برنامه توسعه میدان مشترک با عراق چه منافعی برای کشور دارد؟
مزیت دوگانه آزادگان برای ایران
سایمون واتکینز در تحلیل خود در وبسایت اویل‌پرایس می‌گوید که یکی از استراتژی‌های اصلی ایران برای فشار بر آمریکا جهت کنار گذاشتن شروط خود در مذاکرات احیای برجام، نشان دادن موقعیت خود به عنوان کشور صاحب مخازن عظیم نفت و گاز بوده است که می‌تواند برای پایین آوردن قیمت‌ها و التیام بحران اقتصادی جهان از آنها استفاده کند. با توجه به ناتوانی اوپک و روسیه برای افزایش عملی تولید نفت، ایران با اعلام امضای یک تفاهمنامه ۷میلیارددلاری با بانک‌ها و شرکت‌های داخلی می‌خواهد میدان عظیم آزادگان را که به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود، به صورت یکپارچه توسعه دهد. جدا از فشار بر آمریکا برای مشارکت معنادار در فرآیند مذاکرات مجدد برجامی، برنامه توسعه آزادگان یک مزیت دیگر نیز برای تهران خواهد داشت: اینکه میدان آزادگان با عراق مشترک است، یعنی کشوری که بر خلاف ایران و روسیه تحت هیچ تحریم نفتی نیست. چنین موقعیتی به معنای این است که از این نفت می‌توان به‌سادگی برای دور زدن تحریم‌ها بهره برد.
اهرم نفتی ایران
ایده اینکه ایران خود را در مقام ناجی بازار جهانی نفت ظاهر کند، در واقع اصلا بی‌پایه نیست. ایران همچنان یک قدرت بزرگ نفتی است که دست‌کم ۱۵۷میلیارد بشکه نفت اثبات‌شده دارد که معادل ۱۰درصد ذخایر نفت جهانی و ۱۳درصد ذخایر اعضای اوپک است. اما ذخایر فسیلی ایران به این محدود نمی‌شود. ایران در ذخایر گازی حتی جایگاه بالاتری دارد. پس از روسیه، ایران با ۱۱۹۳تریلیون فوت مکعب دارای دومین ذخایر گازی جهان است که معادل ۱۷درصد از ذخایر جهان و یک‌سوم منابع گازی اعضای اوپک است.
علاوه بر این، ایران نرخ موفقیت بالایی در اکتشاف منابع گازی از حیث حفاری «گربه وحشی» یا «wildcat drilling» دارد. حدودا ۷۵ تا ۸۰درصد از اکتشاف‌های گازی ایران از این نظر موفقیت‌آمیز بوده، در حالی که متوسط جهانی نرخی بین ۳۰ تا ۳۵درصد است. از این منابع غنی هیدروکربن، میدان آزادگان یکی از اصلی‌ترین منابع را دارد که در منطقه بسیار غنی از نفت غرب کارون واقع شده است. نه‌تنها هزینه تولید نفت در این منطقه با حدود یک تا ۲ دلار در هر بشکه برابر با بهترین میادین عربستان سعودی است، بلکه بر اساس گفته یک منبع ایرانی نزدیک به وزارت نفت که با اویل‌پرایس صحبت کرده، به ازای هر یک درصدی که نرخ استخراج از این منطقه بالا می‌رود، ۶۷۰میلیون بشکه به ذخایر قابل‌برداشت افزوده می‌شود. با فرض گرفتن هر بشکه ۷۰دلار، این به معنای ۷میلیارد دلار درآمد اضافی برای ایران است.
میدان عظیم آزادگان از دهه ۱۹۶۰ بزرگترین اکتشاف نفتی ایران بوده است. این میدان ۴۲میلیارد بشکه نفت درجا داشته که ۷میلیارد بشکه آن قابل‌برداشت است. پیش از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، ایران قصد داشت تولید این میدان را تا پایان سال ۱۳۹۶ شمسی به ۵۳۰هزار بشکه در روز برساند. این کار قرار بود با افزایش نرخ بازدهی در همه سایت‌های آن که در آن زمان در حدود ۵ تا ۶ درصد بود انجام شود، اما پس از آن به حدود ۳ تا ۴درصد کاهش یافته است.
به ادعای واتکینز، از مه ۲۰۱۸ که آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد تاکنون، زمان‌هایی بوده که چین و روسیه در سکوت اقدام به مشارکت در توسعه میادین مختلف نفت و گاز ایران کرده‌اند. به گفته او، این کار تحت توافق همه‌جانبه ۲۵ساله با چین رخ داده است. منبع ایرانی اویل‌پرایس می‌گوید: «نه چین و نه روسیه نمی‌خواستند آشکارا آمریکا را بر سر ایران، به‌ویژه با [ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ]، نادیده بگیرند، اما اکنون با ریاست‌جمهوری جو بایدن اوضاع تغییر کرده است.»
