آزمون تاریخی تصمیم اوپک

 در واقع افت قیمت اخیر نفت به نوعی نشان‌دهنده این موضوع است که تلاش اوپک برای مدیریت بازار همیشه کارساز نیست و برخی مواقع دچار خطا می‌شود. بهای نفت از ۷ دسامبر تا جمعه گذشته، یعنی یک دوره زمانی سه هفته‌ای، از ۶۷/ ۶۱ دلار بر بشکه به ۲۱/ ۵۳ دلار بر بشکه رسید که به گزارش بلومبرگ، بدترین کاهش قیمت در یک دهه گذشته بعد از تصمیمات اوپک بوده است. قطعا تصمیم کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز در شش ماه ابتدایی ۲۰۱۹، علت اصلی این میزان افت قیمت نبوده و عوامل مختلفی بر کاهش قیمت‌ها اثر داشته‌اند. با این حال به نظر می‌رسد تصمیم اوپک برای کاهش تولید نیز آن‌طور که انتظار می‌رفت منجر به حفظ قیمت‌ها در مقابل ریزش نشد و شاید توقع کاهش تولید بیشتر را نیز برای بازار ایجاد کرد، زیرا هنوز توافق کاهش تولید از ابتدای ژانویه آغاز نشده، اثرات آن در بازار پیش‌خور شد و حتی بازخورد منفی نیز به همراه داشت.

هر بشکه نفت خام برنت از زمان توافق اوپک تا آخرین روز معاملاتی در هفته منتهی به ۲۸ دسامبر، حدود ۹ دلار کاهش قیمت را تجربه کرده است. این کاهش قابل توجه این پیام را به همراه دارد که «کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای اوپک برای ایجاد تعادل در بازار کافی نبوده است.» از یک مبدا زمانی دیگر، یعنی از اوایل اکتبر (حدود سه ماه قبل) که قیمت‌ها به بالاترین سطح در چهار سال گذشته رسیده بودند، نفت نزدیک به ۴۰ درصد کاهش قیمت را تجربه کرده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد نفت از سال ۲۰۰۸ به این سو، چنین ضربه‌ای را پس از تصمیم اوپک برای کاهش تولید متحمل نشده و جز در مواردی، محدودیت تولید کشورهای عضو اوپک همواره رشد قیمت‌ها را در بازار نفت به همراه داشته است. در سال ۲۰۰۸، یعنی سالی که بحران مالی دنیا را فراگرفته بود، اوپک بازار را با یک سلسله کاهش تولید حمایت می‌کرد اما آخرین تصمیم برای کاهش تولید در دسامبر ۲۰۰۸، قیمت نفت را تا ۱۸ درصد کاهش داد. اتفاقی مشابه در مارس ۲۰۰۱ نیز تکرار شد یعنی زمانی‌که اوپک در نشست رسمی ۱۱۴ تصمیم به کاهش تولید یک میلیون بشکه‌ای گرفت اما واکنش اولیه بازار به این تصمیم به شکل کاهش قیمت ظاهر شد. کاهش تولید در سال‌های دیگری نیز تکرار شده است؛ از جمله ۲۰۰۲، ۲۰۰۴، ۲۰۰۶ و اوایل سال ۲۰۰۷ که می‌توان گفت همگی بر رشد قیمت اثرگذار بوده‌اند جز در سال ۲۰۰۶ که تصمیم به کاهش تولید در ابتدا باعث افت قیمت‌ها شد اما در ادامه در نقش حمایتگر از قیمت‌ها ظاهر شد.

