روسیه، عربستان و آمریکا چرا برای کاهش تولید نفت پیشگام شدند؟
پشت صحنه سیاسی توافق تاریخی نفت
تحلیل‌ها بر سه محور اصلی سوار است. اما آنچه بیش از دیگر موارد بر آن تاکید میشد، استفاده پوتین از این توافق نفتی در راستای تقویت روابط سیاسی خود با ترامپ است. در واقع توافق نفتی در کنار مزایای اقتصادی که احتمالا برای دولت پوتین دارد، فرصت خوبی به او داده که روابط روسیه و آمریکا را که در سال‌های اخیر بارها تیره و تار شده، بهبود بخشد. اما تغییر مواضع ترامپ در مقابل اوپک یکی دیگر از برداشت‌های سیاسی از توافق اوپک‌پلاس است، ترامپ به‌عنوان کسی که بارها در توییتر اوپک را خطاب قرارداده و این سازمان را مسوول قیمت‌های بالای نفت معرفی کرده بین روسای‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا نمونه است. با این حال او در چرخشی آشکار در هفته‌های اخیر بارها از اوپک و متحدانش در اوپک‌پلاس خواست که تولیدات خود را کاهش دهند. اقدامات او همچنین به این معنا بود که برای اولین بار رئیس‌جمهور آمریکا کشوری که مانند گذشته از قیمت‌های پایین نفت سود نمی‌برد، رشد تولید نفت و استقلال انرژی آمریکا را به جایی رسانده که در کنار کشورهایی چون عربستان، روسیه، عراق، کویت و ... مدافع قیمت‌های بالای نفت است. این تغییر مواضع تنها در نتیجه یک هدف بود؛ جلب رضایت ایالت‌های نفت‌خیز که در انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا نقش مهمی دارند. اما محور سوم گمانه‌زنی‌ها حول انگیزه سعودی‌ها از توافق کاهش تولید می‌گردد. عربستان در اولین روز بعد از توافق با اوپک‌پلاس قیمت رسمی فروش خود را کاهش داد که به گمان برخی نشان می‌دهد چندان مایل به پایان دادن جنگ قیمتی نیست. به‌نظر می‌رسد در کنار فشارهای اقتصادی ناشی از نفت ارزان، فشارهای سیاسی آمریکا نقش مهمی در آوردن سعودی‌ها پای میز مذاکره داشته است.
اتحاد پوتین و ترامپ؟
روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی به این موضوع اشاره می‌کند که ترامپ و پوتین از ۳۰ مارس ۵ تماس تلفنی داشته‌اند و در خصوص بازار نفت که به شدت تحت تاثیر کمبود تقاضا قرار گرفته گفت‌وگو کرده‌اند. نویسندگان این گزارش می‌افزایند: ممکن است کاهش ۵/ ۲ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه روسیه در مقابل تعداد انگشت شماری گفت‌وگو، معامله بدی به‌نظر برسد، اما اگر به روسیه این فرصت را بدهد که پل‌های ارتباطی جدیدی با آمریکا برقرار کند، پوتین این کار را خواهد کرد. در واقع تعداد گفت‌وگوها بین پوتین و ترامپ ظرف کمتر از دو هفته بیشتر از کل تماس‌هایی است که در سال گذشته بین روسای‌جمهور دو کشور برقرار شده است.
