نگرانی در بازارهای نوظهور

افت شدید ارزش لیر ترکیه در برابر دلار موجب نگرانی از سرایت بحران مالی به دیگر اقتصادهای نوظهور شده‌ است؛ به خصوص اینکه هفته گذشته راند (واحد پول آفریقای جنوبی)، پزو (واحد پول آرژانتین و مکزیک) و روبل روسیه نیز کاهش یافتند. ارزش واحد پول ترکیه از ابتدای سال حدود ۳۵ درصد کاهش را تجربه کرد و هفته اخیر به کمترین سطح تاریخی خود رسید. سیاست‌های نادرست مالی در این کشور موجب بی‌ثباتی اقتصادی ترکیه شده و در ادامه وخامت روابط آمریکا و ترکیه نگرانی فعالان اقتصادی این کشور را افزایش داده و به سقوط ارزش لیر منجر شده است. تقاضای نفت روزانه ترکیه حدود یک میلیون بشکه است، از این رو بحران‌های اقتصادی این کشور قاعدتا نباید چندان بر قیمت نفت اثرگذار باشد. اما همانطور که کارشناسان تاکید می‌کنند، این نگرانی وجود دارد که بحران اقتصادی ترکیه به دیگر اقتصادهای نوظهور سرایت کند. کارشناس بازارهای کالایی ساکسو بانک در این باره به بلومبرگ گفته است: «خطر اصلی برای بازار نفت، ابتلای دیگر اقتصادهای نوظهور به بحران مالی است. از این رو فعالان و معامله‌گران به دقت شرایط اقتصادی ترکیه را رصد می‌کنند.»

در واقع از آنجا که اقتصاد بازارهای نوظهور تا حدود زیادی به سرمایه‌گذاری خارجی وابسته است، افزایش ریسک، نگرانی از خروج سرمایه و افت ارزش پول آنها را به دنبال دارد. چرا که با افزایش ریسک، سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری‌های امن از جمله خرید اوراق قرضه آمریکا رو آورده و این خود ارزش دلار را تقویت می‌کند. در این میان تجربه سال‌های گذشته نشان داده، اقتصاد این کشورها بسیار به هم وابسته است و بحران مالی معمولا از یک کشور شروع شده و به دیگر کشورها سرایت می‌کند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، بهای نفت‌خام آمریکا روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۴ به وقت تهران) ۲ سنت رشد کرد و ۶۵/ ۶۷ دلار بر بشکه معامله شد. برنت، شاخص نفت دریای شمال نیز با ۱۶ سنت افزایش به ۹۷/ ۷۲ دلار بر بشکه رسید. آمار نشان می‌دهد حجم معاملات روز گذشته حدود ۳۴ درصد کمتر از میانگین ۱۰۰ روزه بوده است.

در این میان اما به گزارش فایننشال تایمز، اگر بهای نفت برنت را که به دلار معامله می‌شود به لیر تبدیل کنیم، نتایج وحشتناکی به دست می‌آید. بیشترین قیمتی که نفت بر اساس دلار تا کنون تجربه کرده به سال ۲۰۰۸ و پیش از بحران اقتصاد جهانی باز می‌گردد. درآن زمان بهای برنت به حدود ۱۵۰ دلار بر بشکه رسید، اما اگر قیمت برنت را در حال حاضر که حدود ۷۳ دلار است به لیر تبدیل کنیم، حدود سه برابر آن زمان است. این شرایط بسیار مهم است و می‌تواند به بحران اقتصادی ترکیه دامن بزند؛ چراکه ترکیه تقریبا تمام نفت خود را با واردات تامین می‌کند. ترکیه بیش از ۹۰ درصد نفت مورد نیاز خود را که حدود ۸۶۰ هزار بشکه در روز می‌شود، از خارج از مرزهایش خریداری می‌کند. ترکیه در ماه مه مالیات بر بنزین و گازوئیل خود را کاهش داد تا فشار این بحران را بر رانندگان خود کاهش دهد.

در کنار بحران مالی ترکیه، افزایش تنش‌های تجاری بین آمریکا و چین و همچنین اروپا نگرانی‌هایی از شرایط بزرگ‌ترین‌ اقتصادهای جهان را در پی داشته است. کارشناسان بر این باورند که اقدامات آمریکا در راستای تولیدات داخلی که به تعرفه‌گذاری بر واردات برخی کالاها و تنش بین بزرگ‌ترین‌ اقتصادهای جهان منجر شده، بر رشد تقاضا برای نفت تا پایان سال جاری سایه انداخته است. اطلاعات بازارهای تجاری آمریکا هم نشان می‌دهد، هفته گذشته صندوق‌های پوشش ریسک و دیگر مدیران مالی سرمایه‌گذاری خود در پوزیشن‌های صعودی را در بازار آتی و آپشن نفت کاهش داده‌اند.

