برخورد نفتکش ایرانی با فله‌بر چینی چگونه رقم خورد؟
رمزگشایی از جعبه سیاه «سانچی»
با این وجود رئیس هیات ایرانی بررسی سانحه سانچی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: نمی‌توان گفت یکی از کشتی‌ها بی‌گناه بوده‌اند، در واقع ما در هیات بررسی به این نتیجه رسیده‌ایم که اولا دیده‌بانی در هر دو کشتی خوب انجام نشده است و ثانیا هیچ‌کدام از دو کشتی ریسک تصادف را درک نکرده‌اند. نادر پسنده با اشاره به این دو نکته می‌گوید: به این ترتیب در ارزیابی خطر، هر دو کشتی مقصر هستند اما از نظر ما کریستال به علت یک گردش به راست بدموقع، خطر تصادف را ایجاد کرده و در نهایت این سانحه رقم خورده است. این اشتباه در حالی از سوی کریستال رقم خورده است که نفتکش سانچی نیز نتوانسته است به موقع متوجه تغییر مسیر کریستال شود. از نگاه نادر پسنده، «متوجه بودن» زمانی اعتبار دارد که اقدام مناسب انجام شود. به این ترتیب به نظر می‌رسد در نتیجه عدم توجه کافی بوده است که سانحه تلخ سانچی رقم خورد.
تصادف نفتکش ایرانی با نام سانچی با کشتی فله‌بر چینی روز ۱۶ دی‌ماه ۱۳۹۶ رخ داد و روز بیست و چهارم همین ماه تقریبا بعد از ۸ روز سوختن روی آب، غرق شد. از بین ۳۰ خدمه ایرانی و ۲ خدمه بنگلادشی سانچی، تنها پیکر سه تن یافت شد و اجساد باقی کارکنان به همراه نفتکش به اعماق دریا فرو رفت. حادثه سانچی در کنار حوادثی چون وقوع زلزله کرمانشاه، انفجار معدن زغال سنگ یورت آزادشهر و سقوط هواپیمای تهران-یاسوج به‌عنوان یکی از حوادث تلخ سال ۱۳۹۶ در تاریخ ثبت شد. اما شاید آنچه حادثه سانچی را از دیگر حوادث سال گذشته متمایز می‌کرد، ابهامات و شایعات فراوانی بود که با خود به همراه داشت. از اولین روز انتشار خبر وقوع حادثه تا چند روز بعد از غرق شدن سانچی سوالات بسیاری از چرایی وقوع حادثه و نقش هر کدام از کشتی‌های ایرانی و چینی در آن شکل گرفت که حال انتشار گزارش سازمان بنادر و دریانوردی می‌تواند به برخی سوالات پاسخ دهد.
روز گذشته، پس از ۴ ماه بررسی، سازمان بنادر و دریانوردی گزارش نهایی خود را از حادثه سانچی اعلام کرد. آنطور که در ابتدای گزارش سازمان بنادر و دریانوردی آمده، بررسی سانحه بر اساس فصل ۷ آیین‌نامه بررسی سوانح دریایی مصوب سازمان بین‌المللی دریانوردی با هدف ارتقای ایمنی دریانوردی انجام شده است. این بررسی با حضور نمایندگان کشورهای ایران، چین، پاناما، بنگلادش و هنگ‌کنگ و در بیش از ۳۰۰ نفر ساعت رخ داده است. بخشی از گزارش، مربوط به اتفاقاتی است که در دقایق پایانی پیش از وقوع تصادف در نفتکش ایرانی رخ داده که اطلاعات آن از جعبه سیاه سانچی به دست آمده است. بخشی از اطلاعات نیز بر اساس دو بار مصاحبه با کارکنان کشتی کریستال و بررسی جعبه سیاه کشتی‌های کریستال و دو کشتی ماهیگیری نزدیک به محل حادثه کسب شده است.