 با وجود این پیشینه، به نظر می‌رسد بازار نفت در حال حاضر نیز دچار تکراری تاریخی شده است تا تاکیدی باشد بر اینکه تصمیمات اوپک برای ایجاد تعادل در بازار نفت، همیشه نتیجه دلخواه را حداقل در کوتاه‌مدت به همراه ندارد. کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، پس از آنکه در ژوئن سال جاری تصمیم به افزایش تولید گرفتند تا افت عرضه ایران به بازار نفت بر اثر تحریم‌های آمریکا را جبران کنند، در نشست ۱۷۵ اوپک در دسامبر ۲۰۱۸ بار دیگر کاهش تولید را به تصویب رساندند. افزایش تولید این کشورها که بیشترین میزان آن از سمت روسیه و عربستان بود، باعث شد طی مدت زمانی حدودا پنج ماهه، بازگشت مازاد عرضه بازار را تهدید کند. این اتفاق در نهایت منجر شد تا توافقی دیگر برای کاهش تولید در سال ۲۰۱۹ به تصویب برسد. طبق این توافق، در شش ماه نخست سال جدید میلادی کشورهای عضو اوپک تولید روزانه خود را تا سقف ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهند داد و کشورهای غیرعضو اوپک نیز تا سقف ۴۰۰ هزار بشکه در روز برای کاهش تولید تعهد داده‌اند.

  سال ۲۰۰۶

دوازده سال قبل، پایتخت نیجریه، در دومین هفته دسامبر میزبان نشست ۱۴۳ اوپک بود. در این نشست، اوپک تصمیم گرفت برای حفظ قیمت‌ها در سطح بیش از ۶۰ دلار در سال بعد، مجموع تولیدش را ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهد. در آن زمان اوپک روزانه ۳/ ۲۶ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کرد و بر اساس این تصمیم باید تولیداتش را به ۸/ ۲۵ میلیون بشکه در روز می‌رساند. این تصمیم که به معنای کاهش تولیدی نزدیک به ۲ درصد از مجموع تولیدات اوپک بود، در حالی اتخاذ شد که پیش از آن و در ماه اکتبر کشورهای عضو اوپک به کاهش تولیدی ۴ درصدی رای مثبت داده بودند تا از قیمت‌ها حمایت کرده باشند. علی النعیمی، وزیر نفت عربستان در آن زمان امیدوار بود بازار تلاش اوپک برای ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا را درک کند و به آن پاسخ مثبت دهد؛ اما واکنش بازار به گونه‌ای بود که امید وزیر نفت پیشین عربستان سعودی را ناامید کرد. در آن زمان نیز نگرانی از کاهش تقاضا در سال آینده (۲۰۰۷) باعث شد اوپک کاهش تولید را تعمیق کند.

 با این حال درست بعد از اتخاذ این تصمیم، به خصوص همزمان با فرارسیدن موعد کاهش تولید روزانه از ابتدای فوریه ۲۰۰۷، قیمت‌ها مسیر عکس در پیش گرفتند. نتیجه این اتفاق این بود که قیمت هر بشکه نفت خام برنت که در روز برگزاری نشست اوپک بیش از ۶۲ دلار در هر بشکه بود، حدود دو ماه بعد و در ابتدای فوریه (زمان اجرای توافق) به ۵۶ دلار بر بشکه برسد. قیمت نفت در ژانویه تجربه ناخوشایندتری هم داشت زیرا ۵۱ دلار را به خود دید. این روند تا پایان فوریه تداوم داشت؛ اما قیمت نفت در ماه‌های بعد به مرور افزایش یافت تا در ماه ژوئن، یعنی بیش از چهار ماه بعد، به ۷۰ دلار رسید و در ماه‌های بعدی نیز رکوردهای بالاتری را به ثبت رساند.

