نفت بر اوج 26 ماهه

دنیای اقتصاد: برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق از دولت مرکزی، سرانجام واکنش بازار جهانی نفت به این واقعه و حواشی آن را برانگیخت و جهش قیمت نفت خام برنت و رسیدن آن به بالاترین سطح در ۲۶ ماه گذشته را به همراه داشت. نزدیک شدن نفت به محدوده ۶۰ دلار در آخرین ساعات معاملات روز دوشنبه، نتیجه تهدید ترکیه نسبت به قطع مسیر صادرات نفت کردستان عراق از طریق خاک این کشور بود؛ هرچند از نگاه برخی کارشناسان قیمت یاد شده احتمالا برای بلندمدت در بازار نفت ماندگار نخواهد بود. خط لوله کرکوک-جیحان روزانه بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه نفت خام از تولیدات کردستان عراق را به بندر جیحان در ترکیه می‌رساند تا از آنجا به دست مشتریان بین‌المللی برسد. چنانچه تهدید اخیر ترکیه به مسدود شدن مسیر صادرات نفت خام کردستان عراق منجر شود، با خروج این حجم از نفت خام از بازار در کنار کاهش تولید ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای اعضای اوپک، بیم آن می‌رود که بازار با معضل کمبود عرضه مواجه شود.

به گزارش رویترز، دولت عراق به تازگی اعلام کرده است با دولت منطقه‌ای کردستان عراق هیچ مذاکره‌ای درباره نتایج همه‌پرسی انجام نمی‌دهد، این در حالی است که تا لحظه تنظیم این گزارش، (ساعت ۱۶ به وقت تهران) نتایج شمارش درصدی از آرای همه‌پرسی با رای اکثریت موافق همراه بوده است. نخست‌وزیر عراق همچنین روز دوشنبه از کشورهای دنیا خواست از کردستان عراق نفت نخرند. همه‌پرسی اخیر در شرایطی از سوی اقلیم کردستان عراق برگزار شد که هنوز مشکلات ناشی از فعالیت‌های تروریستی داعش به شکل کامل از این منطقه پاک نشده است. با این حال و در شرایطی که جامعه‌ بین‌الملل تلاش داشت تا اقلیم کردستان را از برگزاری همه‌پرسی منصرف کند، برگزاری همه‌پرسی باعث شد تا ریسک جدید ژئوپلیتیک گریبان‌گیر دومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک شود. در کنار ریسک ژئوپلیتیک جدید در خاورمیانه، افزایش تنش‌های لفظی میان آمریکا و کره شمالی نیز عاملی است که می‌تواند تقاضا در بازار نفت را تحت تاثیر قرار دهد. چنانچه آمریکا و کره شمالی درگیر جنگ شوند، قطعا تقاضای چین، کره شمالی و آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت در دنیا، کاهش خواهد یافت.

اثر ترکیه‌ بر اوج‌گیری برنت

با توجه به درآمدی که ترکیه از صادرات نفت‌خام کردستان عراق به دست می‌آورد و نقش پررنگ این کشور در کریدور صادرات نفت از خاورمیانه و روسیه، برخی کارشناسان این احتمال را مطرح می‌کنند که از جانب ترکیه خطری صادرات بیش از ۸۰ درصد از نفت خام اقلیم کردستان را تهدید نمی‌کند. با این حال پس از آنکه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه اعلام کرد که «ترکیه می‌تواند انتخاب کند شیر صادرات نفت کردستان را ببندد» اردوغان در اظهاراتی اعلام کرد: بگذارید ببینیم دولت منطقه‌ای شمال عراق از چه کانال‌هایی نفت خود را ارسال خواهد کرد یا در کجا آن را خواهد فروخت، ما شیر نفت را در اختیار داریم و لحظه‌ای که آن را ببندیم کار تمام است. ترکیه همواره راه ارتباطی اصلی شمال عراق (منطقه کردستان) با دنیای خارج بوده است، اما این کشور همه‌پرسی کردستان را موضوع مهمی برای امنیت ملی خود می‌داند. ترکیه بزرگ‌ترین جمعیت کردهای منطقه را دارد و به مدت سه دهه با کردهای مخالف در جنوب شرقی این کشور مقابله کرده است.بازار جهانی نفت خام که در ساعات ابتدایی روز همه‌پرسی (دوشنبه ۲۵ سپتامبر) نسبت به این اتفاقات واکنشی نشان نداده بود، سرانجام انتظارها نسبت به رشد قیمت زیر سایه تحولات کردستان و عراق را برآورده کرد و از آخرین ساعات معاملات جهانی نفت خام در روز دوشنبه، وارد فاز افزایشی شد و در بیشترین سطح خود قیمت ۴۹/ ۵۹ دلار بر بشکه را لمس کرد که سقف قیمتی از تاریخ ۱۰ جولای ۲۰۱۵ به شمار می‌رود. روند رو به رشد قیمت جهانی نفت خام برنت که در نتیجه نگرانی از ریسک ژئوپلیتیک در خاورمیانه ایجاد شده بود، روز گذشته اندکی اصلاح شد. به گزارش «دنیای اقتصاد»، دیروز هر بشکه نفت خام برنت تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۵ به وقت تهران) با ۱۹ سنت افت قیمت به ۸۳/ ۵۸ دلار رسید. هر بشکه نفت خام آمریکا نیز در روز گذشته یک سنت کاهش قیمت داشت تا به ۲۱/ ۵۲ دلار بر بشکه برسد.

