محمدحسن ملکیان

کارشناس انرژی

با توجه به تقاضای بالای کشورهای منطقه به واردات گازوئیل و ایجاد ظرفیت مازاد ۶۰ میلیون لیتری این فرآورده نفتی در کشور طی ۵ سال آینده، لازم است از هم اکنون برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی برای صادرات پایدار گازوئیل به این کشورها صورت گیرد.


یکی از سیاست‌های اصلی وزارت نفت در سال‌های اخیر افزایش سهم گاز طبیعی در سبد سوخت نیروگاه‌های برق و کاهش مصرف سوخت مایع در این بخش بوده است. اجرای این سیاست همزمان با بهره‌برداری از فازهای جدید پارس جنوبی میزان مصرف سوخت مایع شامل نفت کوره و نفت گاز را در بخش نیروگاهی به‌طور چشمگیری کاهش داده است. این روند در ماه‌های ابتدایی امسال نیز ادامه داشت؛ به‌طوری که براساس آمارهای رسمی وزارت نفت، مصرف گازوئیل در 3 ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل 5/ 16درصد کاهش یافت و ظرفیت مازاد 15 میلیون لیتری در کشور ایجاد کرد. از طرف دیگر وزارت نفت برنامه‌هایی در دست اجرا دارد که افزایش قابل توجه مازاد گازوئیل در کشور را به دنبال دارد. با راه‌اندازی پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در آینده نزدیک و همچنین پالایشگاه سیراف در سال‌های آینده، روزانه 35 میلیون لیتر دیگر به ظرفیت مازاد گازوئیل کشور اضافه می‌شود.


به علاوه، برآوردهای کارشناسی حاکی از آن است که در صورت اجرای موفقیت آمیز «طرح تخصیص سوخت براساس پیمایش»، روزانه حداقل ۱۰ میلیون لیتر گازوئیل مازاد از محل صرفه جویی در بخش حمل و نقل کشور و کاهش قاچاق حاصل خواهد شد. در مجموع پیش‌بینی می‌شود که در ۵ سال آینده به‌طور متوسط ظرفیت گازوئیل مازاد کشور روزانه ۶۰ میلیون لیتر باشد. در تاریخ صنعت پالایشگاهی کشور این اولین بار است که ایران چنین ظرفیت بالای صادراتی گازوئیل را تجربه می‌کند، در نتیجه، ضروری است سازوکارهای مطمئنی برای صادرات پایدار این فرآورده نفتی باارزش اندیشیده شود و برای آن برنامه‌ریزی صورت گیرد.


از سوی دیگر، آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) در سال 2012 از میزان تولید، مصرف و واردات گازوئیل در برخی کشورهای همسایه ایران، حکایت از تقاضای بالای این کشورها به این فرآورده نفتی دارد.

جدول۱. وضعیت تولید، مصرف و واردات گازوئیل در برخی کشورهای همسایه ایران(میلیون لیتر در روز)



مطابق با این آمارها، ترکیه با واردات روزانه ۳۵ میلیون لیتری گازوئیل، وابستگی شدیدی به واردات این فرآورده نفتی دارد. کشورهای عراق و پاکستان نیز با واردات ۲۷ و ۱۰ میلیون لیتر در روز جزو کشورهای اصلی متقاضی گازوئیل در منطقه محسوب می‌شوند. با توجه به حجم بالای واردات گازوئیل در کشورهای مذکور و سابقه چندساله آن، به دست گرفتن بازار منطقه‌ای این سوخت ارزشمند نیازمند برنامه‌ریزی و رایزنی‌های گسترده مسوولان دولتی است. در مورد افغانستان نیز باید گفت قاچاق بالای سوخت به این کشور حاکی از مصرف قابل توجه گازوئیل در افغانستان است؛ هرچند آمار رسمی از مصرف گازوئیل در این کشور یا واردات آن در دست نیست.


ایران هم‌اکنون به دلیل حجم بالای مازاد گازوئیل، اقدامات و برنامه‌های صادراتی خود را گسترش داده است. یکی از این اقدامات، فروش گازوئیل در بازارچه‌های مرزی است. تنها در سال گذشته روزانه 500 هزار لیتر گازوئیل به کشورهای همسایه به خصوص افغانستان، عراق، پاکستان و ترکیه از طریق بازارچه‌های مرزی شرقی و غربی کشور فروخته شده است. به علاوه، صادرات گازوئیل با این روش موجب اشتغال زایی در این مناطق نیز شده است.


افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی، یکی از راهکارهای کاهش ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت وگاز است که در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نیز برآن تاکید شده است. به نظر می‌رسد با توجه به ظرفیت بالای مازاد گازوئیل کشور از سویی و وجود تقاضای کشورهای همسایه به این سوخت با ارزش از سوی دیگر، ضروری است تدابیری جدی برای به‌دست گرفتن بازار منطقه اندیشیده شود.