روسیه تا چه اندازه می‏‏‌تواند امنیت انرژی قاره‌سبز را تهدید کند؟

گاز اروپا زیر تیغ جنگ

دنیای‌اقتصاد : در حالی که روسیه نیروها و تجهیزات نظامی خود را به صورت گسترده در مرز اوکراین جمع کرده، در بازارهای انرژی جهان نیز تنش‌‌‌های موازی ایجاد شده است. فهم دلیل این تنش‌‌‌ها چندان دشوار نیست؛ کافی است بدانیم که گاز طبیعی روسیه از طریق خطوط لوله به اروپا منتقل می‌شود و گرمای موردنیاز بسیاری از خانه‌‌‌ها و منابع نیروگاه‌‌‌ها را تامین می‌کند. به گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، روسیه یکی از تامین‌‌‌کنندگان کلیدی نفت اروپاست. مقامات غربی نگران هستند که اگر روسیه در پاسخ به تنش‌‌‌ها، جریان صادرات نفت و گاز خود به اروپا را در میانه زمستان قطع کند، چه خواهد شد. بن‌بست بر سر مساله اوکراین در بدترین زمان رخ داده؛ چرا که قیمت‌ انرژی به‌شدت افزایش یافته و عرضه نفت و گاز از تقاضا عقب مانده است. قیمت‌های بی‌‌‌سابقه باعث شده است تا تانکرهای زیادی برای انتقال ‌‌‌LNG از قطر، آمریکا و دیگر کشورها به اروپا آماده باشند. روز سه‌شنبه کاخ‌سفید اعلام کرد که مذاکرات برای انتقال گاز طبیعی بیشتر به اروپا در جریان است، اما معلوم نیست LNG وارداتی در صورت قطع گاز روسیه جوابگوی نیازها باشد.

چرا اروپا از بحران انرژی آسیب دیده است؟

به گزارش نیویورک‌تایمز، اروپا تاکنون زمستان را با بحران انرژی و افزایش بهای گاز و برق سر کرده است. این بحران از زمانی آغاز شد که میزان ذخایر گاز بسیار کمتر از حد معمول بود. گاز طبیعی اکنون با قیمتی حدود پنج‌برابر سال پیش معامله می‌شود. البته قیمت‌ها در حال حاضر به حدود نصف اوج قیمتی اواخر سال ۲۰۲۱ رسیده، اما کماکان هفت‌برابر گران‌‌‌تر از قیمت گاز در آمریکاست. قیمت بالای گاز هزینه برق را برای مصرف‌کنندگان به‌شدت افزایش داده و برخی از کارخانه‌‌‌های تشنه انرژی مانند کارخانه‌‌‌های کود و ذوب فلزات را به تعطیلی موقت کشانده است.  روسیه این مشکلات را تشدید کرده و کمتر از حد معمول به اروپا گاز می‌دهد و ذخیره‌‌‌سازی گاز در تاسیسات اروپایی گازپروم در سطح کف نگه ‌‌‌داشته شده است. این تاکتیک‌‌‌ها به افزایش اضطراب در مورد تامین کافی گاز و عدم‌قطع آن از سوی روسیه دامن زده است.

گاز روسیه چقدر برای اروپا مهم است؟

روسیه حدود یک‌سوم گاز طبیعی اروپا را تامین می‌کند که با کاهش تولید اروپایی‌‌‌ها، اهمیت گاز این کشور افزایش یافته است. هلند که زمانی از تولیدکنندگان بزرگ گاز اروپا بود، تولید خود را به‌شدت کاهش داده است؛ زیرا دولت این کشور می‌‌‌خواهد میدان عظیم خرونیخن را در پاسخ به زلزله‌‌‌های ناشی از تولید گاز تعطیل کند. همزمان اهمیت گاز به طور کل افزایش یافته است؛ زیرا کشورهای اروپایی در حال تعطیل کردن نیروگاه‌‌‌های زغال‌سنگ و هسته‌‌‌ای در راستای دستیابی به اهداف اقلیمی هستند. همچنین به‌‌‌رغم سرمایه‌گذاری گسترده در انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر مانند انرژی باد و خورشیدی، اروپایی‌‌‌ها کماکان به منابع متعارف انرژی نیاز دارند و نیروگاه‌‌‌های گازسوز یکی از معدود گزینه‌‌‌های باقی‌مانده برای آنهاست.