شروع حرکت دو کشتی
کشتی نفتکش سانچی ایران روز ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۷ مصادف با ۲۵ آذر ۹۶ بندر عسلویه ایران را با بیش از ۱۱۱ هزار تن میعانات گازی به مقصد بندر دایسان کره‌جنوبی ترک کرد. میعانات گازی ماده‌ای به شدت خطرناک و آتش‌زا به شمار می‌رود، اما به دلیل فراریت بالا خطر آلودگی زیست‌محیطی کمتری دارد. اگر این حادثه رخ نمی‌داد، ۱۸ دی ماه سال ۹۶ سانچی در بندر دایسان پهلو می‌گرفت. سانچی در سال ۲۰۰۸ ساخته شده و با پرچم پاناما در دریا تردد می‌کرده است. دلیل حضور نماینده پاناما در بررسی دلایل این حادثه نیز به پرچم سانچی باز می‌گردد. حضور نماینده بنگلادش نیز به دلیل ملیت دو تن از خدمه نفتکش سانچی بوده است. از سوی دیگر، ۱۵ دسامبر ۲۰۱۷ مصادف با ۲۴ آذر ۹۶، کشتی چینی کریستال بندر کالامای آمریکا را با ۶۴ هزار تن دانه سویا و ۲۱ تن خدمه به مقصد دولقوان چین ترک کرد. بنا بود کشتی کریستال ۲۰ دی در این بندر پهلو بگیرد. تمام خدمه کریستال از حادثه جان سالم به در بردند. محل حادثه ۱۶۰ مایلی شانگهای در چین گزارش شده و ساعت ابتدایی برخورد نیز حدود ۱۰ دقیقه به ساعت ۲۰ به وقت چین اعلام شده است.
آیا کشتی‌ها یکدیگر را رویت کرده بودند؟
سازمان بنادر و دریانوردی، از ساعت ۱۸ و ۴۵ دقیقه به وقت محلی روز ۱۶ دی‌ماه یعنی بیش از یک ساعت پیش از وقوع حادثه جزئیات آنچه در سانچی گذشته و واکنش کشتی‌های نزدیک به محل حادثه را گزارش داده است. بر اساس اطلاعات اعلام شده در این گزارش ساعت ۱۸ و ۴۵ دقیقه به وقت محلی در کشتی سانچی تغییر شیفت از افسر دوم به افسر سوم انجام می‌شود. بر‌اساس اصول بین‌المللی، تغییر شیفت باید در ساعت ۲۰ به وقت محلی اتفاق میافتاد، اما با توجه به نزدیک بودن به مقصد نهایی، این نفتکش ساعت خود را بر اساس وقت محلی کره‌جنوبی تنظیم کرده بوده و تغییر شیفت یک ساعت زودتر از کشتی کریستال انجام می‌شود. ساعت ۱۹ به وقت محلی، افسر دوم پل فرماندهی را ترک کرده و مسوولیت ناوبری را به افسر سوم سپرده است.
در ساعت ۱۹ و ۲۴ دقیقه به وقت محلی چین، برای اولین بار کشتی کریستال در ۸/ ۹ مایلی حدود ۱۸ کیلومتر در رادار سانچی دیده می‌شود. علاوه بر کریستال، چند قایق ماهیگیری نیز در رادار سانچی مشاهده شده است. آنطور که در گزارش سازمان بنادر و دریانوردی آمده است، در ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه وقت محلی، افسر سوم همه کشتی‌های حاضر در رادار را بررسی کرده و بر اساس محاسبات وی، تمام کشتی‌های مورد نظر او می‌توانستند بدون برخورد از پاشنه سانچی عبور کنند.در ساعت ۱۹ و ۳۱ دقیقه نیز دیده‌بان کریستال که دارای مدرک افسر دومی نیز بوده است، نفتکش سانچی را در ۷ مایلی سمت چپ کریستال رویت می‌کند. دیده‌بان کریستال در مصاحبه اعلام کرده است که موقعیت سانچی را بررسی کرده و از آنجا که زاویه حرکت آن نسبت به کشتی کریستال تغییر نکرده بوده، آنها نیز به راه خود ادامه داده و دیگر توجهی به سانچی نمی‌کنند. در این زمان افسر سوم سانچی نیز موقعیت همه کشتی‌های اطراف را بررسی می‌کند و خطری از سوی کشتی‌های عبوری احساس نمی‌کند.
