چرا راه روسیه از اوپک جداست

گروه اقتصاد بین‌الملل: هیچ چیز بیش از چشم‌انداز پیوستن قدرت روسیه به اوپک این پتانسیل را ندارد که بازارهای نفتی را بترساند. گمانه‌زنی‌هایی که حکایت از چنین احتمالی داشت، ماه گذشته باعث شد قیمت نفت خام به بیشترین رشد سه روزه خود در ۲۵ سال گذشته برسد.

با این وجود به نظر می‌رسد دلایل اقتصادی و تکنیکی وجود دارد که نشان می‌دهد چرا احتمال چنین اتفاقی ضعیف است. رئیس مرکز مشاوره انرژی ژنو و وزیر اسبق انرژی الجزایر می‌گوید: «روسیه و اوپک در گذشته هم بارها مذاکراتی در مورد همکاری برای کاهش تولید نفت داشته‌اند، ولی نتایج به دست‌آمده همیشه ناامید‌کننده و منفی بوده است.» وی افزود: «روسیه بر این گمان بوده است زمانی که قیمت نفت کاهش یابد، کشورهای عضو اوپک در موضع ضعیف‌تری قرار می‌گیرند و این احتمال قوت می‌گیرد که جزو نخستین کشورهای کاهش دهنده تولید باشند، چنانچه قبلا هم چنین اتفاقی افتاده بود.»

روسیه با عربستان سعودی و ایالات متحده برای کسب عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت رقابت می‌کند. زمانی که هفته گذشته نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا گفت که با همتای روس خود، ولادیمیر پوتین به توافق رسیده است که ثبات را در بازار نفت ایجاد کند، در حقیقت تلاش می‌کرد که طرح افزایش قیمت نفت که در ماه نوامبر نتیجه‌ای نداشت را احیا کند. مقامات کرملین خیلی سریع چنین اقدام مشترکی را رد کردند. روز پنج‌شنبه الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه گفت: کاهش مصنوعی تولید در دراز مدت غیر منطقی به نظر می‌رسد. ایگور سچین، مدیر ارشد اجرایی بزرگ‌ترین‌ شرکت نفتی روسیه به نام رزنفت نیز گفت واقعیت این است که کشور ما به اوپک نخواهد پیوست و حتی اگر بخواهد هم نمی‌تواند تولید را کاهش دهد.

بدون شک، روسیه دلایل خوبی برای افزایش دوباره قیمت نفت دارد. بخش انرژی بیش از ۶۰ درصد صادرات روسیه را به خود اختصاص می‌دهد و بخش بزرگی از اقتصاد این کشور در نتیجه سقوط قیمت نفت وارد رکود شده است. مطابق آمار خزانه داری روسیه، نفت وگاز پایین‌ترین سهم را در درآمد بودجه از سال ۲۰۰۹ به بعد داشته‌اند. با این وجود این کشور بهتر از همه اعضای اوپک می‌تواند در مقابل کاهش قیمت نفت مقاومت کند. آنتون سیلوآنوف، وزیر دارایی روسیه، پیش‌بینی کرده است که امسال کسری بودجه این کشور حدود ۳ درصد از مجموع تولید اقتصادی آن باشد. صندوق بین‌المللی پول هم پیش‌بینی کرده است که بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان، عربستان سعودی، در حدود ۲۰ درصد کسری بودجه خواهد داشت.

