‌بخشی به منابع تامین گاز طبیعی‌ پس از وقوع بحران اوکراین در سال 2014، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. البته موانع کوتاه‌مدت و بلند‌مدتی در این راستا وجود دارد. در کوتاه‌مدت این احتمال وجود دارد که صنعت گاز طبیعی ایران تمرکز خود را به بازار داخلی و صادرات محدود در سطح منطقه معطوف کند. پس از امضای توافق هسته‌ای، ایران استراتژی خود در حوزه انرژی را به توسعه بخش نفت متمرکز کرده است. در چنین چارچوبی، این احتمال قوی وجود دارد که گاز طبیعی بیشتری صرف استفاده دوباره در میادین نفتی شود تا در تولید و صادرات نفت ثبات ایجاد کند. همزمان، ایران تلاش خواهد کرد که از منابع گاز طبیعی خود در راستای ارتقای رقابت‌پذیری اقتصادش استفاده کند. فایننشال تایمز در ادامه نوشته است که ایران این هدف را از طریق افزایش سهم برق تولید شده با گاز طبیعی ارزان قیمت و سرمایه‌گذاری بیشتر در خودروهای گازسوز دنبال خواهد کرد تا به‌این‌وسیله مصرف داخلی نفت را کاهش دهد و بتواند نفت بیشتری صادر کند. فایننشال تایمز با اشاره به این استراتژی‌ها نوشته است که انتظار نمی‌رود در کوتاه‌مدت حجم زیادی بر صادرات گاز ایران اضافه شود و افزوده است که علاوه بر این ایران در سال 2014 توافق کرده است که از سال 2017 به‌مدت 25 سال سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی خود را به عمان صادرکند. بر اساس این توافق بخشی از گاز طبیعی به مصرف بازار عمان خواهد رسید و مابقی توسط شرکت ال‌ان‌جی عمان به شکل گاز طبیعی مایع در می‌آید و به بازارهای بین‌المللی صادر می‌شود. فایننشال تایمز در مورد چشم انداز درازمدت صادرات گاز ایران نیز نوشته است که در درازمدت به‌نظر می‌رسد ایران بیش از آنکه به صادرات گاز به اروپا بیندیشد، به‌دنبال صادرات گاز به آسیا است. طی سال‌های اخیر ایران به شدت بر پروژه خط لوله پاکستان تمرکز کرده است.

ایران هم‌اکنون نیز ساخت و ساز بخشی از این خط لوله را به مرحله تکمیل رسانده است. این بخش میدان بزرگ گازی پارس جنوبی را به مرز پاکستان متصل می‌کند. این خط لوله این امکان را برای ایران فراهم می‌کند که گاز طبیعی خود را به مناطق جنوب شرقی‌آسیا نیز صادر کند. این در شرایطی است که پاکستان هنوز نتوانسته است بخشی از خطوط لوله که ساخت آن را تقبل کرده است به مرحله تکمیل برساند که البته مشکلات تجارت با ایران در دوران تحریم و مسائل سیاسی پاکستان از جمله دلایل این تاخیر بوده است. در نهایت باید گفت صادرات گاز طبیعی ایران به اتحادیه اروپا تنها راه یافتن منبع تامین گاز طبیعی برای این اتحادیه نیست اما ایجاد یک مسیر تامین گاز از ایران برای ایران، ترکیه و اتحادیه اروپا ارزش‌های استراتژیک در بر خواهد داشت. حل و فصل موانع تجاری و ژئوپلیتیک موجود بر سر راه اجرای یک پروژه آزمایشی می‌تواند به دستیابی به یک طرح بزرگ همکاری‌های گازی منجر شود. این نه تنها راه را برای وابستگی‌های اقتصادی متقابل و اعتمادسازی هموار خواهد ساخت، بلکه به متنوع‌سازی مشتریان گاز ایران و منابع تامین گاز اروپا خواهد انجامید، اقدامی که در صورت بروز بحران ارزش‌های آن مشخص خواهد شد.