شروع حادثه
اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد تا ساعت ۱۹ و ۳۴ دقیقه خطر برخورد دو کشتی وجود نداشته است. اما در این زمان افسر اول کشتی کریستال مسیر خود را از زاویه ۲۱۷ به زاویه ۲۲۵ درجه تغییر می‌دهد. در جریان مصاحبه‌هایی که با این افسر صورت گرفته، گفته است: کشتی مقداری به سمت چپ مسیر اصلی منحرف شده بود. بنابراین افسر اول کشتی چینی تصمیم می‌گیرد با تغییر زاویه کشتی کریستال را به مسیر اصلی باز گرداند. ظاهرا این تغییر زاویه موجب می‌شود که کشتی کریستال درست به سمت سانچی حرکت کند.در ساعت ۱۹ و ۳۵ دقیقه دیده‌بان سانچی اعلام می‌کند که چراغ‌های سبز و قرمز یک کشتی را دیده است. این در حالی است که چراغ‌های برد سبز در سمت راست کشتی و چراغ‌های برد قرمز در سمت چپ آن قرار دارند. بنابراین دیده شدن هر دو چراغ به این معناست که کشتی کریستال درست به سمت سانچی در حال حرکت بوده و احتمال تصادف وجود دارد.
عبور از کشتی ماهیگیری
در ساعت ۱۹ و ۳۶ دقیقه رادار سانچی احتمال برخورد با دو کشتی، یکی کریستال و دیگری یک کشتی ماهیگیر را نشان می‌دهد. کشتی ماهیگیر با صدای بسیار نامفهوم توسط بیسیم سانچی را صدا می‌زند تا هر دو طرف از سمت چپ یکدیگر عبور کنند. اما افسر سوم سانچی به دیده‌بان می‌گوید که این گونه تماس‌ها را هیچ‌گاه پاسخ ندهد؛ چراکه در صورت عدم پاسخ، کشتی مقابل به شکل انفرادی مسیر خود را تغییر خواهد داد. او گفته است: «درصورت پاسخ دادن کشتی مقابل گمان می‌کند که پیام خود را داده و برای انجام مانور مشترک آماده می‌شود. در حالی که شما پیام او را دریافت نکرده‌اید.» این درست نقطه‌ای است که موجب شده تیم چینی مدعی شود، سانچی مقصر است. آنها گفته‌اند که افسر ناوبر سانچی انتظار داشته که کشتی‌های کوچک از مسیر کشتی سانچی خارج شوند حتی اگر حق تقدم با آنها باشد.
ساعت ۱۹ و ۴۰ دقیقه افسر سانچی به دیده‌بان می‌گوید که با نورافکن به شناور ماهیگیری علامت خطر بدهد و در ساعت ۱۹و ۴۱ دقیقه کشتی ماهیگیری با تغییر مسیر خود از پاشنه کشتی سانچی برنامه عبور را نهایی می‌کند. عبور این کشتی ماهیگیری از سمت راست سانچی حدود ۱۰ دقیقه زمان می‌برد. در ساعت ۱۹ و ۴۲ دقیقه کشتی کریستال هنوز با زاویه ۲۲۵ درجه در حال حرکت است و فاصله آنها به ۱/ ۳ مایل (حدود ۵/ ۵ کیلومتر) رسیده است؛ در حالی که محاسبات افسران دو کشتی در ابتدا نشان می‌داد که عدم تصادف در زاویه ۲۱۷ درجه اتفاق خواهد افتاد. افسر سانچی که صدایش در جعبه سیاه ضبط شده در این ساعت می‌گوید «اگر در چنین شرایطی اقدامی انجام دهد، اوضاع بدتر می‌شود. از این رو کریستال که کشتی کوچک‌تری است، باید تغییر مسیر داده و از کنار آنها عبور کند.»
