عربستان تابوی ۴۵ ساله را می‌شکند؟
اسلحه نفتی سعودی‌ها به سمت ترامپ
ماجرا به احتمال ترور «جمال خاشقجی» توسط سعودی‌ها باز می‌گردد. جمال خاشقجی همان روزنامه‌نگار واشنگتن پست و منتقد سعودی‌ها است که حدود دو هفته پیش برای کارهای اداری وارد سفارت عربستان در ترکیه شد اما هیچ‌گاه از آن خارج نشد. هرچند سعودی‌ها مدعی شدند که از سرنوشت جمال هیچ اطلاعی ندارند، اما ناپدید شدن این روزنامه‌نگار موجی از خشم جهانی را علیه عربستان شکل داد و فشارها آمریکا را نیز وادار به واکنش و انتقاد از نزدیک‌ترین متحد خود در خاورمیانه کرد. واشنگتن گفته است اگر مشخص شود جمال خاشقجی در سفارت عربستان در ترکیه کشته شده، ریاض با واکنش شدید واشنگتن مواجه خواهد شد. به مدت کوتاهی رسانه دولتی عربستان به اظهار‌نظر ترامپ واکنش نشان داد؛ واکنشی که کارشناسان آن را «به تهدیدهای عربستان علیه واشنگتن» تعبیر کردند. ترکی الدخیل، سرپرست شبکه خبری العربیه در مقاله‌ای بدون آوردن نام شخص خاصی از زبان مقامات سعودی نوشت: «اگر آمریکا ریاض را تحریم کند، عربستان می‌تواند با افزایش قیمت نفت به بیش از ۲۰۰ دلار بر بشکه تحریم‌ها را تلافی کند و اقتصاد جهان را به مخاطره اندازد.» هرچند که سفیر عربستان در آمریکا اعلام کرده این اظهارات نظر شخصی الدخیل بوده و مقامات سعودی چنین اظهاراتی نکرده‌اند، اما نگرانی از تکرار «تحریم نفتی اعراب علیه غرب» در دهه ۷۰ میلادی قیمت نفت را روز گذشته در مسیر صعودی قرار داد. با این حال بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این تهدیدها راه به جایی نخواهد برد، چراکه عربستان خود بیش از هرکسی از اجرایی شدن آن آسیب خواهد دید.
استفاده ریاض از سلاح نفتی
تهدیدهای ریاض برای فعالان بازار نفت خاطرات تحریم اعراب علیه غرب در سال‌های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۴ را زنده کرده است. یعنی زمانی که به دلیل حمایت کشورهای غربی از اسرائیل در جنگ یوم کیپور، عربستان و متحدانش صادرات نفت به کانادا، ژاپن، هلند، انگلیس و آمریکا را قطع کردند. تحریم نفتی غرب توسط اعراب قیمت‌ها را از حدود ۳ دلار به بیش از ۱۲ دلار بر بشکه رساند و به فاجعه بزرگی در کشورهای واردکننده نفت منجر شد. در حال حاضر نیز این نگرانی مطرح است که ریاض مجددا بعد از ۴۵ سال از نفت به‌عنوان سلاح استفاده کند و شوک نفتی دیگری را رقم بزند. مایکل هیز، یکی از کارشناسان بازار نفت روز دوشنبه در گفتوگو با CNBC گفته است: «ریاض می‌تواند نفت را به‌عنوان یک ابزار تلافی جویانه به کار گیرد. آنها ممکن است دست به چنین اقدامی بزنند، البته این موضوع بستگی به شدت تحریم‌های احتمالی واشنگتن علیه عربستان دارد. من در مورد این مساله چندان خوشبین نیستم.» شبیه چنین اظهاراتی روز گذشته به وفور در رسانه‌های خارجی منتشر شده بود و نشان از نگرانی بازار از تکرار شوک نفتی دهه ۷۰ میلادی داشت.
فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌های اعراب علیه غرب، ساختار ناتو را به هم ریخت و تغییرات استراتژیک و سیاسی بسیاری را در کشورهای مصرف‌کننده نفت رقم زد. به‌طور مثال ژاپن بعد از این ماجرا خود را از سیاست‌های واشنگتن در خاورمیانه جدا کرد. با این حال تحریم اعراب تنها برای آمریکا و متحدانش دردسرساز نشد و به مرور سیاست‌های عربستان را نیز به کلی تغییر داد. جواد یارجانی، کارشناس بازار نفت و رئیس اسبق امور اوپک وزارت نفت ایران پیش از این در گزارشی با عنوان «نقشه راه نفت در دولت دوازدهم» درخصوص شوک نفتی دهه ۷۰ میلادی گفته بود: مبدع تحریم نفتی علیه غرب عربستان بود، چراکه ملک فیصل پادشاه وقت این کشور شدیدا به دنبال پیروزی در فلسطین بود. به‌طوری‌که از ملک فیصل نقل قول می‌شود که گفته بود «آرزو دارم در قدس نماز بخوانم». یارجانی همچنین یادآور شد که «چندی بعد از تحریم نفتی ملک فیصل به دست برادرزاده‌اش که از آمریکا برگشته بود به قتل رسید. افراد بسیاری نهاد‌های امنیتی آمریکا را پشت پرده قتل فیصل می‌دیدند و بعد از این واقعه بود که عربستان به تدریج به طرف هماهنگی کامل با سیاست‌های آمریکا به خصوص در زمینه نفت کشانده شد.» بنابراین هرچند در حال حاضر نیز در صورتی که عربستان از نفت به‌عنوان سلاح در برابر کشورهای غربی استفاده کند، ضربه مهلکی به اقتصاد و بازارهای مالی جهان وارد خواهد شد، اما با توجه به آنچه تحریم نفتی دهه ۷۰ برای این کشور به بارآورد این سوال مطرح است که آیا عربستان به تکرار تاریخ دست خواهد زد؟
تکرار تاریخ؟
استفان اینس، یکی از مدیران شرکت نفتی اوندا، بر این باور است که آسیب اقدامات تلافی جویانه ریاض برای این کشور بسیار بزرگ خواهد بود. او در گفتوگو با «بلومبرگ» گفته است: «اقدام احتمالی سعودی‌ها برای بازارهای جهانی بی‌ثبات‌کننده است به خصوص اینکه این بازارها در حال حاضر به شدت تحت تاثیر تنش‌های تجاری آمریکا و چین قرار دارند.» با این حال اینس، این احتمال را مطرح می‌کند که ممکن است همه تنش‌ها و رجز خوانی بین آمریکا و عربستان در همین حد باقی بماند، به خصوص اینکه اجرایی کردن تهدیدها برای خود عربستان که معمولا سیاستی محتاطانه در مقابل آمریکا اتخاذ می‌کند، بسیار آسیب‌زا است.
