ظرفیت ایران برای رهبری انرژی غرب آسیا

گروه نفت و پتروشیمی - نسیم علایی: دکتر نرسی قربان که از متولیان بخش خصوصی در صنعت نفت و گاز است، چندان از افزایش صادرات گاز استقبال نمی‌کند. به نظر وی ایجاد زیر ساخت‌هایی که موجب شود گاز در کشور استفاده شده و به ایجاد ارزش افزوده و اشتغال بینجامد اهمیت بیشتری دارد. وی که در سلسله سخنرانی‌های علمی و کاربردی در صنعت نفت و گاز در دانشکده نفت سخن می‌گفت، با بیان اینکه قیمت گاز در داخل کشور فرمولی ندارد و فرمولی که در مجلس ارائه شده نیز بر مبنای درستی نیست، بر تعیین فرمولی بر اساس قیمت تمام شده گاز به علاوه درصدی مالیات تاکید کرد. وی از مخالفان افزایش قیمت خوراک واحدهای پتروشیمی است. به اعتقاد وی دولت نباید مقایسه قیمت گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها با قیمت صادراتی آن را مبنایی برای تعیین قیمت گاز داخل قرار دهد، زیرا این موضوع «چاق کردن» برای صنایع کشورهای خارجی است.

به گزارش خبرنگار «دنیای اقتصاد»، دکتر نرسی قربان با اشاره به منابع عظیم هیدروکربوری در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) گفت: غرب آسیا با داشتن ۴/۴۸ درصد از کل ذخایر نفت جهان نقش بسیار مهمی در تامین انرژی دنیا بازی می‌کند. به گفته وی ایران نیز با داشتن ۱۵۷ میلیارد بشکه نفت، ۴/۹ درصد از ذخایر کل دنیا و ۲/۱۹ درصد از ذخایر غرب آسیا را در دست دارد. مدیر‌عامل شرکت نارکنگان در ادامه به ذخایر هنگفت گازی منطقه غرب آسیا اشاره کرد و گفت: ایران ۱۸ درصد از ذخایر گازی کشف شده دنیا و ۳/۴۱ درصد از ذخایر گازی غرب آسیا را به خود اختصاص داده ‌است. وی افزود: متاسفانه ایران با وجود ذخایر عظیم گاز در تولید و صادرات این منبع هیدروکربوری نقش کمرنگی در بازارهای جهانی نفت ایفا می‌کند، به طوری که ۸/۴ درصد از گاز تولید شده و ۷/۴ درصد از گاز مصرف شده در جهان به ایران اختصاص دارد و همان‌طور که مشخص است درصد کمی از آن به صادرات اختصاص یافته است.

دکتر قربان در ادامه به چالش‌هایی که منطقه با آن روبه‌رو است، اشاره کرد. به اعتقاد وی یکی از چالش‌هایی که در سال‌های اخیر منطقه غرب آسیا با آن رو به رو بوده مساله بهار عربی است که منجر به تغییر رژیم در چند کشور شمال آفریقا شده و پیامدهای آن در غرب آسیا در حال شکل‌گرفتن است. وی در این رابطه گفت: در بدترین حالت و در صورت حل نشدن این مساله، این تحولات می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی برای چند کشور در منطقه غرب آسیا از جمله عراق و سوریه شود. به دنبال وقوع چنین مساله‌ای، تروریسم و جدال‌های فرقه‌ای در غرب آسیا بیشتر شده و امنیت منطقه به کلی از دست می‌رود.

وی کشف ذخایر گاز شیل را چالش دیگری می‌داند که منطقه در سال‌های اخیر با آن روبه‌رو شده است. دکتر قربان در این رابطه گفت: این واقعه منجر به بر هم خوردن تعادل قیمت نفت و گاز شده ‌است.

