افزایش ۲ میلیون بشکه‌ای تولید نفت ایران تا سال ۲۰۱۶
گروه نفت و پتروشیمی- افزایش سطح تولید نفت به عنوان مشخص‌ترین برنامه وزیر نفت کشورمان امیدواری‌هایی را در بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد کرده است و تحقق این هدف کمک مهمی به تداوم برنامه‌های دولت در کنترل چالش‌ها است.
در این میان رفع تحریم‌ها فرصت‌های فراوانی را ایجاد کرده که می‌تواند تحقق این هدف را تسریع کند. دولت به دنبال جذب سرمایه‌گذاران است تا به واسطه این اقدام بتواند شاهد بهبود روند تولید نفت و صادرات این محصول به بازارهای جهانی باشد. در این میان کسب جایگاه‌های برتر در اوپک و اعلام مواضع شفاف در مجامع نفتی دنیا نتایج ملموس جانبی این اقدام محسوب می‌شود. اما همچنان باید چالش‌های موجود در این مسیر را جدی گرفت؛ چالش‌هایی که می‌تواند به موانعی تبدیل شود. در این میان نادر حبیبی، عضو هیات علمی دانشگاه براندیس آمریکا در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم پیش‌بینی کرده در صورت بازگشت شرکت‌های غربی به ایران، تولید نفت کشورمان در نیمه دوم ۲۰۱۴ بین نیم تا یک میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد و تا سال ۲۰۱۶ ظرفیت تولید ایران به ۵/۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
این استاد دانشگاه معتقد است: افزایش تولید نفت توسط ایران پس از لغو تحریم‌ها، اولا به تعدیل قیمت جهانی نفت در دو سال آینده کمک خواهد کرد و ثانیا، ریسک ناهماهنگی در درون اوپک را که می‌تواند منجر به افزایش تولید عربستان و کاهش موقت قیمت‌ها شود، افزایش خواهد داد.
او بر این باور است که ایران می‌تواند ظرفیت تولید خود را تا سال ۲۰۱۶ به ۴ تا ۵/۴ میلیون بشکه در روز برساند؛ احتمالا همزمان با افزایش صادرات نفت ایران در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، مجموع تولید نفت اوپک نیز افزایش خواهد یافت.
عضو هیات علمی دانشگاه براندیس در ایالت ماساچوست آمریکا در پیش‌بینی‌های خود همچنین از احتمال تکرار عمل عربستان در جریان جنگ ایران و عراق خبرداد که طی آن، این کشور با افزایش تولید نفت خود سعی کرد تا موجبات لطمه زدن به درآمدهای نفتی ایران را فراهم کند و در عمل قیمت نفت را برای صدمه به ایران پایین آورد.
حبیبی با اشاره به آن که بازار جهانی نفت ناچار خواهد بود به این موضوع توجه کند که توافق هسته‌ای ژنو چه تاثیری بر صادرات نفت ایران می‌گذارد گفت: طی ۲ سال گذشته، ایران تحت فشار تحریم‌های غرب قادر نبوده مشتریان جدیدی برای نفت خود بیابد و مشتریان فعلی نیز برای کاهش خرید نفت از این کشور تحت فشار قرار داشته‌اند. در نتیجه، صادرات روزانه نفت ایران از ۵/۲ میلیون بشکه در دسامبر ۲۰۱۱ به زیر یک میلیون بشکه در نوامبر ۲۰۱۳ کاهش یافته است.
بر این اساس، ایران میزان کل تولید نفت خود را از ۵۳/۳ میلیون بشکه در روز در ماه دسامبر ۲۰۱۱ به ۷۱/۲ میلیون بشکه در نوامبر ۲۰۱۳ رسانده است.اما طی دو سال گذشته، افزایش تولید نفت دیگر کشورهای عضو اوپک نظیر عربستان و عراق عمدتا جایگزین ایران در بازار جهانی نفت شده است. تولید کنندگان غیر عضو اوپک نظیر آمریکا نیز در این بازه زمانی توانسته‌اند میزان تولید خود را افزایش دهند.