ردپای اوپک در رشد قیمت نفت

اما در کنار برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق که می‌تواند عامل تازه‌ای برای افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک خاورمیانه باشد، در بسیاری از تحلیل‌ها درباره چرایی رشد چشمگیر قیمت نفت خام برنت، ردپای توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک نیز دیده می‌شود. به گزارش رویترز قیمت نفت خام برنت در حالی از هفته گذشته تا کنون به بالای ۵۵ دلار بر هر بشکه رسیده است که تولیدکنندگان نفت عضو و غیرعضو اوپک در نشست اخیر خود در وین بر سر بازگشت تعادل به بازار و کاهش سطح ذخایر جهانی نفت خام تجاری اجماع داشتند. همچنین افزایش پایبندی اعضای اوپک به توافق کاهش تولید در ماه گذشته میلادی و بهبود چشم‌انداز جهانی برای تقاضای نفت نیز از جمله عواملی بوده‌اند که بر رشد قیمت نفت اثر مثبت داشته‌اند. جان کیلداف، تحلیلگر ارشد بازار نفت در رابطه با برگزاری همه‌پرسی در کردستان عراق به بلومبرگ می‌گوید: «واضح است که کردها با هدف به دست آوردن استقلال به پای صندوق‌های رای می‌روند و ما شاهد یک تنش ژئوپلیتیک جدید در خاورمیانه خواهیم بود که حجم قابل توجهی از عرضه نفت را تهدید می‌کند.» این تحلیلگر در عین حال به «همکاری و تلاش قدرتمند اوپک برای به تثبیت رساندن بازار» اشاره می‌کند.

رشد نگران‌کننده شیل

نزدیک شدن قیمت نفت به محدوده ۶۰ دلار بر بشکه اگرچه قیمت خوبی برای کشورهای تولیدکننده نفت، به ویژه آنها که با محدود کردن تولید سعی در رشد قیمت‌ها داشتند به شمار می‌رود، اما نگرانی از افزایش تولید نفت آمریکا همچنان عاملی تهدیدکننده برای ریزش قیمت‌ها است.به گزارش پایگاه خبری سی ان بی سی، یک مدیر ارشد شرکت ملی نفت ایران گفت: نفت نزدیک به بشکه‌ای ۶۰ دلار می‌تواند موجب تثبیت بازار نفت شود و سیگنالی برای سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری و توسعه میادین نفتی است. سعید خوشرو، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران گفت، قیمت‌های پایین و در حال نوسان در بازار نفت، پیامی نادرست به سرمایه‌گذاران ارسال کرده است. خوشرو افزود: «زمانی که قیمت نفت حدود ۶۰ دلار باشد احتمالا سرمایه‌گذاران زیادی می‌توانند در توسعه میادین نفتی سرمایه‌گذاری کنند، اما زمانی که نفت حدود ۴۰ یا ۴۵ دلار باشد، داستان متفاوت است.»