ارکادی دورکوویچ، معاون نخست‌وزیر روسیه می‌گوید قیمت نفت بیش از ۶۰ دلار در ازای هر بشکه برای روسیه مناسب است. مطابق اعلام صندوق‌بین‌المللی پول، بیشتر اعضای اوپک به منظور ایجاد تراز در بودجه کشورشان به نفت بالای ۱۰۰ دلار نیاز دارند. این در حالی است که نفت خام برنت، روز دوشنبه در لندن ۴۷ دلار و ۶۳ سنت در ازای هر بشکه معامله شد. مطابق اعلام وزارت انرژی روسیه، اگر روسیه بخواهد به اقدام آتی اوپک در کاهش تولید ملحق شود، قادر نیست مانند برخی از تولید‌کننده‌های نفت خلیج فارس به سرعت تولید خود را کاهش یا افزایش دهد. چون در روسیه زمستان‌های سخت و موقعیت زمین‌شناسی پیچیده در میادین نفتی سیبری مانع از آن می‌شود. سرگئی کلوبکوف، تحلیلگر اکتشاف و تولید در مرکز مشاوره وایگون می‌گوید: « شما نمی‌توانید به سادگی تولید نفت چاه‌های روسیه را با چرخاندن یک شیر تنظیم کنید.»

شرکت‌های خصوصی

روسیه مانند عربستان سعودی و ایران یک شرکت نفت دولتی واحد ندارد که بتواند نفت کشور را کنترل کند. سچین از شرکت رزنفت، شرکتی که در حدود نیمی از صادرات روسیه را به خود اختصاص داده است، می‌گوید که به دلیل تعدد شرکت‌های تولید‌کننده‌ نفت در روسیه، این کشور نمی‌تواند مانند دیگر اعضای اوپک تولید خود را کاهش دهد. شرکت‌های نفت روسیه خواهان اتحاد با اوپک نیستند. آنها در واقع عملکرد بهتری نسبت به همتایان بین‌المللی خود در زمینه شاخص‌هایی مانند جریان نقدینگی و حاشیه سود دارند. میزان استخراج نفت روسیه و مالیات بر صادرات آن به خاطر افت قیمت نفت کاهش یافت که این برای شرکت‌ها به‌عنوان سپری در برابر سقوط قیمت نفت عمل کرده است. روسیه همچنین در زمینه سهم بازار در رقابت مستقیم با اعضای اوپک است. میزان رقابت به ویژه در آسیا شدید است، قاره‌ای که هم منبع اصلی رشد تقاضای نفت است و هم عربستان سعودی در آن اقداماتی را برای تداوم حضور خود انجام می‌دهد. جوزف من، کارشناس مطالعات خاورمیانه می‌گوید: روسیه روابط نامتعارف با اوپک را از اتحاد جماهیر شوروی سابق به ارث برده است.

به گفته این کارشناس «رقابت برای کنترل بازارهای آسیایی و اروپایی و اختلاف نظر درباره قیمت‌ها بین کشورهای اسلامی عضو اوپک و دولت کمونیستی شوروی سابق اثرات خود را بر جای گذاشته است». ایران که ویژگی‌های نفت آن مشابه نفت روسیه است، بعد از دستیابی به توافق هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها ظرفیت تولید خود را تا سال آینده تا یک میلیون بشکه در روز افزایش می‌دهد. به عقیده استانیسلاو ژیزنین، رئیس مرکز دیپلماسی انرژی و جغرافیای سیاسی در مسکو که ابتدا در وزارت خارجه شوروی و بعد در روسیه از سال ۱۹۷۷ تا ۲۰۱۱ کار می‌کرده است، اندیشه اتحاد روسیه با اوپک، اولین بار در سال ۱۹۷۰ به‌عنوان راه مقابله با « امپریالیسم آمریکایی» مطرح شده است.

او می‌گوید:‌« در آن زمان اوپک دیدگاه واحدی نداشته است و بعضی از کشور‌های عضو آن مانند عربستان سعودی طرفدار آمریکا و مخالف شوروی بوده‌اند. در آن زمان تصور دولت اتحاد جماهیر شوروی به‌عنوان ابر قدرت این بود که نمی‌تواند فقط به اوپک بپیوندد بلکه باید آن را رهبری کند. اتحاد دوباره بین روسیه و اوپک در جهت حمایت از قیمت‌ها بعد از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر و به دنبال بحران مالی سال ۲۰۰۸ دوباره مطرح شد.رئیس مرکز مشاوره انرژی ژنو می‌گوید هر بار این ایده مطرح شده بی‌نتیجه مانده و راه به جایی نبرده است.