افسر اول کریستال اما در مصاحبه‌ها گفته است که سانچی را در اکو رادار کشتی کریستال نمی‌دیده و تنها اطلاعات اتوماتیک آن را دریافت می‌کرده است. افسر سوم این کشتی نیز ندیدن سانچی را در رادار اکو تایید کرده و گفته است: فقط موقعیت کشتی‌های اطراف را دریافت و فکر می‌کردم این علائم مربوط به کشتی‌های ماهیگیری کوچک است.
سانچی خطر را احساس می‌کند
در ساعت ۱۹ و ۴۵ دقیقه کریستال به فاصله دو مایلی سانچی می‌رسد. افسر سوم سانچی به دیده‌بان دستور می‌دهد که با نورافکن علامت خطر به کشتی کریستال بدهد. آنطور که اطلاعات به‌دست آمده از جعبه سیاه نشان می‌دهد در این زمان افسر سوم می‌گوید: «باید کاری بکنم؛ ولی چه کار می‌توانم؟ سمت راست من که اشغال است.» در این زمان منظور افسر سوم سانچی،کشتی ماهیگیری بوده که همچنان در حال عبور از سمت راست نفتکش سانچی بوده است.
اما درست در این زمان ساعت تغییر شیفت در کشتی کریستال فرا می‌رسد. ساعت ۱۹ و ۴۶ دقیقه افسر اول کشتی کریستال، پل فرماندهی را ترک می‌کند؛ بدون اینکه اطلاعات درستی از موقعیت به افسر سوم این کشتی بدهد. بر اساس صداهای ضبط شده در جعبه سیاه کریستال، افسر اول به جایگزین خود می‌گوید ترافیک زیادی نداریم. خطای دومی که در این شرایط در کریستال رخ می‌دهد این است که بر اساس قوانین دریانوردی، باید ۱۵ دقیقه زمان صرف شود تا افسر جدید اطلاعات را دریافت کرده و با فضا آشنا شود. در حالی عملا برای تغییر شیفت تنها دو دقیقه در کشتی کریستال زمان صرف می‌شود. افسر اول در مصاحبه‌ها گفته است که با توجه به درخواست کاپیتانش برای برگزاری یک جلسه اتاق فرماندهی را ترک کرده است. در حالی که کاپیتان این کشتی نیز این موضوع را تایید نمی‌کند.
در همین دقایق اما ملوانان ایرانی شرایط پراضطرابی را می‌گذرانند. کشتی ماهیگیری از سمت راست سانچی عبور کرده اما فاصله دوکشتی به قدری کم است که امکان تغییر مسیر را از سانچی می‌گیرد. این در حالی است که در ساعت ۱۹ و ۴۷ دقیقه کریستال هنوز متوجه خطر تصادف نشده است. ساعت ۱۹ و ۴۸ دقیقه یعنی دو دقیقه قبل از وقوع حادثه ملوان سوم با کاپیتان تماس می‌گیرد و موقعیت را گزارش می‌دهد. او گفته است: «کاپیتان در سمت راست با فاصله عبور صفر یک کشتی داریم. فاصله خیلی کم است. خیلی کم، آن یک کشتی خیلی بزرگ است.» کاپیتان ظرف ۳۰ ثانیه خود را به پل فرماندهی می‌رساند. در این فاصله افسر سوم مدام می‌گفته که چرا آن کشتی هیچ کاری نمی‌کند.