ترامپ در تاریخ ۲ آوریل اعلام کرد که در حال مذاکره با پوتین و ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان برای متوازن کردن بازار نفت است. سه کشور سال گذشته تقریبا یک سوم از تولید نفت را به خود اختصاص دادند اما هرگز پیش از این در همکاری سه جانبه شرکت نکرده بودند. یک هفته بعد، با وجود شش سال تحریم‌های ایالات‌متحده علیه روسیه و به ویژه علیه صنعت نفت این کشور، روس‌ها موافقت کردند که تولید کشور خود را تقریبا یک چهارم کاهش دهند. اقدامی که به ادعای ترامپ، صدها هزار شغل انرژی را در آمریکا حفظ خواهد کرد. این موضوع روز گذشته از سوی مقامات روسی به شکل اغراق‌آمیزتری مورد تایید قرار گرفت. مدیر صندوق سرمایه دولتی روسیه که یکی از مذاکره‌کنندگان نفتی مسکو نیز هست، گفته که توافق کاهش تولید اوپک‌پلاس به حفظ «میلیون‌ها» شغل آمریکایی کمک خواهد کرد. کریل دیمیتریوف، برآورد ترامپ از تاثیر توافق اوپک‌پلاس در حفظ مشاغل آمریکایی را اندک دانسته و گفته است: «ما بر این باوریم که بیش از دو میلیون شغل در آمریکا حفظ خواهد شد. مجموع افراد شاغل در صنعت نفت و گاز به ۱۰ میلیون نفر می‌رسد و اگر مشاغل جانبی که از فروپاشی این صنعت آسیب می‌بینند را نیز به حساب آوریم، این تعداد بیشتر نیز می‌شود.» این مقام روسی در انتها تایید کرده که مشاغل روسی نیز با این توافق نجات پیدا می‌کنند.
ادعای حفظ مشاغل آمریکایی توسط روسیه در حالی مطرح است که این کشور پیش از این بارها اعلام کرده بود توافق کاهش تولید تنها به تولیدکنندگان نفت شیل کمک کرده تا تولیدات خود را افزایش دهند. تولید نفت آمریکا از زمان همکاری روسیه با اوپک یعنی از ابتدای ۲۰۱۷ رشد قابل توجهی یافته و از حدود ۸/ ۸ میلیون بشکه در روز در اوایل سال جاری به بیش از ۱/ ۱۳ میلیون بشکه در روز رسید؛ یعنی بیش از ۴ میلیون بشکه در روز رشد.
با این حال، آمریکا از روسیه و اوپک به‌دلیل رشد تولیدات و رونق صنعت نفت شیل نه‌تنها قدردانی نمی‌کرد؛ بلکه بارها اوپک را به‌دلیل بالا بودن قیمت‌ها ملامت کرده بود. ترامپ همچنین با اتکا به استقلال انرژی خود تحریم‌هایی را علیه صنعت نفت کشورهای نفت‌خیز از جمله ایران، ونزوئلا و روسیه اعمال می‌کرد. تنها ظرف چند ماه اخیر و پیش از فراگیری کرونا صنعت نفت روسیه از جانب تحریم‌های آمریکا از دو نقطه به شدت ضربه خورد؛ اول اینکه یک خط‌لوله انتقال گاز روسیه به اروپا در حالی که بیش از ۹۰ درصد پروژه اجرایی شده و در آستانه افتتاح قرار داشت، به‌دلیل تحریم‌های آمریکا نیمه تمام باقی ماند. همچنین واشنگتن تحریم‌هایی را علیه شاخه تجاری روسنفت به‌دلیل کمک به فروش نفت ونزوئلا اعمال کرد. به اعتقاد برخی همین اقدامات موجب شد که روس‌ها شمشیر را از رو ببندند و در نشست ماه مارس اوپک‌پلاس به طور جدی با کاهش تولید نفت مخالفت کنند، موضوعی که سرآغاز شروع جنگ قیمتی در بازار نفت و افت شدید قیمت‌ها شد.
