گروه نفت و پتروشیمی - بهزاد بهمن‌نژاد: در حالی حدود ۱۰ ماه از زمان آغاز ریزش قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ می‌گذرد که شواهد حاکی از اتمام دوره سقوط قیمت‌ها در این بازار است. به این ترتیب، رشد قابل توجه ۲۵ درصدی قیمت نفت خام آمریکا را در ماه آوریل شاهد بودیم که رکوردی بی‌سابقه از مه ۲۰۰۹ محسوب می‌شود. بر این اساس، در پایان ماه گذشته، قیمت هر بشکه نفت وست تگزاس به ۶۳/ ۵۹ دلار در هر بشکه رسید و در یک‌قدمی ۶۰ دلار ایستاد. همچنین، سبد نفتی اوپک و نفت برنت به ترتیب با رشد ماهانه ۱۹ و ۲۰ درصدی به قیمت ۹۲/ ۶۰ و ۷۸/ ۶۶ دلار در هر بشکه ماه آوریل را به پایان رساندند. این در شرایطی است که بسیاری از کارشناسان قیمت‌های بالای ۶۰ دلار را برای متعادل شدن بازار نفت مناسب ارزیابی می‌کنند. در این میان، کاهش ارزش دلار (شاخص دلار آمریکا در پایان ماه گذشته به کمترین مقدار خود از فوریه رسید)، کند شدن رشد تولیدات و ذخایر نفت در آمریکا و کاهش تعداد دکل‌های حفاری شیل مهم‌ترین عوامل رشد قیمت‌ها در ماه آوریل محسوب می‌شوند. گرچه عمده کارشناسان معتقدند بازار نفت کف قیمتی خود را تجربه کرده است و احتمال بازگشت قیمت‌ها به زیر ۵۰ دلار پایین است، اما همچنان آینده بازار طلای سیاه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ به‌طوری که دودستگی دیدگاه‌ها میان تحلیلگران و کارشناسان این بازار را شاهد هستیم.

پشت پرده نگاه «گاوی» به نفت

شاید موارد زیادی را بتوان به‌عنوان تقویت‌کننده قیمت نفت عنوان کرد که منجر به ایجاد نگاه «گاوی» (انتظار افزایش قیمت) در میان برخی کارشناسان شده است. مهم‌ترین آنها، کاهش رشد تولیدات نفت آمریکا است که هر چند محدود، اما طی هفته‌های اخیر شاهد کاهش ارقام تولیدات روزانه بودیم. به این ترتیب، پیش‌بینی می‌شود پس از رسیدن تولیدات نفت به اوج خود در ماه مارس، اکنون مسیر کاهشی ملایمی در پیش گرفته‌اند و در نیمه دوم سال ۲۰۱۵ شاهد افت ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه در روز برای تولیدات آمریکا باشیم. کارشناسان با استناد به این موضوع، سیاست اوپک به منظور حذف تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف از بازار نفت را موفق می‌دانند و معتقدند تداوم این روند موجب تقویت قیمت طلای سیاه خواهد شد. همچنین، کاهش ۵۶ درصدی تعداد دکل‌های حفاری نفت شیل از جمله دیگر عوامل مثبت بازار نفت محسوب می‌شود. به این ترتیب، تعداد دکل‌ها برای بیست و یکمین هفته متوالی کاهش یافتند و از ۱۵۲۷ مورد در اواخر اکتبر ۲۰۱۴، در هفته منتهی به ۲۶ آوریل به ۶۷۹ مورد رسیده‌اند.

از سوی دیگر، فارغ از عوامل غیربازار و ژئوپلیتیک، رشد تقاضا عاملی مهم برای رشد قیمت نفت محسوب می‌شود. در این رابطه، کارشناسان، نظیر شرکت ویتول (بزرگ‌ترین شرکت مستقل تجارت نفت دنیا) و بریتیش پترولیوم (BP) در کنفرانس اخیر که توسط «فایننشال تایمز» برگزار شده بود، رشد حداقل ۵/ ۱تا۱ میلیون بشکه در روز را برای نفت تا پایان سال جاری پیش‌بینی کردند که می‌تواند بخش قابل توجهی از مازاد عرضه نفت را کاهش دهد. این پیش‌بینی رشد تقاضا به معنای خوش‌بینی بالا به اوضاع اقتصاد جهانی و یک برآورد دست بالا نیست، بلکه این میزان افزایش تقاضا در بازار نفت کاملا طبیعی ارزیابی می‌شود. در این خصوص، گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) نشان می‌دهد طی ۲۰ سال اخیر، در ۱۱ سال رشد تقاضای سالانه در بازار نفت بیش از یک میلیون بشکه در روز بوده است. اگر به این موضوع، نرخ رشد (درصد افزایش تقاضا) را نیز بیفزاییم مشاهده می‌شود افزایش یک میلیون بشکه تقاضا در سال جاری، رشد بسیار محدودتری را نسبت به رشد تقاضای یک میلیون بشکه‌ای نفت در ۲۰ سال پیش نشان می‌دهد. همچنین، افزایش تقاضای سوخت با نزدیک شدن به فصل تابستان (بیشتر شدن مسافرت‌های بین‌شهری) از دیگر عوامل رشد تقاضا در شرایط فعلی محسوب می‌شود.

