مرکز پژوهشهای مجلس بررسی کرد
سپر ایران مقابل تهدیدهای شیل
مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی با عنوان «بررسی وضعیت فعلی و آینده نفت و گاز شیل در جهان با تمرکز بر ایالات متحده آمریکا» با اشاره به لزوم آگاهی از کلان‌‌‌روندها در برنامه‌‌‌ریزی انرژی کشور، نوشته است: لازم است ارزیابی مناسبی از تولید و عرضه نفت و گاز صورت گیرد تا سیاست مناسبی در این حوزه اتخاذ شود. به نوشته کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس یکی از عوامل مهم در آینده بازارهای نفت و گاز، توسعه نفت و گاز شیل بهویژه توسط آمریکاست که روی هر دوبازار نفت و گاز تاثیرات عمیقی داشته است. بر همین اساس در این گزارش ابتدا منابع شیل و نحوه استخراج از آن به لحاظ فنی توضیح داده شده، سپس وضعیت فعلی و پیش‌بینی تولید نفت و گاز از منابع شیل در جهان با تمرکز بر ایالات متحده (به عنوان کشور پیشرو در تولید از منابع شیل) مطالعه شده است.
آمارها نشان می‌دهد تولید از منابع نفت و گاز شیل به ترتیب حدود ۱۱ و ۲۱درصد از کل تولیدات نفت و گاز جهان است و تا سال ۲۰۴۰ نیز این مقادیر تغییر چندانی نخواهد داشت. آمریکا به عنوان بازیگر اصلی صنعت شیل، با اتخاذ سیاست‌هایی از جمله حمایت از توسعه فناوریهای مرتبط، لغو ممنوعیت صادرات نفت و گاز آمریکا، راه را برای افزایش سرعت رشد این صنعت هموارتر کرده است. بر اساس این گزارش افزایش عرضه نفت شیل در بازار باعث تقویت امکان تحریم‌‌‌پذیری نفت کشورهایی همچون ایران و ونزوئلا شده و رشد گاز طبیعی تولید شده از منابع شیل نیز به افزایش صادرات‌گاز مایع شده از آمریکا به نقاط مختلف جهان منجر شده است. ازاین رو به منظور حفظ و ارتقای نقش کشور در عرصه تجارت نفت و گاز، اتخاذ سیاست‌هایی برای کاهش تهدیدهای نفت و گاز شیل ضروری است.
این گزارش با اشاره به آمارها نشان داده است که در حال حاضر ایالات متحده با حدود ۸ میلیون بشکه در روز تولید نفت و ۷۵۰ میلیارد مترمکعب در سال تولید گاز طبیعی، بیشترین حجم از تولید شیل دنیا را در اختیار دارد. پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۴۰ نیز این مقادیر حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز و یک تریلیون مترمکعب در سال خواهد بود و همچنان این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز شیل دنیا باقی خواهد ماند. کشورهای معدود دیگری که توانسته‌‌‌اند از منابع شیل بهره‌‌‌برداری کنند عبارتند از: کانادا، آرژانتین و چین. در حال حاضر تولید نفت و گاز دیگر کشورها غیر از ایالات متحده درمجموع به ترتیب حدود ۹۰۰هزار بشکه در روز و ۱۳۰ میلیارد مترمکعب در سال است که در سال ۲۰۴۰ به حدود ۲ میلیون بشکه در روز و ۲۴۰ میلیارد مترمکعب در سال خواهد رسید. در حال حاضر تولید نفت از منابع شیل حدود ۱۱درصد از تولید نفت و تولید گاز شیل حدود ۲۱درصد از تولید گاز را در جهان تشکیل می‌دهد که تا سال ۲۰۴۰ این مقادیر تغییر چندانی نخواهد داشت.
