حمزه بهادیوند چگینی: افزایش ریسک‌های سال‌های اخیر در کشورهایی نظیر عراق، لیبی، ایران و ... به ایجاد ظرفیت‌های بالقوه و خالی تولید نفت در این کشورها منتهی شده است که این موضوع اگرچه با جایگزینی کشورهایی نظیر عربستان به تثبیت تولید کشورهای اوپک منجر شده است ولی به زودی بازگشت کشورهایی که با کاهش ظرفیت مواجه شده‌اند توان عرضه نفت به بازارهای جهانی را افزایش خواهد داد.
هفته قبل، گلوبال این سایت در گزارشی با اشاره به چالش‌های موجود در کشورهای منطقه خلیج‌فارس روند رو به توسعه سیاسی ایران و غرب را بهانه‌ای برای تکاپوی بیشتر بازار جهانی نفت اعلام کرده است. حقیقت آن است که این موضوع اگرچه تحلیل‌های مختلفی را به همراه دارد اما با ایجاد قدرت چانه‌زنی برای کشورمان توانسته سبب افزایش اخبار در این حوزه از طرف کشورهای مختلف شود. نخستین واکنش‌ها حکایت از بی‌علاقگی عربستان به کاهش سطوح تولید دارد که در این صورت اختلاف‌نظرها در اوپک به زودی آغاز خواهد شد و همین موضوع کاهش قیمت نفت را در نیمه اول سال جدید میلادی نوید می‌دهد.
زنگنه در آخرین نشست نفتی اوپک با تاکید بر تصمیم جدی دولت ایران برای بازگشت به بازار نفت اعلام کرده بود اگر قیمت به ۲۰ دلار برسد باز هم تولید ایران ادامه می‌یابد و باید کشورهای دیگر برای نفت ایران جا باز کنند. با این وصف اما تعیین سطح تولید در ۳۰ میلیون بشکه در روز در آخرین نشست اعضای اوپک سیگنال‌های مختلفی را مخابره کرد.
به گفته گلوبال این سایت مشکلات توافق ایران و غرب از یک‌سو و محدودیت‌های موجود در مسیر افزایش تولید نفت ایران از سوی دیگر، سناریوهای متفاوتی را پیش رو قرار می‌دهند. برخی کارشناسان معتقدند دولت قادر نیست در کوتاه مدت تولید نفت را به میزان پیش از سال ۸۴ برساند و این امر به میان‌مدت موکول خواهد شد. پیش از تحریم‌های ایران روزانه بیش‌از ۲ میلیون بشکه نفت ایران به بازارهای جهانی تزریق می‌شد و این رقم در حال حاضر حتی به کمتر از یک میلیون بشکه رسیده است. این در حالی است که هزینه‌های تولید نفت نیز در این مدت به واسطه تحریم‌ها افزایشی بوده و خود این موضوع نیز در کنار بودجه انقباضی سال ۹۳ که قدرت مانور روی برخی پروژه‌ها را کاهش می‌دهد از عواملی اند که روی بازار اثر منفی گذاشته‌اند و بالطبع روی زمان بازگشت تولید نفت ایران اثر دارند.
با این حال هنوز چهار ماه دیگر تا پایان توافق اولیه ایران و ۱+۵ زمان باقی است و طی این مدت قرار است تولید نفت کشورمان در میزان کنونی آن تثبیت شود لذا لااقل طی این مدت تولید نفت افزایش شدیدی نمی‌یابد به علاوه نشانه‌هایی از بازگشت خریداران قبلی اروپایی نفت دیده نمی‌شود، همانطور که آژانس بین‌المللی انرژی نیز چنین پیش‌بینی از بازگشت ایران به بازار جهانی نفت ندارد. به تحلیل این‌سایت، ایران برای کسب موفقیت بیشتر در حوزه نفت به یک محیط ضدتحریمی نیاز دارد چراکه تحریم‌ها اولا به صورت موقتی برطرف می‌شوند و ثانیا ممکن است پس از پایان یک دوره تحریم، توافقات بعدی دست‌نیافتنی‌تر باشد. اما به هرحال اقدامات دولت نیز می‌تواند این پیش‌بینی‌ها را با ابهامات زیادی مواجه سازد.