لحظه برخورد
با ورود کاپیتان به پل فرماندهی سریعا دستور تغییر مسیر می‌دهد. در ساعت ۱۹ و ۵۰ دقیقه یعنی درست پیش از برخورد، کاپیتان کشتی ایرانی مدام فریاد می‌زده سکان تمام به سمت راست. در همین زمان نیز بالاخره ملوانان کریستال نیز متوجه احتمال برخورد شده و افسر سوم آن فریاد می‌زند سکان تماما به سمت چپ. با وجود تلاش برای تغییر مسیر، اما دوکشتی به هم برخورد می‌کنند. کاپیتان سانچی در همین زمان دستور اعلام خطر در کشتی را صادر می‌کند. اما تنها ظرف یک دقیقه آتش همه بخش‌های کشتی را در بر می‌گیرد و در ساعت ۱۹ و ۵۳ دقیقه تنها صدای انفجارهای پیاپی از سانچی به گوش می‌رسد.
دادگاه میزان تقصیر هرکدام از دو طرف را اعلام خواهد کرد
نادر پسنده، مدیرکل امور دریایی و رئیس هیات ایرانی بررسی سانحه سانچی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره میزان مقصر بودن هر کدام از دو کشتی با تاکید بر اینکه «ما سانحه را از بعد ایمنی بررسی‌کرده‌ایم»، گفت: گزارشی که در حال حاضر ارائه شده است، شرح سانحه تصادف نفتکش سانچی با کشتی فله‌بر کریستال بود. پسنده در ادامه گفت: گزارش این بررسی به منظور روشن شدن اذهان عمومی نسبت به این ماجرا انجام شد زیرا هنگامی که این سانحه رخ داد، شایعه‌های فراوانی پیرامون این اتفاق شکل گرفت.
آنطور که رئیس هیات ایرانی بررسی سانحه سانچی می‌گوید «برای مشخص شدن میزان یا درصد تقصیر هر طرف، باید دادگاه برگزار شده و از نظر قضایی به این مساله پرداخته شود. در واقع یک قاضی باید با توجه به شرح سانحه، تعیین تقصیر کند.» در بررسی شرح حادثه که از اطلاعات جعبه سیاه دو کشتی به دست آمده است، کشورهای مرتبط با این ماجرا به دو دسته تقسیم شده‌اند. طبق گفته مدیرکل امور دریایی سازمان بنادر و کشتیرانی، ایران که به علت حضور دو خدمه بنگلادشی در نفتکش سانچی، نمایندگی بنگلادش را نیز عهده‌دار بوده در کنار پاناما (به‌عنوان کشوری که سانچی تحت پرچم آن بوده) یک تیم را تشکیل دادند. کشورهای چین و هنگ‌کنگ نیز در تیم دیگر حضور داشتند. به گفته پسنده، پس از بررسی جداگانه ابعاد ماجرا از سوی هر دو تیم، یافته‌ها در یک اجلاس مشترک طرح شد و در نهایت همه کشورهای حاضر با گزارشی که در مجموع شامل 179 صفحه از شرح سانحه بوده است، توافق کرده‌اند. با این حال هنوز بر سر یک صفحه توافقی به عمل نیامده است. صفحه نتیجه‌گیری و صفحه‌ای که روشن خواهد کرد علت اصلی چه بوده، هنوز خالی و در انتظار به دست آمدن توافق است.
اما آنطور که رئیس هیات ایرانی بررسی سانحه سانچی می‌گوید، هر گونه اظهارنظری در رابطه با میزان مقصر بودن طرف مقابل، می‌تواند در دادگاهی که قرار است در آینده تشکیل شود، مورد استناد قرار گیرد، بنابراین تنها مرجع رسیدگی به این بعد از ماجرا که می‌تواند میزان تقصیر را مشخص کند، دادگاه و مرجع قضایی است و پیگیری ابعاد حقوقی ماجرا نیز بر عهده شرکت ملی نفتکش ایران خواهد بود.
ارسال نظر