عربستان چگونه برای کاهش وابستگی بودجه به نفت،خیز برداشت؟
پنج ترفند سعودی برای نفت‌زدایی
براساس گزارش‌های موجود، سعودی‌ها علاوه بر برنامههای قبلی خود برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و متنوع کردن مجاری اقتصادی این کشور، با توجه به عمیق‌تر شدن تعهد این کشور برای کاهش تولید در ائتلاف اوپک‌پلاس و همچنین عدم اطمینان‌هایی که در سطح اقتصاد جهانی وجود دارد، تلاش کرده‌اند بودجه سال آینده را طوری طراحی کنند که ثبات درآمدهای این کشور را تضمین کند.
در بودجه ۲۰۲۰ عربستان سعودی هزینه‌های دولتی نسبت به سال جاری میلادی ۶/ ۲ درصد کاهش یافته و درآمدهای نفتی این کشور نیزحدود ۱۵ درصد کمتر از امسال در نظر گرفته شده است. طبق محاسبات زیاد داوود، اقتصاددان ارشد بلومبرگ در خاورمیانه، تولیدکننده شماره یک اوپک قیمت نفت در بودجه سال آینده خود را به‌طور متوسط حدود ۶۵ دلار بر بشکه فرض کرده است. عربستان قیمت مدنظر برای نفت در بودجه را فاش نکرده است به همین دلیل برآوردهای دیگری نیز مطرح هستند. EFG Hermes قیمت مفروض در بودجه ۲۰۲۰ عربستان سعودی را بین ۶۰ تا ۶۲ دلار بر بشکه عنوان کرده درحالی‌که Capital Economics آن را بین ۵۵ تا ۶۰ دلار عنوان کرده است. این ارقام با توجه به میزان صادرات نفت‌خام عربستان می‌تواند تغییر داشته باشد. عربستان سعودی اصلاحات اقتصادی خود را در سال ۲۰۱۶ آغاز کرد؛ پس از آنکه در سال ۲۰۱۵ و در پی سقوط قیمت نفت در میانه‌های سال ۲۰۱۴ از بیش از ۱۰۰ دلار بر بشکه، با کسری بودجه‌ای به بزرگی ۳۶۷ میلیارد ریال مواجه شد که در نوع خود بی‌سابقه بود.
عربستان سعودی بودجه سال ۲۰۱۹ خود را براساس نفت ۸۰ دلار تنظیم کرده بود. بر این اساس، قیمت‌هایی که برای هر بشکه نفت در بودجه سال ۲۰۲۰ این کشور تخمین زده می‌شود، نسبت به سال قبل کاهشی محسوس داشته است. با این حال طبق انتظار صندوق بین‌المللی پول، عربستان سعودی برای پوشش بودجه سال ۲۰۲۰ خود به نفت ۶/ ۸۳ دلاری نیاز دارد. این رقم اگرچه همچنان فراتر از رقمی است که احتمالا در بودجه ۲۰۲۰ عربستان درنظر گرفته شده، با این حال نسبت به سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ کاهش داشته است. IMF در سال ۲۰۱۸ قیمت نفت مورد نیاز عربستان را ۶/ ۸۸ دلار بر بشکه و در سال ۲۰۱۹ نیز ۵/ ۸۶ دلار بر بشکه عنوان کرده بود. براساس آنچه از بودجه ۲۷۲ میلیارد دلاری عربستان سعودی برای سال آینده میلادی برداشت می‌شود؛ این کشور بنا دارد با استفاده از پنج راهکار وابستگی خود به درآمدهای نفتی را کم کند. کاهش هزینه‌های دولت، افزایش دریافت مالیات، کاهش یارانه انرژی، انتشار اوراق برای پوشش کسری بودجه و سرمایه‌گذاری درآمد حاصل از عرضه اولیه آرامکو در بخش‌های غیرنفتی از جمله راهکارهای سعودی‌ها برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است. با وجود تمام این برنامههای مدون، کارشناسان عقیده دارند طی سال‌های گذشته اثبات شده با وجود تلاش کشورهای نفت‌خیز، نوسانات قیمت نفت همواره برنامه‌ریزی‌های آنان برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی را تحت تاثیر قرار داده و اقدامات آنها را محدود کرده است.
حرکت معکوس در هزینه‌های دولتی
«کاهش هزینه‌ها» یکی از مواردی است که در بودجه ۲۷۲ میلیارد دلاری (۰۲/ ۱ تریلیون ریال سعودی) سال آینده سعودی‌ها برجسته شده است. این کاهش هزینه‌ها که معادل ۶/ ۲ درصد در نظر گرفته شده؛ اگرچه ناچیز به‌شمار می‌رود اما از این نظر مورد توجه قرار گرفته که درست عکس مسیری است که بودجه عربستان در سه سال گذشته طی کرده. در سه سال گذشته، هزینه‌ها در بودجه عربستان با هدف تحریک رشد، شکلی افزایشی داشتند.