به‌گفته وی برخلاف پیش‌بینی‌های داخلی، کاهش صادرات نفت ایران نه تنها موجب کمبود نفت در بازار نشد، بلکه قیمت‌ها در این دوره با کاهشی اندک نیز مواجه شدند. قیمت نفت برنت طی ۲ سال اخیر ۳ درصد کاهش یافته و از ۱۱۱ دلار و ۳۶ سنت در سال ۲۰۱۱ به ۱۰۸ دلار و ۲ سنت در سال ۲۰۱۳ رسید.
پنج‌ تا ۱۰ میلیارد دلار افزایش درآمد دولت
وی افزود: کاهش تولید نفت ایران منجر به کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی دولت و بروز مشکلات اقتصادی برای شهروندان ایرانی شده است. همچنین کاهش درآمدهای نفتی منجر به کاهش ارزش ریال در دو سال گذشته شده است. بنابراین جای تعجب نیست که مقامات ایرانی مشتاق انجام مذاکرات برای توافق هسته‌ای و افزایش میزان صادرات نفت خود باشند. در حالی که توافق هسته‌ای ژنو به ایران اجازه نمی‌دهد میزان صادرات نفت خود را افزایش دهد، اما محدودیت‌ها در زمینه صادرات محصولات پتروشیمی ایران را لغو می‌کند که می‌تواند درآمد دولت ایران را پنج‌‌تا ۱۰میلیارد دلار افزایش دهد.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی با اشاره به این‌که بلافاصله پس از انعقاد توافق ژنو، وزیر نفت ایران از اعضای اوپک خواست تا برای افزایش مجدد تولید نفت ایران جا باز کنند، سهمیه فعلی تولید نفت ایران در اوپک را ۳۳/۳ میلیون بشکه در روز (معادل ۴/۱۳ درصد کل تولید سازمان بدون احتساب تولید عراق) اعلام کرده و گفت: تا نوامبر ۲۰۱۳، تولید واقعی نفت ایران ۷۱/۲ میلیون بشکه در روز بوده است که معادل ۲/۱۰ درصد کل تولید اوپک، به استثنای عراق در آن ماه است.
حبیبی افزود: اگر تولید نفت عراق نیز محاسبه شود، سهم واقعی ایران از تولید اوپک تنها ۱۶/۹ درصد خواهد بود که به میزان قابل توجهی کمتر از میزان سهمیه‌اش است. متعاقبا اگر ایران میزان تولید خود را به ۳۳/۳ میلیون بشکه در روز افزایش دهد، یا باید دیگر اعضای اوپک تولید خود را کاهش دهند یا سقف کل تولید اوپک باید افزایش یابد که این اقدام ریسک کاهش قیمت را به دنبال خواهد داشت.
به علاوه، زنگنه هشدار داده است که ایران قصد دارد به محض لغو تحریم‌ها میزان تولید خود را به چهار میلیون بشکه در روز افزایش دهد. در این صورت اگر اوپک بخواهد میزان کل تولید خود را ثابت نگه دارد، دیگر اعضا باید میزان تولید خود را بیشتر کاهش دهند.
این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه تا چه حد این تلاش ایران برای افزایش تولید واقع‌گرایانه و شدنی است اعلام کرد: هرچند ایران ظرفیت فنی افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت خود را در کوتاه مدت دارد، اما توافق ژنو میزان صادرات نفت ایران را به سطح فعلی محدود کرده است. این به‌آن معنا است که حتی اگر ایران میزان تولید خود را نیز افزایش دهد، صادرات این کشور لزوما افزایش نخواهد یافت.
بنابراین هرگونه افزایش تولید نفت ایران در این دوره ۶ ماهه هیچ تاثیری بر عرضه جهانی نفت نخواهد داشت. اما اگر ایران و ۱+۵ به توافقی نهایی دست یابند تحریم‌های صادرات نفت ایران برداشته خواهد شد. در این‌صورت، دیگر اعضای اوپک باید تصمیم بگیرند که چگونه تولید خود را با افزایش تولید ایران وفق دهند.