به عنوان مثال زنگنه با بسیاری از شرکت‌های معتبر دنیا گفت‌وگو‌ کرده و از آنها خواسته است به حوزه نفت بازگردند. این موضوع می‌تواند امکانات تولیدی را به همراه سرمایه مورد نیاز وارد کشور کند که این مسائل قدرت بالایی را برای صنعت نفت ایران ایجاد می‌کند. در این بین اصلاح قراردادهای نفتی موضوع دیگری است که وزارت نفت به دنبال آن است. شرکت‌های خارجی تمایلی به قراردادهای بیع متقابل ندارند و بر این اساس وزارت نفت به دنبال اصلاح این قراردادها بوده و ممکن است نوع جدید این قراردادها انگیزه‌های مناسبی را ایجاد کند.
گلوبال این سایت در بخش دیگر این گزارش به بودجه سال ۹۳ اشاره کرده و با استناد به پایین بودن موجودی صندوق توسعه برای سال آینده، این موضوع را نشانه آگاهی دولت از تداوم روند کنونی و عدم کسب موفقیت‌های جهشی دانسته است. به عقیده نویسنده این گزارش اما وزارت نفت می‌تواند روی سال ۲۰۱۵ حساب ویژه‌ای باز کند، چراکه در میان مدت تکلیف دولت در بخش تحریم‌ها مشخص است، چراکه کشورهای خارجی در حال حاضر منتظر مشخص شدن موضوعات سیاسی‌اند. کارشناسان معتقدند قدم‌های بعدی در حوزه سیاست خارجی مشکل‌تر از اولین قدم است، به خصوص آنکه گروه‌های مخالف مذاکره در هر دو طرف ایران و آمریکا فشارهای بیشتری را بر این دور از مذاکرات وارد می‌کنند؛ تحریم‌های جدید که کنگره آمریکا به دنبال تصویب آنها است نمونه‌هایی از این تلاش‌ها است. با این حال اما رقبای نفتی ایران این موضوع را که ایران قادر به تولید نفت بیشتر است یا خیر از نظر دور نمی‌دارند و حتی با نگاهی خوش بینانه خود را برای پذیرش ایرانی قدرتمند در بازار نفت آماده خواهند کرد. اتحاد نفتی امارات-عربستان-کویت یکی از پیش‌بینی‌های گلوبال این‌سایت در برابر برنامه‌های کاهش سطوح تولید است. این سه کشور در نبود ایران، عراق و لیبی سطوح تولید خود را افزایش داده‌اند. در حال حاضر عربستان تقریبا به میزان ظرفیت نهایی خود تولید کرده و روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت به بازار تزریق می‌کند که بازگشت به سطوح پیشین تولید برایش امری دشوار و غیرقابل قبول است، خصوصا آنکه تحولات ایران بسیار به سرعت اتفاق افتاده و کشورهای منطقه فرصت کافی برای برنامه‌ریزی در زمینه نفت نداشته‌اند.
با این حال شرایط در ماه‌های آینده به دلیل افزایش تولید عراق و لیبی سخت تر از امروز است و به همین دلیل به نظر می‌رسد اوپک چاره‌ای ندارد جز آنکه عربستان و برخی دیگر از کشورها را متقاعد کند تولید خود را کاهش دهند.
در این میان اما نگاهی به قیمت‌های نفت نشان می‌دهد در مدت سال‌های اخیر اکثرا نفت اوپک در محدوده ۱۰۰ دلار به بالا در نوسان بوده و هیچ‌وقت قیمت ۲ رقمی نشده است. این مساله خود با توجه به کاهش وابستگی آمریکا در سال‌های آینده به نفت منطقه خاورمیانه، توان اقتصادی کشورهای این منطقه را به شدت کاهش می‌دهد. نفت شیل تهدید جدی برای نفت منطقه خلیج فارس محسوب می‌شود، به همین دلیل تمایل کشورها به تولید بیشتر و افزایش قدرت اقتصادی در یک دهه آینده می‌تواند به جنگ نفت منجر شود و ایران باید با ایجاد مشوق‌های نفتی به ترغیب شرکت‌های سرمایه‌گذار و خریداران مبادرت نماید. این اتفاق هنوز نیفتاده و به نظر می‌رسد وقایعی که در کشور رخ داده تنها انگیزه شرکت‌ها برای بررسی موضوع را ایجاد کرده و اقدامی عملی را به وجود نیاورده است.

عرضه 4 میلیون بشکه نفت به بازار عملی است؟