سایه تحریم‌های ایران بر نفت

با وجود موج احتیاطی در بین فعالان بازار نفت، آنچه از افت قیمت‎‌ها در بازار جلوگیری می‌کند تحریم‌های نفتی ایران است که از ۵ نوامبر آغاز می‌شود. فعالان و کارشناسان بازار نفت نگرانند تحریم نفتی ایران موجب افت شدید تولید کشور   و اختلال در سمت عرضه نفت در بازار شود. در هفته‌های اخیر گمانه‌هایی بر سر مذاکره ایران و آمریکا شکل گرفت که نگرانی‌ها از بازگشت تحریم‌ها را تا حدودی کاهش داده بود. با این حال محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران اوایل این هفته به گمانه‌زنی‌ها درخصوص دیدار با مایک پمپئو، همتای آمریکایی‌اش در حاشیه اجلاس سازمان ملل در ماه سپتامبر پایان داد. بر اساس گزارش بلومبرگ، این موضوع یکی از دلایلی بود که روز گذشته از افت قیمت نفت به دنبال نگرانی‌ از سمت تقاضا جلوگیری کرد.

آن‌طور که بلومبرگ در تحلیلی به قلم جولیان لی نوشته است، میزان صادرات نفت ایران در ماه گذشته نسبت به ماه آوریل (یک ماه پیش از اعلام خروج آمریکا از برجام) حدود ۴۳۰ هزار بشکه معادل ۱۵ درصد کاهش یافته و به کمتر از ۲/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. این تحلیلگر با اشاره به افت ۲۲۰ هزار بشکه‌ای (معادل ۴۱ درصد) واردات نفت اروپا از ایران و همچنین قطع واردات کره‌جنوبی در ماه گذشته، فشار تحریم‌های آمریکا بر صادرات نفت ایران را بیشتر از آنچه گمان می‌شود دانست. او مدعی است که کره‌جنوبی، ژاپن و اروپا در نهایت خرید خود را تا نوامبر از ایران قطع می‌کنند و هند نیز تنها نیمی از سطح کنونی واردات خود را نگه می‌دارد. از این‌رو احتمالا تا نوامبر حدود ۵/ ۱میلیون بشکه از صادرات نفت ایران کاسته خواهد شد. این موضوعی است که می‌تواند شرایط بازار نفت را به‌شدت بی‌ثبات کند. توماس ورگا، تحلیلگر پی‌وی‌ام اویل اسوسی‌ایت درباره شرایط کنونی بازار نفت به رویترز می‌گوید: «پارامترهای گوناگونی در بازار وجود دارد، اما مهم‌ترین‌ آنها ایران است.» به گفته او اگر یک میلیون بشکه از صادرات نفت ایران به دلیل تحریم‌های ترامپ از دست برود، تعادل شکننده بین عرضه و تقاضای بازار نفت به‌هم خواهد خورد و قیمت‌ها مجددا به پیک ماه مه باز خواهند گشت. در ماه مه بهای نفت برنت به حدود ۸۰ دلار بر بشکه رسید. تحلیلگران بانک ANZ نیز هشدار مشابهی به مشتریان خود داده‌اند.

ترامپ عامل بی‌ثباتی بازار نفت

بازار نفت چه از سمت عرضه و چه از سمت تقاضا با ابهامات زیادی مواجه است و این موضوع آینده قیمت‌ها را به‌شدت مبهم کرده است. یکی از معامله‌گران پرسابقه بازار نفت در گفت‌وگو با سی‌ان‌بی‌سی احتمال رسیدن قیمت نفت به ۵۰ دلار را در مدت زمان کوتاهی به همان اندازه‌ای می‌داند که می‌تواند به سرعت به ۱۰۰ دلار برسد. تام کلاوز  فراریت قیمت‎‌ها(volatile) را بسیار زیاد می‌داند و می‌گوید که ممکن است نوسانات شدیدی پیش‌روی بازار در ماه‌های آینده باشد. برآورد تام کلاوز از قیمت نفت در ماه‌های آینده به معنای رشد یا افت بیش از ۲۵درصدی قیمت‌ها است.