مزیت توسعه آزادگان در دور زدن تحریم‌ها
یکی از مزایای کوتاه‌مدتی که از تلاش تهران برای توسعه میادین نفتی مشترک خود با عراق به دست می‌آید، وسعت و مقیاسی است که این میادین مشترک برای مبهم کردن منشا نفت خام در حال انتقال به خارج از عراق که تحت تحریم نیست، ارائه می‌کنند. منبع ایرانی این گزارش همچنین گفت: «به معنای واقعی کلمه، تشخیص نفت عراق از نفت ایران در میادین نفتی مشترک غیرممکن است، زیرا نفت در سمت عراق از همان مخازنی حفاری می‌شود که نفت در سمت ایران حفاری می‌شود.» او افزود: «حتی اگر آمریکایی‌ها یا منصوبان مورد اعتماد آنها در هر دکل در هر میدان مشترک در عراق افرادی را مستقر کنند، نمی‌توانند تشخیص دهند که نفتی که خارج می‌شود از بخش عراقی است یا خیر.»
وقتی این نفت برند دیگری خورد، انتقال آن به هر بازاری که نفت عراقی می‌تواند برود یعنی همه‌جا، برای ایران آسان خواهد بود. بیشتر این کار می‌تواند از طریق تاسیسات موجود صادرات نفت عراق از جمله ابرنفتکش‌ها و حوالی هاب صادراتی بصره انجام شود. همچنین می‌توان مستقیما از طریق بندر ترکیه‌ای جیهان با خط لوله‌ای که از منطقه خودمختار کردستان عراق به آنجا می‌رسد، نفت را به جنوب اروپا صادر کرد. البته این مسیر محل اختلالات بسیاری طی سال‌های گذشته بوده است و برنامه‌هایی نیز برای خطوط لوله دیگر از عراق به اردن و سوریه نیز وجود دارد.
برای محموله‌های با مقصد شرق آسیا، با خاموش کردن یا دستکاری سیستم هویت‌یابی خودکار که برای ردیابی و شناسایی کشتی‌ها به کار می‌رود، به‌سادگی می‌توان آنها را به مالزی و در درجه بعد حتی به اندونزی رساند و سپس از این طریق نفت به چین صادر شود. بر اساس این گزارش، محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه ایران در دسامبر ۲۰۱۸ گفته بود: «اگر هنری باشد که ایران بتواند به آن مسلط شود و آن را به دیگران آموزش دهد، آن هنر گریز از تحریم‌ها خواهد بود.» همچنین وزیر نفت وقت، بیژن زنگنه، نیز با دادن اطلاعات کمی در این مورد گفته بود: «ما هر چه صادر می‌کنیم به اسم ایران نیست. چند بار تغییر می‌کند. حتی سندها هم تغییر می‌کند، مشخصات هم همین‌طور. صادرات مویرگی انجام می‌شود.»
هفته گذشته وزارت نفت تفاهم‌نامه‌ای با ۶ بانک و ۶ هلدینگ داخلی به ارزش ۷میلیارد دلار به امضا رساند که جواد اوجی وزیر نفت در مورد آن ابراز امیدواری کرده که به‌زودی به امضای قرارداد منجر شود. وزیر نفت در این باره گفت که این تفاهمنامه بخشی از بسته ۲۵میلیارددلاری است که وزارت نفت قصد دارد برای توسعه بخش نفت و گاز و پتروشیمی جذب سرمایه کند. البته به نظر می‌رسد بخش بزرگی از این سرمایه از طریق منابع داخلی انجام شود. اوجی ارزش تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای امضا‌شده طی کمتر از یک سال عمر دولت ابراهیم رئیسی در وزارت نفت را ۲۰میلیارد دلار ارزیابی کرد.
به گفته اوجی، تولید فعلی میدان آزادگان روزانه ۱۹۰هزار بشکه است که در یک بازه ۷ساله به ۵۷۰هزار بشکه در روز خواهد رسید. وزیر نفت همچنین درآمدزایی این طرح را با نفت ۸۰دلاری طی ۲۰ سال ۱۱۵میلیارد دلار برآورد کرد و گفت این طرح ۲۴هزار نفر اشتغال‌زایی به همراه خواهد داشت. با وجود کاهش قیمت نفت طی روزهای گذشته به دلیل نگرانی‌ها درباره قرنطینه در چین و احتمال فرو رفتن اقتصاد جهان به یک رکود، بهای طلای سیاه همچنان در سطوح بالای ۱۰۰دلاری قرار دارد که سیل درآمدها را برای کشورهای نفتی به همراه داشته است. در شرایط فعلی که کمبود سرمایه‌گذاری و تحریم روسیه موجب پایین ماندن عرضه جهانی شده، موفقیت اهرم‌های فشار ایران می‌تواند از یک‌سو درآمد نفتی کشور را به‌شدت بالا ببرد و از سوی دیگر بخشی از نیاز انرژی جهان را تامین کند. اکنون کشورهای اروپایی و آمریکا به دنبال اعمال سقف قیمتی بر نفت روسیه برای جلوگیری از افزایش قیمت طلای سیاه به ۱۴۰دلار بر بشکه در صورت اجرایی شدن تحریم بیمه نفت روسیه تا پایان سال ۲۰۲۲ هستند. در این شرایط، نفت ایران می‌تواند مخصوصا با برداشته شدن تحریم‌ها برنده ماجرا باشد. هرچند ممکن است بدون لغو تحریم‌ها هم شاهد رشد فزاینده فروش نفت کشور با خروج بالقوه بخشی از نفت روسیه از بازار باشیم.