کاهش هزینه‌ها در حالی در بودجه عربستان آغاز می‌شود که در چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور که محمد بن‌سلمان مبتکر آن است، کاهش تکیه پادشاهی عربستان به درآمدهای نفتی و متنوع‌سازی اقتصاد این کشور به‌واسطه تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی در صنایع غیرنفتی، مورد تاکید است. به این ترتیب آن‌طور که در اطلاعیه مربوط به بودجه ۲۰۲۰ این کشور عنوان شده، مخارج دولت عربستان در ۲۰۲۱ به ۹۹۰ میلیارد و در سال ۲۰۲۲ نیز به ۹۵۵ میلیارد ریال سعودی کاهش خواهد یافت. پادشاهی عربستان در توافق اخیر کشورهای اوپک‌پلاس تعهد داده است در سه ماه نخست سال آینده میلادی، روزانه بیش از ۵۰۰ هزار بشکه از تولیدات خود را کاهش دهد و مجموع آن را به ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز برساند. به این ترتیب درآمدهای نفتی پادشاهی سعودی در ۲۰۲۰، چیزی حدود ۸/ ۱۴ درصد نسبت به سال جاری میلادی کاهش خواهد داشت.
سرمایه‌گذاری درآمد آرامکو
طبق آنچه قبلا اعلام شده، قرار است امروز (چهارشنبه ۲۰ آذر) ۵/ ۱ درصد از سهام شرکت نفت دولتی آرامکو در بورس تداول معامله شود. وزیر دارایی عربستان سعودی اعلام کرده «عایدات حاصل از عرضه اولیه سهام آرامکو مجددا سرمایه‌گذاری خواهد شد تا به ایجاد کانال‌‌های متنوع‌تر درآمدی دولت کمک کند». به گزارش رویترز، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی نیز در جلسه کابینه بودجه این کشور اعلام کرد «ما به اجرای اصلاحات اقتصادی و متنوع‌سازی منابع درآمدی مصمم هستیم. از جمله اقداماتی که در این مسیر انجام خواهیم داد، سرمایه‌گذاری مجدد درآمد حاصل از عرضه اولیه آرامکو از طریق صندوق سرمایه‌گذاری عمومی است.» با این حال در بودجه سال آینده عربستان سعودی، ذکر نشده که دولت قرار است درآمدهای حاصل از عرضه اولیه آرامکو را در کدام بخش سرمایه‌گذاری کند. در بودجه تنها به اعلام این نکته اکتفا شده که «انتظار می‌رود درآمدهای غیرنفتی به دلیل بهبود سایر فعالیت‌های اقتصادی، درمیان‌مدت بهبود پیدا کند». IPO آرامکو با درآمدی ۶/ ۲۵ میلیارد دلاری برای دولت عربستان، عنوان بزرگ‌ترین عرضه اولیه دنیا را به خود اختصاص داده است.
اصلاحات مالیاتی و یارانه‌ای
عربستان سعودی علاوه بر تلاش برای استفاده از برنامههای «چشم‌انداز سعودی ۲۰۳۰» در جهت افزایش درآمدهای غیرنفتی، در سال‌های اخیر سیاست اصلاح ساختار مالیاتی و کاهش سطح یارانه پرداختی به انرژی و برق را دنبال کرده است. آرامکوی عربستان پیش از این اعلام کرده بود قیمت بنزین با اکتان ۹۱ را در داخل از ۴۴/ ۱ ریال در هر لیتر تا ۵۳/ ۱ ریال سعودی بالا می‌برد و بنزین با اکتان ۹۵ را نیز از لیتری ۱۰/ ۲ ریال به ۱۸/ ۲ ریال سعودی می‌رساند. این شرکت همچنین طی بیانیه‌ای اعلام کرد همگام با طرح‌های دولتی بهای برق و آب را نیز اصلاح می‌کند. این برنامه‌ها در بودجه سال آینده عربستان نیز دنبال می‌شود. عربستان سعودی گرچه همچنان به‌شهروندان خود یارانه نقدی پرداخت می‌کند، اما گام به گام برنامههای کاهش یارانه‌های غیرنقدی و واقعی کردن قیمت حامل‌های انرژی را پیگیری می‌کند.
افزایش کسری بودجه
طبق گفته وزیر دارایی عربستان، بودجه ۲۰۲۰ این کشور به‌دلیل چشم‌انداز نامشخص اقتصاد جهانی، محافظه‌کارانه تنظیم شده است. پیش‌بینی می‌شود درآمدهای عربستان در سال آینده ۸۳۳ میلیارد ریال باشد. این میزان درآمد، کسری بودجه را به ۱۸۷ میلیارد ریال یا ۴/ ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور در مقایسه با کسری بودجه ۱۳۱ میلیارد ریالی ۲۰۱۹، افزایش می‌دهد. به گزارش پلتس، دولت سعودی برای جبران کسری بودجه ۲۰۲۰ قصد دارد از ذخایر مالی خود و بازار اوراق قرضه بهره ببرد. بودجه ۲۰۲۰ عربستان سعودی علاوه بر تلاش برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، تاکید دارد «هدف تثبیت بازار جهانی نفت‌خام، متعادل کردن منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و فراهم آوردن محیطی مساعد برای رشد پایدار اقتصاد جهانی» را دنبال می‌کند. با این حال باید دید پادشاهی سعودی که برای سال‌های طولانی به درآمدهای نفتی وابستگی داشته، با اتکا به بودجه سال آینده خود تا چه میزان قادر به دست یافتن به رویای رهایی از نفت خواهد بود.
