سراب قطع پترودلارهای پوتین

اثر سقف قیمتی؛ واقعیت یا سراب؟

ژانت یلن، وزیر خرانه‌‌‌داری آمریکا جلودار درخواست‌‌‌ها برای سقف قیمتی بر نفت صادراتی روسیه است. جولین لی در گزارش خود در بلومبرگ می‌‌‌گوید این طرح ایده‌‌‌ای عالی به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد؛ اما انتظار نداشته باشید کارآیی لازم را داشته باشد. مشکل این است که روسیه میلیاردها دلار از صادرات نفت، سود کسب می‌کند. این دلارها به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای جنگ در اوکراین کمک می‌کند. در همین حال، دنیا نیاز دارد جریان نفت روسیه حفظ شود؛ چراکه بازارها پیش از این نیز با محدودیت عرضه مواجه بوده‌‌‌اند و هیچ‌‌‌کس آنقدر ظرفیت تولید مازاد ندارد تا غیاب نفت روسیه را جبران کند. اما کشورهایی در آمریکای شمالی، اروپا و بخش‌‌‌هایی از آسیا می‌خواهند جریان منابع کرملین برای تامین مالی جنگ را قطع کنند.

راه‌‌‌حل چیست؟ درآمد به‌‌‌سادگی محصول دو متغیر حجم فروش و قیمت (منهای برخی هزینه‌‌‌ها) است. برای کاهش درآمد کرملین، باید دست‌‌‌کم یکی از دو متغیر بالا را هدف قرار دهید: حجم یا قیمت. جبهه غرب نمی‌‌‌خواهد خیلی حجم نفت روسیه در بازار کاهش پیدا کند؛ زیرا موجب جهش شدیدتر قیمت خواهد شد. بنابراین، گزینه قیمت باقی می‌‌‌ماند. با اعمال محدودیت بر قیمت نفتی که روسیه می‌‌‌فروشد، درآمد کرملین بدون ضربه‌زدن به حجم نفت در بازارهای بین‌المللی کاهش می‌‌‌یابد. این طرح، ساده و تر‌‌‌و‌‌‌تمیز است؛ اما عجیب است که هیچ‌‌‌کس قبلا این کار را نکرده است. چرا آمریکا این طرح را علیه ایران و ونزوئلا به‌‌‌کار نگرفت و در عوض، تحریم‌‌‌های ثانویه‌‌‌ای را وضع کرد که جریان نفت را به‌‌‌شدت کاهش داد و به ارتباط خود با شرکای تجاری در آسیا آسیب زد؟ شاید دلیل اصلی این بوده که سقف قیمتی شانس کمی برای اثرگذاری واقعی دارد. طبق برنامه، محموله‌‌‌هایی که خریدار برای آنها نسبت به سقف قیمتی که تاکنون تعیین نشده، مبلغ بیشتری پرداخت کند بیمه نخواهند شد. از آنجا ‌‌‌که تقریبا ۹۵‌درصد ناوگان نفتکش دنیا از طریق گروه بیمه‌‌‌ای P&I واقع در لندن و چند شرکت دیگر در اروپا بیمه می‌‌‌شوند، ممنوعیت بیمه‌‌‌ای مطمئنا امکان‌‌‌پذیر است؛ اما این کارشناس دلایلی برای رد این فرض دارد.

سپر بیمه‌‌‌ای روسیه

اتحادیه اروپا پس از چند هفته بحث و جدل بالاخره توانست بسته ششم تحریمی علیه روسیه شامل نفت این کشور را تصویب کند. آن تحریم‌‌‌ها که طی مذاکرات بخشی از آن آب رفت، همچنان ممنوعیت بیمه را در خود حفظ کرد. مسکو پیش از آن اقدام به جایگزین‌کردن بیمه «شرکت ملی بیمه اتکایی روسیه» به جای بیمه باشگاه‌‌‌های P&I کرده بود. بیمه جدید ممکن است برای برخی از شرکت‌های هندی و چینی که حالا بخش اصلی بازار نفت روسیه را تشکیل می‌دهند، کافی باشد.