نوسانات شدید در بازار نفت موضوع عجیبی نیست و امکان رخ دادن آن بسیار زیاد است. علاوه بر اینکه از ابتدای سال رشد ۲۵درصدی قیمت‌ها را شاهد بوده‌ایم، در سال ۲۰۰۸ ظرف حدود ۶ ماه(از اواسط تا پایان این سال) قیمت نفت حدود ۷۷ درصد افت کرد. در سال ۲۰۱۴ نیز ظرف حدود ۶ ماه کاهش ۵۶ درصدی قیمت‌ها را شاهد بودیم. این معامله‌گر بازار نفت، با تاکید بر اینکه قیمت‌ها به سرعت می‌توانند کاهش یا افزایش یابند، ریسک افزایش تنش‌های ایران و آمریکا را در مرکز تحولات بازار می‌داند. به گفته کلاوز، بازار نفت بسیار غیرقابل پیش‌بینی شده و ترامپ مسوول به‌وجود آمدن این شرایط است.

ترامپ با خروج از برجام و تهدید به «صفر» کردن صادرات نفت ایران، سمت عرضه بازار را به خطر انداخته است. سپس او به دلیل نگرانی از رشد قیمت بنزین که در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا می‌تواند به زیان قدرتش در کاخ سفید منجر شود، به اوپک و به‌خصوص عربستان دیکته کرد که تولیداتشان را افزایش دهند. اوپک نیز به دنبال دستورالعمل ترامپ توافق نفتی را تعدیل و تولیداتش را افزایش داد. با این حال هنوز مشخص نیست که تولید نفت ایران واقعا چقدر کاهش خواهد یافت و عربستان و متحدانش تا چه میزان توان جبران این کاهش را دارند. از سویی آنطور که آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش‌های خود تاکید کرده افزایش تولید عربستان به معنای کاهش ظرفیت مازاد تولید نفت جهان است و این به معنای بی‌ثباتی هر‌چه بیشتر بازار نفت خواهد بود. اما سمت تقاضا نیز از سیاست‌های ترامپ در امان نمانده است. او ابتدا به بهانه ملی‎گرایی جنگ تعرفه‌ای با چین را آغاز کرد که تداوم آن نه‌تنها به زیان اقتصاد چین و اقتصاد جهانی است، بلکه می‌تواند اقتصاد آمریکا را نیز تهدید کند. از سوی دیگر او موجب افزایش تنش‌های آمریکا با ترکیه و روسیه شد، موضوعی که می‌تواند بحران اقتصادی را به دیگر اقتصادهای نوظهور که موتور محرکه رشد تقاضا برای نفت هستند تسری دهد. این شرایط است که موجب شده تام کلاوز، ترامپ را «رئیس فضول و مداخله‌گر» بازار نفت خطاب کند.

رشد تولید اوپک در جولای

در این میان آخرین گزارش ماهانه اوپک از بازار نفت که بعد‌از‌ظهر روز گذشته منتشر شد، نشان می‌دهد تولید این سازمان با وجود عقب‌نشینی نسبی عربستان از مواضع قبلی خود همچنان افزایشی است. بر اساس این گزارش، تولید نفت اوپک در ماه جولای نسبت به ماه قبل از آن ۴۱ هزار بشکه افزایش یافته و به ۳۲/ ۳۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که در این بازه تولید نفت عربستان بر اساس آمار منابع ثانویه ۵۳ هزار بشکه کاهش یافته و به کمتر از ۴/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسیده است. تولید نفت این کشور در ماه آوریل حدود ۹/ ۹ میلیون بشکه در روز بود، اما با خروج آمریکا از برجام عربستان به سرعت تولیدات خود را افزایش داد. با این حال افت قیمت نفت در شش هفته گذشته سعودی‌ها را نگران کاهش شدید قیمت‌ها کرد و وزیر نفت سعودی‌ اعلام کرد عربستان قصد به‌هم زدن بازار نفت را ندارد و این کشور تولیدات خود را مجددا کاهش داد.  بلومبرگ پیش از این عدم توانایی عربستان در فروش نفت اضافه خود و رشد زودهنگام تولید این کشور را عامل کاهش تولیداتش در ماه جولای اعلام کرده بود. بر اساس گزارش اوپک تولید نفت ایران در ماه جولای کاهش یافته که نشان از شروع اثرگذاری تحریم‌ها بر تولید نفت این کشور است. تولید نفت ایران در ماه گذشته ۵۶ هزار بشکه در روز کاهش یافته و به ۷۴/ ۳میلیون بشکه رسیده است.  در این میان اما دیگر کشورهای عضو اوپک تولیدات خود را افزایش دادند که نشان از سست شدن توافق نفتی دارد. وزیر نفت کشورمان هفته گذشته با ارسال نامه‌ای به اوپک رشد تولید اعضای سازمان را خلاف توافق نفتی دانست و در صورت تداوم این روند خواهان برگزاری نشست اضطراری شد. با این حال رشد تولید اعضای اوپک نشان می‌دهد بازگشت به نظم پیش از نشست ژوئن - نشستی که در آن اوپک تصمیم به تعدیل توافق نفتی گرفت- دشوار است.

11