افت قیمت‌ها که ترامپ را به پای میز مذاکره با نفتی‌ها کشاند، به اعتقاد گزارشگر فایننشال تایمز برای کرملین فرصتی نادر به وجود آورده که به‌عنوان یک شریک مهم ایالات‌متحده معرفی شود و روابط با دولت ترامپ را بهبود ببخشد. ترامپ روز دوشنبه در توییتر خود از همه کسانی که با او برای احیای تجارت نفت همکاری کرده‌اند به ویژه از روسیه و عربستان سعودی تشکر کرد. مدیر صندوق سرمایه دولتی روسیه نیز در این خصوص گفته است که بین روسیه و آمریکا منافع همسویی وجود دارد؛ به طوریکه مداخله ترامپ در مذاکرات نفتی با استقبال پوتین مواجه شد زیرا این مداخله به نهایی شدن مذاکرات کمک کرد. او تاکید کرده که این قرارداد از دیدگاه روسیه مزایای بسیاری دارد چراکه آمریکا، عربستان سعودی و روسیه را به‌عنوان یک متحد در یک جایگاه قرار داد. فوربس هم در گزارشی مدعی است که این توافق می‌تواند به تغییر رویه آمریکا و کاهش تحریم‌ها علیه کرملین بینجامد. در این میان، تاکید وزیر انرژی روس‌ها بر نقش پوتین در حصول توافق نفتی نیز قابل‌توجه است. وزیر انرژی روسیه تاکید کرده که توافق جدید «اوپک پلاس» بدون مشارکت «ولادیمیر پوتین» و مذاکراتش با رهبران آمریکا و عربستان سعودی در این‌باره امکان‌پذیر نبود. به گفته الکساندر نوواک توافق جدید اوپک‌پلاس باعث می‌شود تا از سقوط شدید قیمت نفت و آغاز یک فاجعه برای این صنعت جلوگیری شود.
چرخش مواضع ترامپ
اما آمریکا نیز در این توافق نفتی به‌دنبال منافع سیاسی و اقتصادی خود بود، منافعی که به تغییر ۱۸۰ درجه‌ای برخی عقاید ترامپ منجر شد. ترامپ پیش از این اعلام می‌کرد که اوپک موجب می‌شود پول‌های آمریکایی به جیب تولیدکنندگان نفت برود. ضدیت رئیس‌جمهور آمریکا با سازمان صادرکنندگان نفت به اندازه‌ای بود که برخی احتمال تصویب لایحه نوپک توسط او را منتفی نمی‌دانستند. لایحه‌ای که برخی نمایندگان آمریکا به‌دنبال قانونی کردن آن بودند و بر اساس آن اوپک سازمانی انحصارگر معرفی شده و اموال کشورهای عضو آن در آمریکا در تهدید مصادره قرار می‌گرفت.
با این حال افت شدید قیمت‌ها که به گفته خود ترامپ هزاران شغل را در آمریکا در معرض نابودی قرار داده و آمار بیکاری در این کشور را به شکل بیسابقهای افزایش داده است، او را به تغییر موضع در برابر اوپک واداشت چراکه بخش مهمی از مشاغلی که از دست می‌رود در ایالت‌هایی واقع شده که طرفداران اصلی ترامپ را تشکیل میدهند و نقش مهمی در انتخاب او در صندوق رای ریاست جمهوری آمریکا دارند. بنابراین او که مدعی سردمداری بازار آزاد است، افت قیمت‌ها را به‌دلیل افزایش تولید اوپک و روسیه دانست و خواهان پایان دادن به آن شد. او حتی از این هم فراتر رفت و به میانجیگری بین عربستان و روسیه برای حل اختلافاتشان اقدام کرد. حتی زمانی که مکزیک با کاهش تولید مخالفت کرد با میانجیگری و وعده اینکه آمریکا به‌جای مکزیک تولیدات خود را کاهش خواهد داد، باعث شد که این توافق نهایی شود. از این‌رو است که دانیل یرگین، مورخ نفت در این‌خصوص می‌گوید: «ترامپ که سال‌ها منتقد اوپک بود، حالا کسی است که این سازمان را جمع کرده. احتمالا بین تمام معامله‌هایی که او در زندگی خود انجام داده است، این یکی بزرگ‌ترین است.»