 کارشناسان در آن زمان، از تصمیم اوپک برای کاهش تولید ۵۰۰ هزار بشکه‌ای ابراز تعجب می‌کردند زیرا اگرچه اعضای اوپک از کاهش تقاضا در سال جدید ابراز نگرانی می‌کردند و هدفشان از کاهش مجدد تولید حفظ قیمت‌ها در محدوده بیش از ۶۰ دلار بر بشکه بود؛ قیمت‌ها در زمان اتخاذ این تصمیم بالای ۶۲ دلار بر بشکه قرار داشتند و بازار نیز از نظر فعالان در تعادل قرار داشت. این شرایط باعث شد تا کارشناسان نسبت به این تصمیم اوپک موضع بگیرند و آن را نتیجه خواست برخی کشورهای عضو اوپک برای حفظ کف ۶۰ دلار بدانند. در عین حال یکی از عواملی که مانع رشد قیمت‌ها با وجود کاهش تولید می‌شد، نگرانی از عدم پایبندی به سقف تعیین شده برای کاهش تولید بود. این نگرانی که هنوز هم در رابطه با تصمیم اوپک برای کاهش تولید وجود دارد؛ در آن زمان باعث می‌شد کارشناسان انتظار داشته باشند تولیدات اوپک به جای ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز که در اکتبر ۲۰۰۶ برای آن توافق شده بود تنها حدود ۷۰۰ هزار بشکه کاهش داشته باشد. میزان کاهش مورد انتظار آنها در مورد توافق نشست دسامبر نیز، ۳۰۰ هزار بشکه از ۵۰۰ هزار بشکه در روز بود.

 سال ۲۰۰۸

دسامبر ۲۰۰۸، یکی دیگر از بزنگاه‌های اوپک بود که باید برای مدیریت بازار کاری می‌کرد. کشورهای عضو اوپک با وجود درک این بزنگاه، تصمیمی گرفتند که انتظارات آنها برای رشد قیمت را برآورده نکرد و در بهترین حالت مانع ریزش بیشتر قیمت‌ها شد. ۲۰۰۸ سال عجیبی برای نفت بود. در این سال قیمت‌ها فراز و فرودی فراتر از انتظار داشتند و از اوج ۱۴۶ دلاری در ماه جولای به کف ۳۹ دلاری تا پیش از نشست اوپک در تاریخ ۱۶ دسامبر رسیدند. اوپک در آخرین نشست خود در سال ۲۰۰۸ اگرچه کاهش ۲/ ۲ میلیون بشکه‌ای در روز را به تصویب رساند، اما حدود یک هفته بعد از این تصمیم قیمت نفت از ۵/ ۴۴ دلار بر بشکه به ۳۶ دلار بر بشکه هم رسید که به معنای افتی حدودا ۱۸ درصدی بود.

 این میزان افت قیمت درست در زمانی اتفاق می‌افتاد که اوپک خود را برای بزرگ‌ترین‌ کاهش تولیدی که می‌توانست تجربه کند، آماده می‌کرد. در آن سال، این سومین بار بود که کشورهای عضو اوپک برای کاهش تولید توافق می‌کردند.  بنابراین مجموع کاهش تولید آنها از سپتامبر همان سال (نهمین ماه سال میلادی)، به ۲/ ۴ میلیون بشکه در روز که معادل ۱۲ درصد از کل تولیداتشان می‌شد، می‌رسید. اما اقدامات اوپک در آن زمان کارساز نبود و آن‌طور که در گزارش‌های آن زمان اشاره شده، مانع افت قیمت‌ها نشد. در آن زمان نیز بازار به شدت بر وضعیت اقتصاد جهانی متمرکز بود و نگرانی‌هایی نیز نسبت به پایبندی اوپک به وعده کاهش تولیدش وجود داشت. تجربه‌هایی از این دست نشان می‌دهد این نخستین بار نیست که تصمیمات اوپک اثری بر عملکرد بازار ندارد. در این میان علاوه بر پایبندی اوپک به کاهش تولید نکته‌ای که مهم به نظر می‌رسد «زمان» اتخاذ تصمیمات درست از سمت اوپک است. با توجه به این مولفه، به نظر می‌رسد تصمیم اوپک برای افزایش تولید در ژوئن امسال و همچنین تصمیم بعدی برای کاهش تولید در دسامبر، در «زمان» درستی اتخاذ نشد و آثار آن بیش از آنکه به کمک تعادل بازار بیاید، باعث بر هم خوردن تعادل آن شد.