مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ضرورت پالایش نفت خام و تولید فرآورده‌های نفتی استراتژیک را با رویکرد تکمیل زنجیره ارزش در صنایع پایین‌دستی و پتروشیمی مورد بررسی قرار داد. براساس اسناد بالادستی کشور از جمله سیاست‌های کلی نظام در بخش نفت و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، تکمیل زنجیره ارزش و جایگزینی صادرات فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی به جای صدور نفت خام و گاز طبیعی ضروری است. صنعت پالایشگاهی و صنایع پایین‌دستی آن از جمله صنعت پتروشیمی، نقش اساسی در تحقق این هدف دارند؛ اما تحلیل‌های ارائه‌‌شده در این گزارش نشان می‌دهد که عملکرد واحدهای پالایشگاهی کشور به لحاظ تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا، ضعیف بوده که عمده دلایل آن به شرح زیر است: ۱) نامناسب بودن الگوی پالایشی کشور از عمده دلایل پایین بودن میزان تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا در واحدهای پالایشگاهی کشور است. عدم استفاده از فرآیندهای تبدیل ثانویه در پالایشگاه‌های کشور و پایین بودن ضریب پیچیدگی آنها، موجب افزایش سهم فرآورده‌های سنگین نسبت به فرآورده‌های سبک شده است.

۲) تولید بیشتر از ظرفیت اسمی واحدهای پالایشگاهی کشور از دیگر دلایل ضعف عملکرد پالایشگاه‌های کشور است، به طوری که برای مثال در سال ۱۳۹۰ متوسط نسبت ظرفیت عملی به ظرفیت اسمی پالایشگاه‌های کشور ۸/۱۲۹ درصد بوده است. بالا بودن این نسبت منجر به خروج الگوی پالایشی کشور از استانداردهای معمول و تولید بیشتر فرآورده‌های سنگین در مقایسه با فرآورده‌های سبک (که ارزش افزوده بالاتری دارند) شده است.بر‌اساس نتایج بررسی به عمل آمده ارزش افزوده فرآورده‌های نفتی تصفیه شده در سال ۱۳۹۰ با استفاده از قیمت‌های فوب خلیج‌فارس، معادل ۴۶/۲۳۴۹ میلیون دلار برآورد شده است. تحلیل آمار موجود نشان می‌دهد با ارتقای کارآیی فنی پالایشگاه‌ها و تطابق الگوی پالایشی کشور حداقل با الگوی پالایشی جهان، می‌توان انتظار داشت که ارزش افزوده پالایشگاه‌های کشور دو برابر شود.بر اساس این گزارش، در پایان پیشنهادهایی مطرح شده که به این شرح است:

۱) تسریع در تکمیل و ساخت واحدهای پالایشی در حال احداث به‌منظور افزایش ظرفیت اسمی پالایشی مورد نیاز کشور.

۲) اصلاح الگوی پالایشی کشور و بهبود ضریب پیچیدگی پالایشگاه‌های ۹ گانه موجود کشور با استفاده از فرآیندهای تولید ثانویه و به‌کارگیری تکنولوژی پیشرفته.

۳) احداث پالایشگاه‌های مقیاس کوچک.

۴) رشد و توسعه صنایع پتروشیمی همزمان با کاهش تولید فرآورده‌های سنگین از طریق ایجاد واحدهای شکست کاتالیستی (FCC) در پالایشگاه‌ها و اجرای طرح‌های یکپارچه‌سازی پالایشگاه و پتروشیمی.