تهدید درگیری در اوکراین برای تامین گاز اروپا چقدر است؟

با وجود آنکه جریان صادراتی گاز روسیه بی‌‌‌ثبات است و اخیرا کاهش یافته، حدود یک‌سوم صادرات گاز این کشور به اروپا از طریق اوکراین انجام می‌شود. تحلیلگران می‌‌‌گویند، در صورت بروز درگیری نظامی و تهاجم روسیه، ممکن است خطوط لوله آسیب‌‌‌ جدی ببیند. همچنین در صورت تهاجم روس‌‌‌ها، آمریکا و سایر کشورهای غربی طبق آنچه متعهد شده‌‌‌اند، تحریم‌‌‌های اقتصادی نامشخص اما احتمالا شدیدی را علیه مسکو وضع کنند. در چنین شرایطی ممکن است ولادیمیر پوتین بخش بزرگی از صادرات گاز به اروپا یا تمام آن را قطع کند.

پوتین واقعا عرضه انرژی را قطع خواهد کرد؟

برخی از ناظران معتقدند پوتین درباره دست زدن به چنین اقدام شدیدی علیه مشتریان مهم خود محتاط است؛ زیرا انجام این کار منبع درآمد کلیدی روس‌‌‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد. دیوید گلدوین، نماینده ویژه دولت اوباما در امور بین‌الملل انرژی می‌‌‌گوید اروپا به‌شدت به گاز روسیه وابسته است، اما در طرف مقابل روسیه نیز شدیدا به بازار اروپا وابستگی دارد و نمی‌‌‌تواند به‌راحتی جایگزینی برای آن بیابد. وی همچنین اظهار کرد که پوتین در تلاش است میان جایگاهش به عنوان تامین‌‌‌کننده معتمد آلمان و یادآوری میزان وابستگی اروپا به گاز روسیه تعادل ایجاد کند. گلدوین می‌‌‌گوید پوتین درباره نفت نیز که منبع درآمدی مهم‌تری نسبت به گاز است چنین رویکردی دارد.

راهی برای جلوگیری از کمبودها وجود دارد؟

در ماه‌‌‌های اخیر، روسیه اروپا را در یک تست استرس قرار داده و از جریان گاز خود به عنوان اهرم فشاری برای تایید خط لوله ۱۱میلیارد دلاری نورداستریم-۲ که گاز روسیه را مستقیما به آلمان می‌‌‌رساند، استفاده کرده است. با این‌‌‌حال، یکی از سخنگویان گازپروم می‌‌‌گوید قرار نیست روس‌‌‌ها  هیچ کار غیرعادی انجام دهند و گاز را مطابق خواست مصرف‌کنندگان در انطباق کامل با تعهدات قراردادی فعلی خود تحویل می‌دهند.

در شرایط کنونی، با وجود پایین بودن سطح ذخیره‌‌‌سازی و قیمت‌های بالا، ذخایر سوخت اروپا هنوز به اتمام نرسیده است. همچنین نیروهای بازار هر چند با تاخیر، کار می‌کنند. گروهی‌‌‌ از تانکرهای غول‌‌‌پیکر، محموله‌‌‌های گاز گران‌‌‌قیمت  LNGرا از آمریکا و دیگر نقاط به اروپا می‌‌‌آورند. هر یک از این تانکرها می‌‌‌تواند معادل سه‌برابر حجم ترانزیت روزانه گاز روسیه از طریق اوکراین را به اروپا بیاورد. در واقع این امر معادلات را تا حدی تغییر داده و در ژانویه سهم گاز LNG در اروپا از گاز روسیه پیشی گرفته و ترس از کمبود جدی را کاهش داده است. البته در مورد اینکه محموله‌‌‌های LNG بتوانند قطع احتمالی گاز روسیه به اروپا را جبران کنند، تردید وجود دارد. تانکرهای انتقال LNG به پایانه‌‌‌های ویژه‌‌‌ای نیاز دارند که احتمالا اروپا پایانه‌‌‌های وارداتی کافی برای جبران کل حجم گاز روسیه را ندارد.

رفتار روسیه به روابط گازی با مشتریان آسیب می‌‌‌رساند؟

ترور سیکورسکی، تحلیلگر شرکت تحقیقاتی انرژی اسپکتس می‌‌‌گوید نمایش قدرت نظامی روسیه در مرز اوکراین از نظر تجاری در بازار به آنها آسیب می‌‌‌رساند.  رفتار پوتین به احتمال زیاد باعث می‌شود ادعای روس‌‌‌ها مبنی بر اینکه تامین‌‌‌کننده قابل اعتماد انرژی هستند، زیر سوال برود. همچنین رفتار تهاجمی روسیه در قبال اوکراین و استفاده از گاز به عنوان کارت فشار بر غرب، ممکن است سرعت کشورهای اروپایی برای‌ گذار از سوخت‌‌‌های فسیلی و حرکت به سوی انرژی‌‌‌های نو و تجدیدپذیر را افزایش دهد. دیوید گلدوین بر این باور است که بحران کنونی در شرق اروپا و خطر کمبود گاز تنها انگیزه‌‌‌های ژئوپلیتیکی برای رهایی از وابستگی به گاز در ابعاد کلی و به طور مشخص، رهایی از وابستگی به گاز روسیه را تسریع می‌کند.