تلاش ایران برای جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی
حبیبی از عوامل اثرگذار در این میسر را چالش‌های فنی اعلام کرد و گفت: در حالی که چالش‌های فنی میزان تولید نفت ایران را در کوتاه مدت به زیر چهار میلیون بشکه در روز محدود خواهد کرد، اما کشورمان در تلاش است تا سرمایه‌گذاری بین‌المللی را به بخش نفت و گاز خود جذب کند. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانند ظرفیت تولید نفت ایران را طی دو سال آینده یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
عدم دسترسی به تکنولوژی‌های پیشرفته مورد استفاده در بخش بالادستی یکی از عوامل اصلی کاهش ظرفیت تولید نفت ایران در سال‌های اخیر بوده است. دولت روحانی تلاش می‌کند تا این روند را تغییر دهد و پای شرکت‌های نفتی بین‌المللی را به ایران باز کند. وزارت نفت ایران در حال تهیه پیش‌نویس قراردادهای جدیدی است که قرار است با دارا بودن انگیزه‌های بیشتر، شرکت‌های غربی را بیشتر به سرمایه‌گذاری در ایران تشویق نماید.
احتمال افزایش تولید موقت نفت توسط عربستان
استاد دانشگاه براندیس آمریکا در عین حال معتقد است: بعید به نظر می‌رسد دیگر اعضای اوپک به راحتی خود را با افزایش تولید ایران وفق دهند و حاضر شوند سهم بیشتری از بازار را به تهران واگذار کنند. حبیبی می‌گوید: عراق قصد دارد میزان تولید خود را افزایش دهد، لیبی نیز تلاش می‌کند بر اعتصابات کارکنان بخش نفت خود و ناآرامی‌های سیاسی در این کشور که میزان تولید نفت آن را در سال ۲۰۱۳ کاهش داد فائق آید، هرچند که وضعیت در لیبی همچنان نامشخص باقی خواهد ماند. در نتیجه، تنها عضو اوپک که به‌طور واقع بینانه می‌تواند تولید خود را در واکنش به افزایش تولید ایران و دیگر اعضا کاهش دهد، عربستان است. وی افزود: اما تنش‌های ژئوپلتیک بین ایران و عربستان از سال ۲۰۱۱ تاکنون افزایش یافته است. دو کشور در لبنان، سوریه و عراق درگیر جنگ نیابتی با یکدیگر هستند و دولت سعودی مخالفت خود را با توافق هسته‌ای ژنو علنا اعلام کرده است.
به گفته حبیبی، هرگونه مذاکرات در سطح اوپک برای تنظیم مجدد سهمیه تولید اعضا در سال ۲۰۱۴، احتمالا ادامه دار خواهد بود و رسیدن به این توافق با دشواری فراوان صورت خواهد گرفت. بنابراین، احتمالا همزمان با افزایش صادرات نفت ایران در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، مجموع تولید نفت اوپک نیز افزایش خواهد یافت.
به‌گفته وی اگر تنش‌های موجود بین ایران و عربستان ادامه یابند، عربستان ممکن است برای لطمه به درآمدهای نفتی ایران تولید خود را به‌طور موقت افزایش دهد. عربستان مشابه این اقدام را در جنگ ایران و عراق انجام داد و برای آسیب زدن به ایران و همچنین به‌منظور تنبیه سایر اعضای اوپک که مازاد بر سهمیه رسمی خود نفت تولید می‌کردند، قیمت نفت را پایین آورد. به همین دلیل است که عربستان همواره یک الی دو میلیون بشکه ظرفیت تولید مازاد را خودش حفظ می‌کند.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی همچنین در پاسخ به این سوال که افزایش تولید نفت از سوی ایران چه تاثیری بر این معادلات خواهد داشت، گفت: افزایش تولید از سوی ایران پس از لغو تحریم‌ها اولا به تعدیل قیمت جهانی نفت در دو سال آینده کمک خواهد کرد و ثانیا ریسک ناهماهنگی در درون اوپک را که می‌تواند منجر به افزایش تولید عربستان و کاهش موقت قیمت‌ها شود، افزایش خواهد داد.