نگرانی از عرضه‌های «پنهان»

اما آنچه منجر به ایجاد نگاه «خرسی» (انتظار افت قیمت نفت) در میان گروه دیگری از کارشناسان شده، برخی نگرانی‌ها از سمت عرضه است. در سه ماه نخست سال میلادی جاری به‌طور متوسط یک میلیون بشکه نفت به حجم ذخایر نفت‌های تجاری آمریکا افزوده شد. گرچه این روند افزایش موجودی طی هفته‌های اخیر کند شده است (یکی از عوامل تقویت اخیر قیمت نفت؛ آخرین آمارها نشان از رشد ۹/ ۱ میلیون بشکه‌ای حجم ذخایر نفت تجاری آمریکا در هفته منتهی به ۲۶ آوریل داشت که نسبت به انتظارات بیش از ۴ میلیون بشکه‌ای بسیار کمتر بود)، اما همچنان یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های کارشناسان پر شدن ظرفیت ذخیره‌سازی و عرضه آن به بازار نفت است. همچنین، محل دیگری که می‌تواند به‌صورت پنهان، مازاد عرضه بازار نفت را تشدید کند، فرکلاگ‌ها هستند. این اصطلاح به دکل‌های حفاری نیمه‌تمام اطلاق می‌شود که در آنها، شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل به علت ریزش شدید قیمت نفت، عملیات شکست هیدرولیک به منظور استخراج نهایی نفت را به تعویق انداختند. برآوردها نشان می‌دهد میزان فرکلاگ‌ها از زمان ریزش قیمت نفت تا کنون حدودا سه برابر شده است؛ بنابراین، در صورتی که رشد قیمت نفت ادامه پیدا کند، عملیات تکمیل این دکل‌های حفاری به سرعت آغاز می‌شود. بر اساس تخمین‌های فعلی حدود ۳۲۲ هزار بشکه در روز تا سه‌ماه چهارم ۲۰۱۶، ناشی از تکمیل فرکلاگ‌ها به سمت عرضه بازار نفت افزوده می‌شود (برابر با تولیدات نفت کشور لیبی در سال گذشته). به گزارش «بلومبرگ»، در قیمت‌های ۶۰تا ۶۵ دلاری، بهره‌برداری از این دکل‌های نیمه‌تمام اقتصادی خواهد شد که مسیر رشد قیمت نفت را با مشکل مواجه می‌کند. از سوی دیگر، روند رو به رشد تولیدات اوپک طی یکی، دو ماه اخیر است که تداوم رشد قیمت‌ها را نگران‌کننده‌تر از پیش کرده است. پس از عربستان که تولیدات خود را از ماه مارس به بیش از ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده است، ماه گذشته نوبت عراق برای رکوردزنی بود. مقامات این کشور اظهار کرده‌اند ماه گذشته ۰۸/ ۳ میلیون بشکه در روز تولید داشته‌اند، در حالی که در ماه مارس ۹۸/ ۲ میلیون بشکه در روز تولید می‌کردند. به این ترتیب، اوپک که سقف تولیدات خود را ۳۰ میلیون بشکه در روز تعیین کرده بود، در حال حاضر بیش از ۳۱ میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کند. در این میان می‌توان احتمال توافق هسته‌ای میان کشورمان و اعضای ۱+۵ را یکی دیگر از عوامل تقویت سمت عرضه دانست که در پی رفع تحریم‌ها می‌تواند تولیدات و صادرات خود را افزایش دهد. بنابراین از نگاه دسته دوم کارشناسان، برآیند موارد یادشده احتمال تداوم رشد قیمت‌ها در بازار نفت را کاهش می‌دهد و حتی ریزش بیشتر قیمتی را محتمل می‌سازد.

