دگردیسی صنعت پتروشیمی در جهان

محمد‌حسین بابالو: سقوط قیمت جهانی نفت و متعاقب آن افت بهای محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی، تاکنون پس‌لرزه‌های بزرگی داشته که دگردیسی صنعت پتروشیمی بر مبنای تولید محصولات پیشرفته‌تر، استفاده از تکنولوژی‌های نوین، بسته شدن بسیاری از برج‌های بخار‌شکن، افزایش جذابیت تولید در آمریکا و تغییر جهت چین به سمت استفاده از محصولات پتروشیمی پیشرفته بر پایه زغال‌سنگ یا تبدیل شدن به یک صنعت بر پایه تکمیل زنجیره تولید را در بر داشته است. به نظر می‌رسد باید بازارهای جهانی را باز تعریف کنیم زیرا دیگر برآوردهای قبلی از بازارهای فروش شاید نتواند واقعیت‌ها را پوشش دهد که تغییر در برخی ویژگی‌های سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی در جهان یکی از خروجی‌های این رخداد بوده که توانسته طرح‌های توجیهی بسیاری را تحت‌الشعاع قرار دهد. کاهش شدید قیمت‌های جهانی محصولات پتروشیمی پس از سقوط قیمت نفت را می‌توان مهم‌ترین‌ رخداد موثر بر صنعت پتروشیمی در اقصی نقاط جهان دانست که تغییرات نامحسوس را بر این صنعت تحمیل کرده است. کاهش شدید ارزش سهام بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ، توقف طرح‌های توسعه و عقب‌نشینی از بسیاری از پروژه‌ها، کاهش چراغ خاموش حجم تولید و همچنین افزایش جذابیت تولید برای بسیاری از مناطق، برخی از واقعیت‌های این صنعت است که می‌تواند یک دگردیسی عمیق را در صنعت پتروشیمی در جهان باعث شود.

هم‌اکنون یک دوگانگی در صنعت پتروشیمی در مناطق مختلف جهان در حال شکل‌گیری است. با توجه به انقلاب انرژی در آمریکا و مخصوصا افزایش شدید حجم تولید گاز طبیعی از ذخایر نامتعارف شیل و همچنین کاهش بهای این قبیل حامل‌های انرژی، قیمت مواد اولیه صنعت پتروشیمی در این حوزه مهم جهانی در حال کاهش است؛ بنابراین جذابیت تولید تقویت شده و پیشرفت تکنولوژی‌ نیز به این مطلب دامن می‌زند. البته کاهش قیمت‌های جهانی داده دیگری بود که با کاهش ارزش سهام شرکت‌های تولیدی این پتانسیل قدرتمند را تا حدودی با تضعیف همراه کرده است. البته هنوز این واحدها وارد فاز تولید نشده بنابراین تاثیر مثبتی بر بازار نداشته‌اند. از سویی بسته شدن بسیاری از واحدهای قدیمی‌تر و برج‌های بخار‌شکن که اغلب بر پایه خوراک مایع احداث شده‌اند باعث شد تا قیمت اولفین‌ها به دلیل ضعف عرضه افزایش یابد. این مطلب یک شکنندگی را در بازار آمریکا پدید آورده و البته افزایش سرمایه‌گذاری‌ها اغلب بر واحدهایی با تکنولوژی بالاتر و برای تولید کالاهایی پیشرفته با کیفیت مطلوب صورت گرفته؛ بنابراین می‌توان به حمایت بازار از برخی پلی‌اتیلن‌ها باز هم امیدوار بود. این وضعیت در کنار بازار مصرف قدرتمند در آمریکا می‌تواند جذابیت صنعت پتروشیمی را در این حوزه تقویت کند که جهت‌گیری خاص آن به سمت کالاهای پیشرفته‌تر و با فرآیند تولید پیچیده و تکنولوژی برتر خواهد بود.

رخداد دیگر تولید محصولات پتروشیمی بر پایه زغال‌سنگ است که برای پلی‌پروپیلن‌ها و همچنین مواد اولیه آروماتیک‌ها با زنجیره بنزنی بیشتر گسترش داشته و می‌تواند آینده بازار را تا حدودی تغییر دهد. این در حالی است که مثلا برای پلی‌پروپیلن‌ها، بازار چین و ترکیه مهم‌ترین بازارهای مصرف بوده و هست و این مطلب می‌تواند یکی از بازارهای بالفعل جهانی را محدود کند. با توجه به این موارد و افزایش حجم تولید گاز طبیعی و حتی نفت‌خام مخصوصا در حوزه خلیج‌فارس که می‌تواند به خوراک مایع پتروشیمی‌ها تبدیل شود، جذابیت سرمایه‌گذاری و تولید در آسیای جنوب شرقی محدود شده بنابراین یک عقب‌نشینی در صنعت پتروشیمی را در این حوزه بسیار مهم بر پایه نفت و گاز شاهد خواهیم بود. در هر حال تولید اولفین‌ها بر پایه خوراک مایع در شرق آسیا همچون گذشته جذاب نیست؛ ولی بسته شدن بسیاری از برج‌های بخارشکن و ضعف نسبی عرضه، تاکنون توانسته از این صنعت به‌صورت مقطعی حمایت کند.