پیش از این روند قیمت نفت و گاز خیلی از هم دور نبوده اما از سال ۲۰۰۷ به بعد این روند تغییر کرده است، به طوری که در سال ۲۰۰۷ قیمت هر بشکه نفت خام «وست تگزاس» ۷۲ دلار و قیمت گاز «هنری هاب» ۹/۶ دلار در هر میلیون بی‌تی‌یو بود. اما با کشف ذخایر گاز شیل با وجود افزایش قیمت نفت در این سال‌ها و رسیدن به بالای ۹۴ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۲، قیمت گاز روند عکس طی کرده و به ۸/۲ دلار در هر میلیون بی تی یو رسیده است. این بدان معنا است که طی این چند سال نفت با افزایش ۳۰درصدی قیمت مواجه بوده در حالی که قیمت گاز ۶۰ درصد کاهش داشته‌ است. به گفته وی بر اثر کشف ذخایر شیل در آمریکا، ذخایر گازی این کشور از ۷/۴ تریلیون متر‌مکعب در سال ۱۹۹۲ به ۵/۸ تریلیون متر‌مکعب در سال ۲۰۱۲ رسیده‌ و آمریکا از یک کشور وارد‌کننده گاز در حال تبدیل شدن به یک صادر‌کننده گاز است. این موضوع می‌تواند بر سیاست آمریکا در منطقه هم اثر گذاشته و در آینده این کشور دیگر تمایلی به تامین امنیت منطقه نداشته باشد.

به گفته دکتر قربان با وجود این چالش‌ها، منطقه غرب آسیا از فرصت‌هایی نیز برخوردار است که می‌توان با استفاده از آن با چالش‌هایی که بیان شد مقابله کرد. به اعتقاد وی وجود نیروی کار جوان و تحصیلکرده در کشورهای غرب آسیا که تخصص‌های لازم را برای مشارکت در توسعه کشورشان دارند، بزرگ‌ترین نقطه قوت این منطقه است.

به گفته وی دومین فرصت در این منطقه، پدیدار شدن بخش خصوصی است که به تدریج کارآمد می‌شود و روند توسعه اقتصادی کشورهای منطقه را تسریع می‌کند. در عین حال موفقیت بخش خصوصی در کشورهای غرب آسیا در دراز مدت به روند توسعه سیاسی این کشورها نیز کمک می‌کند.

دکتر قربان شکل گرفتن ایرانی قوی و معتدل در غرب آسیا را نقطه قوتی در این منطقه عنوان می‌کند که می‌تواند در کاهش بحران‌ها و حل مشکلاتی که گریبانگیر منطقه است، اثر مثبت داشته باشد.

وی در این باره گفت: اقتصاد پویا در ایران می‌تواند حرکت به سوی توسعه و تعامل اقتصادی در دراز مدت در غرب آسیا را هموار کند. ترکیه و ایران با موقعیت جغرافیایی خود و بیش از نیمی از جمعیت غرب آسیا، اهمیت ویژه‌ای در منطقه دارند.

پتانسیل‌های ایران برای رسیدن به جایگاه واقعی خود در دنیای انرژی

نرسی قربان در ادامه برخی اقداماتی را که می‌تواند ایران به یکی از مهم‌ترین عرضه‌کنندگان انرژی در جهان تبدیل کند و اقتصاد کشور را از رکود تورمی فعلی نجات دهد و به بزرگ‌ترین اقتصاد غرب آسیا تبدیل کند بر شمرد. وی در این باره گفت: ایران با وجود داشتن بزرگ‌ترین ذخایر گاز و داشتن مقام سوم از نظر ذخایر نفت، جایگاهی را که باید داشته باشد ندارد و باید برای به دست آوردن جایگاه حقیقی خود اول از همه به حل و فصل مساله هسته‌ای خود با پنج قدرت شورای امنیت سازمان ملل بپردازد، به نحوی که اکثر تحریم‌های موجود علیه ایران خاتمه یابد. وی با اشاره به اینکه تحریم‌ها علیه ایران نه عادلانه و نه منطقی هستند، افزود: تحریم‌ها بزرگ‌ترین مانع بر سر راه ایران برای به دست آوردن جایگاه واقعی خود در حوزه انرژی است.