اما این تغییر رفتار ترامپ اعتراف دیگری را نیز در دل خود پنهان داشت، اعترافی که اولین‌بار است از سوی یک رئیس‌جمهور آمریکا انجام می‌شود و به‌دلیل تغییر ساختار اقتصادی این کشور است؛ «آمریکا برخلاف گذشته حالا از قیمت‌های بالای نفت سود می‌برد!» اولین واکنش ترامپ در شروع افت شدید قیمت‌ها در ماه گذشته میلادی ادامه رویه گذشته بود؛ او در توییتر خطاب به مردم آمریکا گفت که قیمت‌های پایین بنزین فوقالعاده است. اما به فاصله چند هفته او به منجی اصلی توافق کاهش تولید بدل شد و اعتراف کرد که قیمت‌های پایین نفت مانند گذشته به نفع آمریکا نیست. این موضوع در سال‌های گذشته بهانه‌ای برای نگارش گزارش‌های بسیاری شده بود، برخی اعلام می‌کنند آمریکا حتی از نفت بالای ۱۰۰ دلار هم نفع اقتصادی می‌برد.
قدرت‌نمایی سعودی‌ها در بازار نفت
در اولین روز بعد از توافق نفتی، عربستان دست به اقدامی زده که صداقت او در خصوص پایان دادن به جنگ قیمتی با روسیه را زیر سوال می‌برد. بر اساس گزارش رویترز، شرکت سعودی آرامکو بالاخره بعد از روزها تاخیر قیمت رسمی فروش محموله‌های نفت صادراتی خود را اعلام کرده است. این شرکت اما برخلاف پیش‌بینی‌های قبلی قیمت رسمی فروش در بازار آسیا در ماه مه را کاهش داد. در حالی که این شرکت ضمن ثابت نگه داشتن قیمت فروش به اروپا، قیمت فروش برای آمریکا را افزایش داده است. قیمت رسمی فروش نفت خام سبک عربی در بازار آسیا ۲/ ۴ دلار نسبت به ماه آوریل کاهش را نشان می‌دهد، در حالی که قیمت فروش نفت خام در آمریکا ۳ دلار افزایش داشته است. قیمت فروش به اروپا با اختلاف ۲۵/ ۱۰ دلار در هر بشکه نسبت به شاخص برنت بدون تغییر ماند. این قیمت‌ها در حالی از سوی آرامکو اعلام شده که ماه پیش نیز این کشور به شکل بیسابقهای بهای نفت خود در بازارها را کاهش داده بود و اقدام او از سوی ناظران بازار به شروع جنگ قیمتی در بازار علیه روسیه تعبیر شد. کاهش مجدد قیمت فروش نفت از سوی سعودی‌ها نشان می‌دهد که آنها چندان به توافق نفتی علاقه‌مند نبوده‌اند و تنها فشار اقتصادی ناشی از افت قیمت‌ها و همچنین فشارهای سیاسی از سوی آمریکا آنها را به پای میز مذاکره کشانده است. گفته می‌شود این کشور به قیمت‌های بالای ۸۰ دلار برای توازن هزینه‌های خود نیاز دارد و قیمت‌های پایین نفت موجب می‌شود خیلی زود ذخایر ارزی این کشور رو به اتمام بگذارد. از سوی دیگر، اقدام این کشور در پاسخ به مخالفت روسیه با تعمیق توافق نفتی در ماه مارس، با واکنش تندی از سوی مقامات آمریکایی مواجه شد. سناتورهای ایالت‌های آمریکایی طی مدت کوتاهی بارها در نامه یا با تشکیل جلسه با وزیر انرژی و سفیر این کشور مخالفت خود با افزایش تولید عربستان را اعلام کردند. آنها در کنار ترامپ بارها تهدید کردند که بر واردات نفت عربستان تعرفه وضع کرده و حمایت نظامی خود از این کشور را قطع خواهند کرد. حتی برخی عربستان را تهدید به تحریم آرامکو کرده بودند. از این‌رو، برخی کارشناسان بر این باورند که پایه‌های توافق نفتی سست است و اگر در مدت‌کوتاهی مجددا شاهد از سرگیری رقابت نفتی در بازار باشیم، نباید تعجب کرد.