نکته دیگر سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت پتروشیمی در غرب آسیا و شمال آفریقا است که با محوریت منطقه خلیج فارس، شاهد افزایش روزشمار حجم سرمایه‌گذاری‌ها بودیم؛ ولی کاهش قیمت نفت و افت سودآوری این صنایع و تضعیف ارزش سهام آنها تاکنون باعث شده تا این قبیل سرمایه‌گذاری‌ها با مشکل رو‌به‌رو شود؛ ولی هنوز هم ادامه یابد.

به گزارش بلومبرگ، سابیک به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات پتروشیمی در جهان اعلام کرد که در فصل پایانی سال گذشته با کاهش ۲۹ درصدی سود خالص رو به رو بوده است. این گزارش می‌افزاید خالص درآمد این شرکت از ۶.۶ هزار میلیارد ریال سعودی به ۴.۳۶ هزار میلیارد ریال معادل با ۱.۱۶ هزارمیلیارد دلار کاهش داشته که با توجه به کاهش درآمدهای دولتی در این کشور، محدودشدن بسیاری از واحدها و طرح‌های توسعه خود را در دستور کار قرار داده است. البته تغییر مدیرعامل این شرکت توسط پادشاه جدید عربستان را هم شاید بتوان یکی از پس‌لرزه‌های شرایط سخت بازار به شمار آورد. این شرکت در نظر دارد تا به منظور تاثیرپذیری کمتر از نوسان‌ها و بحران‌های بازار، تولیدات خود را متنوع سازد تا شاید این تنوع عرضه بتواند جایگاه امن‌تری را پیش روی این شرکت قرار دهد.

در هر حال حجم تولید از منطقه خلیج‌فارس به‌صورت روزشمار در حال افزایش است؛ ولی شاید در آینده بازار مصرف قدرتمندی وجود نداشته باشد بنابراین باید برای دورنمای پیچیده بازار هم تصمیم‌گیری کرد. افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع پایین دستی، تولید کالاهایی با کیفیت بالاتر، تنوع تولید و مدیریت گرید مواردی است که در صورت بی‌توجهی به آن شاید واحد‌های صنعتی بزرگ حتی نتوانند به فعالیت خود ادامه دهند.

مهم‌ترین‌ رخدادهای موثر بر صنعت پتروشیمی در جهان

- تغییر روزشمار جذابیت و ذائقه تقاضا برای محصولات پلیمری با محوریت بسته‌بندی مواد غذایی یا تولید برخی از قطعات پیشرفته.

- افزایش حجم تولید نفت خام و گاز طبیعی در جهان که در کنار قیمت‌های پایین آن، جذابیت تولید بر پایه کاهش قیمت‌های تمام شده را تقویت می‌کند.

- انقلاب شیل‌های گازی در آمریکا و افزایش جذابیت تولید محصولات پلیمری بر پایه این منابع نامتعارف جدید.

- کاهش جذابیت تولید اولفین‌ها به شیوه‌های سنتی و مخصوصا بر پایه خوراک مایع در آمریکا و حتی آسیای جنوب شرقی که به افزایش قیمت این قبیل مواد اولیه منجر شده است.

- بسته شدن بسیاری از واحدهای قدیمی‌تر مخصوصا برج‌های بخارشکن در کنار توقف تولید روزشمار برخی از تولیدکنندگان اوره، متانول یا اولفین‌ها.

- توجه بیشتر به تولید بسیاری از محصولات بر پایه میعانات گازی که به افزایش قیمت این کالا با محوریت تقاضای آسیای جنوب شرقی منتهی شده است.

- توجه تولید پلیمرهای جذاب و پیشرفته‌‌تر به دلیل رشد روزشمار تکنولوژی‌ها

- توجه بسیاری از پلیمرهای جذاب بر پایه زغال‌سنگ همچون پلی پروپیلن‌ها یا مواد اولیه آروماتیک‌ها.

- سرمایه‌گذاری بسیاری از واحدهای پتروشیمی بزرگ در جهان همچون سابیک عربستان در صنایع پایین‌دستی.

- بی‌توجهی بسیاری از شرکت‌های بزرگ پتروشیمی بر صنایعی با ارزش افزوده پایین‌تر همچون متانول به جز در منطقه خلیج فارس.

- کاهش شدید سرمایه‌گذاری بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی در این صنعت و مخصوصا پس از کاهش قیمت‌های جهانی و افت سود آوری و تضعیف ارزش سهام آنها.

- دگردیسی بازار جهانی محصولات پتروشیمی پس از افت شدید قیمت‌ها و بسته شدن بسیاری از واحدهای قدیمی‌تر.

- کاهش حجم تولید بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ جهانی به‌صورت چراغ خاموش برای مدیریت بازار.