پیش‌بینی متعادل آینده بازار

بر اساس آنچه اشاره شد، پیش‌بینی بازار نفت بسیار دشوار شده است. در این شرایط، نظرسنجی «رویترز» از ۳۲ کارشناس، متوسط قیمت نفت WTI و برنت را به ترتیب ۴/ ۵۴ و ۶۰ دلار در هر بشکه پیش‌بینی کرده‌اند که در مقایسه با پیش‌بینی قبلی رشد ۸۰ سنتی را نشان می‌دهد. این موضوع بار دیگر تاکید می‌کند که قیمت نفت به سطوح تعادلی خود نزدیک شده است و نمی‌توان شیب تندی را برای قیمت نفت در ادامه انتظار داشت.

در این رابطه یان تیلور، مدیرعامل گروه ویتول، معتقد است هزینه استخراج و اکتشاف نفت به‌گونه‌ای است که اجازه ریزش قیمت‌ها به زیر ۵۰ دلار را نمی‌دهد، بنابراین قیمت‌های ۵۰ تا ۷۰ دلاری، محدوده متعادلی برای حرکت نفت در ادامه سال خواهد بود. همچنین جان کمپ، تحلیلگر بازارهای کالایی «رویترز» نیز قیمت تعادلی نفت را ۶۰ تا ۷۵ دلار ارزیابی می‌کند. به گفته این کارشناس، قیمت نفت برنت از اواسط ژانویه تاکنون حدود ۲۰ دلار (بیش از ۴۰ درصد) رشد داشته است، این در حالی است که در بازار آتی، قیمت این نفت برای قرارداد سال ۲۰۱۷ فقط ۵/ ۴ دلار افزایش داشته است. این امر نشان می‌دهد معامله‌گران انتظار حرکت متعادل قیمت‌ها را در بازار نفت برای مدتی به نسبت طولانی دارند. با این حال، سابقه تاریخی روند قیمت‌ها نشان می‌دهد پیش‌بینی قیمتی بر اساس انتظار معامله‌گران در بازار آتی چندان هم نمی‌تواند قابل استناد باشد، زیرا حدود یک سال پیش، پیش‌بینی قیمت نفت برای سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۰۰ دلار بر بشکه بود که بیانگر ضعف پیش‌بینی‌ها در بلندمدت است.

عدم قطعیت‌های بازار نفت

در این شرایط، همواره عوامل ژئوپلیتیک و غیرقابل پیش‌بینی نیز وجود دارند که برآوردهای فعلی را بی‌نتیجه می‌کنند. به‌عنوان مثال، درگیری‌های اخیر عربستان و یمن به نوعی نگرانی در بازار نفت تبدیل شده و قیمت‌ها را تقویت کرده است. گرچه یمن، تولیدکننده بسیار کوچکی در بازار نفت محسوب می‌شود، اما نگرانی‌ها مربوط به تنگه باب‌المندب است که چهارمین مسیر مهم انتقال نفت در دنیا به‌شمار می‌آید. به این ترتیب در صورتی که درگیری‌ها منجر به اختلال در عرضه نفت شود، می‌توان انتظار رشد قیمت‌ها را داشت. در غیر این‌صورت پس از مدتی اگر این نگرانی به حقیقت منجر نشود، بار دیگر معامله‌گران به اخبار این موضوع نیز بی‌تفاوت می‌شوند. در واقع مشابه فعالیت‌های تروریستی سال گذشته گروه داعش در عراق که نتوانست روی تولیدات نفت اثرگذار باشد، بحث یمن نیز اگر تاثیر واقعی بر عرضه نداشته باشد پس از مدتی اثرگذاری روانی خود را نیز از دست می‌دهد. با این حال، درگیری‌های مزبور یکی از عدم قطعیت‌های بازار نفت است.

از سوی دیگر، تغییرات در ساختار حکومتی سعودی‌ها قرار دارد. این تغییرات در عربستان، به‌عنوان بزرگترین صادرکننده نفت جهان، همواره برای بازار نفت اهمیت داشته و برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر تغییر سیاست‌های این کشور، از جمله سیاست عدم کاهش عرضه که در سال گذشته در نشست اوپک اتخاذ کرد را ایجاد کرده است. این در حالی است که عمده کارشناسان معتقدند این تغییرات نمی‌تواند سیاست‌های نفتی این کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد.

رکورد 70 ماهه رشد قیمتی طلای سیاه