همچنین راجر دیوان، کارشناس شرکت مشاوره‌ای آی‌اچ‌اس مارکت که سابقه طولانی در بررسی امور و سیاست‌های اوپک دارد، می‌گوید: «اظهارات عربستان سعودی یکی از تابوهای بزرگ بازار نفت(استفاده سعودی‌ها از نفت به‌عنوان سلاح) را شکست، اما این تابوشکنی می‌تواند به خودتخریبی منجر شود.» به گفته این کارشناس بازار نفت، عربستان سعودی درست زمانی در حال تهدید بازار نفت است که جریان عرضه نفت جهان به دلیل وضع تحریم‌های آمریکا علیه ایران به مخاطره افتاده است؛ تحریم‌هایی که آمریکا مدعی بود با هماهنگی کامل با بزرگ‌ترین عضو اوپک اجرایی کرده است. با این حال نگرانی از افزایش تنش‌ها در خاورمیانه‌ای که در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفتش یعنی در معرض تحریم‌ها قرار دارد، موجب شد قیمت‌ها در مسیر افزایشی قرار گیرند و در ساعات اولیه معاملات رشد ۲درصدی قیمت‌ها را نیز تجربه کنند. بهای نفت برنت تا حدود ۸۲ دلار بر بشکه و نفت خام آمریکا نیز تا نزدیک به ۵/ ۷۲ دلار بر بشکه افزایش یافت. با این حال، در ادامه معاملات قیمت‌ها تعدیل شد. قیمت نفت برنت در لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۷ به وقت تهران) بیش از ۵۰ سنت نسبت به آخرین قیمت روز جمعه رشد کرد و به حدود ۸۱ دلار بر بشکه رسیده است. نفت‌خام آمریکا نیز با حدود ۳۰ سنت افزایش قیمت، ۶۳/ ۷۱ دلار بر بشکه معامله شد. بلومبرگ تعدیل قیمت‌ها را به توخالی بودن تهدیدهای ریاض نسبت می‌دهد.این سایت خبری در گزارش روز گذشته خود نوشته است: «رشد شدید قیمت‌ها امروز خیلی زود به سردی گرایید، چراکه معامله‌گران به این نتیجه رسیدند که با وجود کلمات آتشین عربستان، سعودی‌ها نمی‌خواهند تاریخ را تکرار کنند.» کارشناسان همچنین در رد احتمال استفاده از نفت به‌عنوان سلاح به تجربه اخیر ایجاد آشفتگی در روابط ریاض- اوتاوا اشاره می‌کنند که با وجود قطع روابط دیپلماتیک به قطع جریان صادرات نفت عربستان به کانادا منجر نشد.
آسیا؛ قربانی بزرگ سلاح سعودی‌ها
هرچند کارشناسان تهدیدهای ریاض را غیرعملی می‌دانند، اما نگاهی به آمار نشان می‌دهد ادعای عربستان مبنی بر اینکه «نقش مهمی در اقتصاد دنیا ایفا می‌کند» چندان دور از واقعیت نیست. این کشور ماه گذشته میلادی حدود ۵/ ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده و به گفته مقامات سعودی از جمله وزیر نفت این کشور در ماه جاری میزان تولید خود را به بیش از ۷/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده است که نزدیک به ۱۱درصد عرضه نفت جهان محسوب می‌شود. متوسط صادرات نفت سعودی‌ها نیز بیش از ۷ میلیون بشکه در روز است. با این حال در سال‌های اخیر آمریکا با افزایش تولید نفت شیل وابستگی خود به ریاض را تا حدود زیادی کاهش داده است. به‌طور مثال صادرات نفت عربستان به آمریکا در اولین هفته ماه جاری میلادی حدود ۸۸۰ هزار بشکه بوده، این مقدار حدود ۵۰ درصد کمتر از مقدار صادرات این کشور به آمریکا در سال ۲۰۱۲ است. اما برخلاف آمریکا کشورهای آسیایی بیش از پیش به نفت خاورمیانه به خصوص ریاض وابسته شده‌اند و در این میان کاهش صادرات نفت ایران به دنبال تحریم‌های آمریکا شرایط را بغرنج‌تر کرده است. از این رو کارشناسان بر این باورند که درصورت اجرایی شدن تهدیدهای ریاض، فاجعه بزرگی در کشورهای آسیایی رقم خواهد خورد و بحران اقتصادی دامن اقتصاد جهان را خواهد گرفت؛ به خصوص اینکه اقتصاد این کشورها به دلیل تقابل تجاری چین و آمریکا روزهای دشواری را می‌گذراند.
ارسال نظر