وی برنامه ریزی برای مصرف بهینه انرژی توسط مردم و جلوگیری از اتلاف انرژی را که عمدتا توسط بخش دولتی انجام می‌گیرد یکی دیگر از اقداماتی دانست که باید در این راستا صورت گیرد. به گفته وی تقریبا ۱۴ میلیارد متر‌مکعب گاز سال گذشته در کشور سوزانده شده که بیش از جمع گاز مصرفی ۴ کشور اروپایی یونان، دانمارک، سوئد و نروژ است. دکتر قربان در ادامه گفت: تدوین یک فرمول جامع برای قیمت گذاری دراز مدت روی گاز طبیعی یکی از اقدامات موثر در این راستا است؛ به طوری که سرمایه‌گذاران در صنایع گاز بتوانند سود طرح را بر مبنای قیمت خوراک و سوخت طی ۱۰ سال پس از امضای قرارداد محاسبه کنند. زیرا گاز ۶۵ درصد سبد انرژی کشور را تشکیل می‌دهد و قیمت آن روی قیمت همه محصولات اثر می‌گذارد. فرمولی را که در این راستا در فاز اول هدفمند کردن یارانه‌ها به مجلس بردند و مجلس هم آن را تصویب کرده است، بر مبنای ۶۵ درصد قیمت گاز صادراتی فوب خلیج فارس است. در حالی که اصلا گاز قیمت فوب ندارد. البته خوشبختانه این فرمول اعمال نشد زیرا مبنای درستی برای تعیین قیمت گاز نیست.

وی افزود: مورد بعدی اجازه سرمایه‌گذاری خصوصی (خارجی و داخلی) بر مبنای برد - برد در بالا دستی و پایین دستی صنعت نفت و گاز است که رخ دادن آن تجدید نظر در قراردادهای گازی موجود را می‌طلبد. در حال حاضر کلیات این امر انجام شده ‌است.

در ادامه دکتر قربان آماری از تراز انرژی در ایران ارائه کرد. به گفته وی در ایران روزانه معادل ۴/۸میلیون بشکه نفت خام انرژی تولید می‌شود که در مجموع ۲/۷ میلیون بشکه آن مصرف می‌شود (مصرف داخل و صادرات)، بنابراین روزانه معادل ۲/۱ میلیون بشکه نفت خام در کشور به هدر می‌رود. اگر در این حوزه سرمایه‌گذاری شود ما خیلی زودتر از اینکه بخواهیم با سرمایه‌گذاری روی میادین نفتی کشور تولید نفت را افزایش دهیم، به افزایش تولید نفت خواهیم رسید.

اولویت‌های صنعت نفت

به گزارش خبرنگار «دنیای اقتصاد»، نرسی قربان اولین اولویت صنعت نفت را افزایش تولید با به کارگیری روش‌های روز جهت بهره‌برداری از حوزه‌های مشترک نفت و گاز می‌داند. وی با اشاره به اینکه چند سال است که قطر از پارس جنوبی روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت استخراج می‌کند، گفت: ایران تا به حال از این حوزه هیچ نفتی استخراج نکرده‌ است.

«ایجاد ساختار جدید در صنعت هیدروکربوری کشور» از نظر وی دومین اولویت صنعت نفت و گاز کشور است. وی در این باره گفت: خوشبختانه اساس نامه شرکت نفت در حال حاضر به مجلس برده شده و به تایید اولیه هم رسیده است. بر اساس این اساس نامه نقش و جایگاه نفت، گاز، پتروشیمی و‌... به تفکیک مشخص می‌شود. «به‌کار‌گیری و مشارکت بخش خصوصی در طرح‌ها»، «جذب سرمایه کشورهای خارجی در صنعت نفت»، «تعامل انرژی با کشورهای منطقه»، «جمع‌آوری ۱۴ میلیارد متر‌مکعب گازهایی که سوزانده می‌شود»، «تولید فرآورده‌های پاک و بهینه سازی سوخت»، موارد دیگری است که نرسی قربان از آنها به عنوان اولویت صنعت نفت کشور نام برد.

اولویت‌های به‌کارگیری گاز ایران

دکتر قربان موارد زیر را به عنوان اولویت‌های صنعت گاز معرفی کرد:

۱- جایگزینی مصرف فرآورده‌های نفتی با گاز

۲- تزریق گاز به حوزه‌های نفتی (بازیافت مجدد)

۳- تولید برق

۴- توسعه صنایع گازبر مانند پتروشیمی، سیمان و فولاد

۵- تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی

۶- صادرات گاز از طریق خط لوله و گاز مایع.