نویسندگان این گزارش با اشاره به اینکه توسعه صنعت شیل و افزایش عرضه نفت و گاز بر بازار نفت و گاز جهان تاثیر جدی داشته اســت، نوشته‌‌‌اند: بازار صادراتی نفت ایران نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان نفت و بازیگران مهم این بازار، در اثر افزایش عرضه جهانی نفت ناشی از تولیدات شیل آمریکا، دچار آسیب‌هایی شده است. توسعه نفت شیل سبب تقویت امکان حذف نفت ایران از بازار و تحریم‌‌‌پذیری آن شده است. ایالات متحده راه را برای افزایش سرعت رشد صنعت نفت شیل با اتخاذ سیاست‌هایی ازجمله شروع به حمایت از توسعه فناوریهای مرتبط از سال‌های گذشته و همچنین لغو ممنوعیت صادرات نفت خام آمریکا و خروج از پیمان آب و هوایی پاریس که دو مورد اخیر در دولت ترامپ انجام شد، هموارتر کرد.
درنتیجه با رشد قابل‌توجه تولید از منابع نفتی شیل آمریکا، فرآیند حذف نفت ایران از بازار جهانی نفت تسهیل و در اردیبهشت سال ۱۳۹۸ (مه ۲۰۱۹) جدی‌‌‌تر شد. این واقعیت در مورد حذف نفت ونزوئلا نیز صادق است. مجموع نفت خام صادراتی ایران و ونزوئلا پیش از تحریم این دو کشور حدود ۴ میلیون بشکه در روز بود که با افزایش ۳ میلیون بشکه‌‌‌ای تولید آمریکا در بازه سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ در کنار افزایش تولید کشورهایی مانند عربستان، حذف نفت صادرات ایران و ونزوئلا تاثیر جدی بر بازار نفت نداشت.
به نوشته این گزارش گاز طبیعی تولید شده از منابع شیل نیز تاثیرات قابل ملاحظه‌‌‌ای بر بازار گاز گذاشته است که ازجمله این تاثیرات می‌توان به کاهش قیمت متوسط ۵۵ درصدی گاز طبیعی در منطقه آمریکای شمالی در اثر افزایش عرضه گاز، افزایش صادرات گاز مایع‌‌‌شده از آمریکا به نقاط مختلف جهان، ایجاد انتخاب‌های جدید برای واردکنندگان گاز و کاهش سهم زغال‌سنگ در سبد انرژی مصرفی آمریکا اشاره کرد. با توجه به وجود زیرساخت‌های قابل‌توجه ال‌ان‌جی در ایالات متحده، این کشور برای انتفاع اقتصادی و سیاسی از این حجم عظیم گاز تولیدی، به صادرات و کمک به توسعه ال ان جی در کشورهای دیگر اقدام کرده که باعث شده بازار گاز تا حدی از حالت منطقه‌‌‌ای بودن خارج شود. بنابراین کشورهای صادرکننده گاز بهویژه روسیه در تعامل با مشتریان خود در موضع ضعیف‌‌‌تری نسبت به گذشته قرار گرفته‌‌‌اند و این خطر برای ایران و راهبرد تبدیل شدن ایران به مرکز مبادلات (هاب) انرژی منطقه با محوریت تجارت گاز نیز وجود دارد.
درمجموع نویسندگان این گزارش اعتقاد دارند که با توجه به این تهدیدها که از رشد تولید نفت و گاز شیل، ناشی می‌شود باید جمهوری اسلامی در همکاری با دیگر کشورهای صادرکننده نفت و گاز سنتی با ابزارهایی مانند اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز و کسب سهم از بازارهای منطقه‌‌‌ای در گاز، به حفظ و افزایش سهم خود در بازار انرژی منطقه و جهان بپردازد. در همین راستا، یکی از راهبردهای اصلی کشور در این زمینه، همان‌طور که در برنامه هفتم توسعه نیز به آن اشاره شده است، تبدیل شدن ایران به مرکز مبادلات (هاب) انرژی منطقه با محوریت تجارت گاز است که باید با جدیت پیگیری شود.