یک گام به عقب غرب

برنامه‌‌‌ای که یلن در نظر دارد این است که اتحادیه اروپا را ملزم به لغو تحریمی که به‌‌‌تازگی در مورد آن به توافق رسیده بود، ‌کند که گزینه جذابی پس از مدت‌‌‌ها مذاکره دشوار در این بلوک ۲۷عضوی نیست. بسیاری از اعضای اتحادیه دوست ندارند با تحریم‌‌‌های جدیدی موافقت کنند که به شرکت‌های چینی و روسی اجازه می‌دهد، نفت را با تخفیف سنگین خریداری کنند؛ اما خود آنها از خرید نفت در هر قیمتی محروم باشند. لی می‌‌‌گوید محتمل‌‌‌تر است که ممنوعیت واردات نفت و فرآورده‌‌‌های پالایشی روسی توسط اتحادیه اروپا نیز در نهایت به‌‌‌همراه بیمه کنار گذاشته شود. بنابراین دست تحریم‌‌‌کنندگان از هر اقدامی برای محدود کردن حجم صادرات نفت روسیه خالی می‌‌‌ماند؛ به امید اینکه بتوانند ارزش صادرات را پایین بیاورند. اما ارزش صادرات روسیه از قبل کاهش شدیدی داشته است. ارقام وزارت دارایی روسیه نشان می‌دهد که از زمان حمله به اوکراین در فوریه، قیمت نفت شاخص روسیه اورال نسبت به برنت کاهش شدیدی داشته است. تخفیف قیمتی اورال به برنت که در ۱۲ماه منتهی به حمله نظامی، ۵/ ۱دلار به‌‌‌طور متوسط برای هر بشکه بود، اواسط آوریل تا اواسط مه به تقریبا ۳۵دلار بر بشکه رسید. افزایش تخفیف نفت روسیه احتمالا موجب از دست رفتن حدود ۷میلیارد دلار از درآمدش برای محموله‌‌‌های صادراتی دریابرد شده است. این رقم در صورت ادامه شرایط فعلی تا جولای به ۱۰میلیارد دلار خواهد رسید.

واکنش احتمالی پوتین

بزرگ‌ترین مانع سقف‌‌‌گذاری برای قیمت نفت روسیه این است که پوتین صرفا با آن مخالفت کند. آنها چگونه می‌‌‌خواهند روسیه را وادار به فروش نفت با تخفیف اعمال‌شده در خارج کنند؟ آنها می‌‌‌توانند سقف را در سطحی تعیین کنند که اندکی بازدهی مثبت برای شرکت‌های نفتی روسی باقی بگذارد تا به این نتیجه برسند که هنوز ارزش استخراج دارد. اما این شرکت‌ها تصمیم‌گیرنده اصلی نیستند. نفت آنها مستقیما یا از طریق ترمینال‌‌‌های صادراتی در سواحل روسی با شبکه‌‌‌ای از خطوط لوله که مالکیت آن در دست دولت این کشور است، به بازار حمل می‌شود. پوتین صرفا باید شیر لوله‌‌‌ها را ببندد و شرکت‌ها حتی اگر بخواهند، دیگر نمی‌‌‌توانند صادراتی داشته باشند. رئیس‌جمهور روسیه پیش از این نشان داده که اقتصاد این کشور از درجه اهمیت ثانویه‌‌‌ای برای او نسبت به اهداف سیاسی برخوردار است. محاسبات او به احتمال زیاد این باشد که قطع صادرات نفت روسیه آسیب بیشتری به اقتصادهای خریداران در اروپا خواهد زد تا ضربه‌‌‌ای که به روسیه می‌‌‌زند. بنابراین، نباید انتظار داشت پوتین به سقف قیمتی غرب گردن نهد. باید دید آیا با وجود چنین اشکالات و موانعی در طرح سقف قیمتی که کارشناسان دیگر هم در مورد اثرگذاری‌‌‌اش تردید دارند، گروه ۷ در جلسه این هفته خود آن را تصویب می‌کند یا خیر.