چرا تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی گزینه خوبی در غرب آسیاست؟

وی در این باره گفت: رشد مصرف فرآورده‌های نفتی در غرب آسیا بسیار بالاست، به طوری که اگر همین روند ادامه پیدا کند به زودی ممکن است ۱۱ میلیون بشکه در روز در غرب آسیا فرآورده‌های نفتی مصرف شود و این موضوع علاوه‌بر اینکه روی قیمت تاثیر دارد و باعث افزایش قیمت نفت می‌شود برای کشورهای منطقه نیز مضر است، چراکه بخش عمده‌ای از تولید نفت را خود مصرف می‌کند و درآمد کمی از محل فروش نفت که خیلی ساده‌تر از گاز به فروش می‌رسد، کسب می‌کند. از لحاظ اقتصادی هم این کار بسیار به صرفه است، زیرا از هر ۲ بشکه نفتی که در پالایشگاه‌ها، پالایش می‌شود، یک بشکه میان تقطیر به دست می‌آید یعنی به ازای هر ۲۰۰ دلار نفت یک بشکه میان تقطیر به دست می‌آید. در حالی که اگر بتوانیم این میان تقطیر را از گاز تولید کنیم، به ازای هر ۲۸۰ متر‌مکعب گاز که حدود ۳۵ دلار ارزش دارد، یک بشکه میان تقطیر به دست می‌آید.

به گفته وی گاز می‌تواند جوابگوی قسمتی از تقاضا برای فرآورده‌های نفتی باشد و با احداث واحدهای تبدیل گاز به فرآورده‌های نفتی، محصول پاکی تولید می‌شود که از آلودگی کلان شهرها نیز می‌کاهد. وی با اعلام اینکه قطر در حال حاضر ظرفیت تولید ۱۷۵ هزار بشکه در روز فرآورده نفتی از گاز را دارد که گاز مورد نیاز برای تولید آن از میدان مشترک گازی با ایران تامین می‌شود، گفت: ایران در این رابطه به علل مختلف از جمله تحریم‌ها از تولید این محصول عقب افتاده ‌است. ایران می‌تواند بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز فرآورده‌های نفتی تولید کند.

شبکه انتقال گاز در غرب آسیا

به گفته دکتر قربان، شبکه انتقال سراسری گاز و برق در غرب آسیا به عنوان یک گزینه برد- برد از طرف مجمع پارلمان آسیا ارائه شده که آقای نژاد حسینیان، دبیر این مجمع بودند. این پیشنهاد از آن جهت اهمیت دارد که به‌طور کلی غرب آسیا بیشترین ذخایر گازی در جهان را دارا است در حالی که بقیه مناطق آسیا به‌غیر از روسیه و ترکمنستان، با کمبود گاز مواجه هستند.

به اعتقاد وی امکان تعامل بین کشورهای آسیایی برای رسیدن به یک شبکه انتقال گاز و برق با در نظر گرفتن نیاز همه کشورها از طریق مجمع پارلمانی آسیا وجود دارد. وی در این باره گفت: زیرساخت‌های این شبکه در آسیا تا حدودی موجود است؛ به‌طور مثال در ایران چندین خط لوله گاز سراسری ۵۷ اینچی وجود دارد که گاز را از جنوب کشور به شمال آن می‌رساند. اگر آسیا به چنین تعاملی برسد امکان رسیدن به یک تفاهم مانند چارت انرژی در اروپا وجود دارد. دکتر قربان با اشاره به اینکه ایران در این موضوع می‌تواند بسیار موثر باشد، درباره اهمیت اقتصادی این طرح گفت: چنین شبکه انتقال سراسری مشکل تقاضای فصلی برای گاز در منطقه که بعضی کشورها از جمله ایران با آن مواجه هستند را حل می‌کند. زیرا با وجود اینکه ایران در زمستان با کمبود گاز مواجه می‌شود کشورهای حوزه خلیج فارس در تابستان به دلیل مصرف بالای برق با کمبود گاز به مشکل برمی‌خورند. وی افزود: همچنین این شبکه امنیت عرضه و تقاضا و همچنین امنیت سرمایه گذاری در غرب آسیا را بهتر از هر گزینه دیگری در منطقه محقق می‌سازد و البته تعیین قیمت برای گاز آسان‌تر می‌شود. دکتر قربان با اشاره به کاهش هزینه احداث خط لوله گاز و جلوگیری از دوباره کاری با اجرایی شدن این شبکه، گفت: اقدامات توسعه صنایع گازبر در منطقه افزایش یافته و این امر به ایجاد شبکه انتقال برق در آسیا که از اولویت‌های اصلی منطقه است، کمک می‌کند.