هنوز مشخص نیست ریسک ژئوپلیتیک ناشی از همه‌پرسی عراق تا چه میزان می‌تواند جدی و بر قیمت نفت اثرگذار باشد اما چیزی که مشخص است افزایش تولید از چاه‌‌های نفت شیل آمریکا در ماه اکتبر است که برای دهمین ماه متوالی رقم خواهد خورد. این را اداره اطلاعات انرژی آمریکا می‌گوید. این انتظار در حالی از سوی اداره اطلاعات انرژی مطرح می‌شود که در هر صورت با افزایش قیمت نفت، تولیدات نفت شیل نیز افزایش خواهد یافت. نتیجه این اتفاق چیزی نیست جز افزایش عرضه از سوی تولیدکنندگان نفت شیل و افول قیمت‌ها. افزایش توانایی تولیدکنندگان نفت شیل در محدوده قیمت ۶۰ دلار در حالی است که مقاومت تولیدکنندگان نفت شیل نسبت به قیمت‌های ارزان بسیار افزایش یافته است. بر این اساس یک تولیدکننده مستقل نفت شیل در آمریکا به رویترز گفت: تولیدکنندگان نفت شیل در حال حاضر درآمد بیشتری نسبت به زمانی دارند که قیمت نفت بسیار بیشتر از سطوح فعلی بود. او در ادامه گفت: حاشیه سود ما در حال حاضر بسیار بیشتر از زمانی است که نفت روی قیمت ۱۰۰ دلار قرار داشت. بر این اساس تولیدکنندگان نفت شیل با کاهش هزینه‌‌های تولید خود در حال حاضر سود بیشتری از هر بشکه نفت تولیدی به دست می‌آورند و نسبت به کاهش قیمت‌ها نیز مقاوم شده‌اند و در مقابل قیمت‌های ارزان دچار کاهش تولید نمی‌شوند.

ریسک کمبود عرضه

ترس از کمبود عرضه نفت خام در حالی با قطع صادرات نفت کردستان عراق از سوی ترکیه در میان کارشناسان ایجاد شده است که موسسه سیتی‌گروپ روز گذشته طی گزارشی اعلام کرد: آن دسته از افرادی که نگران افزایش عرضه نفت‌خام از سوی اوپک در سال آینده هستند، بهتر است خود را برای یک کمبود عرضه آماده کنند. پنج کشور شامل لیبی، نیجریه، ونزوئلا، ایران و عراق ممکن است در سال جاری به حداکثر توان خود در تولید نفت برسند. به این ترتیب احتمالابه جای افزایش عرضه، بازار نفت با ریسک کاهش عرضه و فشار از این ناحیه در سال ۲۰۱۸ همراه خواهد بود. علت اصلی این اتفاق می‌تواند سرمایه‌گذاری ضعیف در اکتشاف و تولید در پنج عضو یاد‌شده اوپک باشد. در کنار سرمایه‌گذاری ضعیف در صنعت نفت این کشورها، اگر ریسک ژئوپلیتیک را نیز اضافه کنیم، ممکن است مشکلات امنیتی دست‌کم فعالیت در صنعت نفت عراق به‌عنوان دومین تولیدکننده اوپک را با مخاطراتی همراه کند. از دیگر سو ایران به‌عنوان سومین تولیدکننده نفت اوپک که پس از اجرای برجام توانست تولیدات خود را به سرعت بازیابی کند، برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی با برخی ریسک‌‌های بین‌المللی مواجه است. به این ترتیب این انتظار مطرح شده است که احتمالا یک شکاف در عرضه نفت خام ایجاد شود که بازار نفت را با محدودیت همراه کند. بر اساس این گزارش، شواهد نشان می‌دهد که فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای پنج کشور یاد شده عضو اوپک در حال از دست رفتن است.

نفت 60 دلاری، فرصتی کوتاه؟

با تمام این تفاسیر در حالی‌که اوپک با همکاری کشورهای غیر عضو این سازمان پیگیر کاهش تولید است و انتظارها برای رشد تقاضا به شکل چشمگیری با افزایش همراه بوده، این احتمال مطرح است که رشد قیمت اخیر در محدوده ۶۰دلار تنها یک درخشش کوتاه‌مدت باشد، چراکه باید منتظر ماند و دید روند همه‌پرسی استقلال کردستان عراق به جدایی این منطقه از عراق منجر خواهد شد یا نه. به گفته مسعود بارزانی، رئیس فعلی اقلیم کردستان عراق و رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، برگزاری همه‌پرسی به معنای جدایی کردستان از عراق نیست و اگر هم قرار باشد چنین اتفاقی رخ دهد، به زمانی چند ساله نیاز خواهد داشت. از دیگر سو در کنار تهدید رشد تولید شیل آمریکا، این گمانه مطرح است که احتمال دارد روند رو به رشد قیمت‌ها، باعث کمرنگ شدن تعهد کشورهای عضو اوپک به کاهش تولید شود. به عقیده برخی تحلیلگران بازار، نفت خام برنت می‌تواند در سه ماه چهارم سال جاری به بیش از ۶۰ دلار نیز برسد اما این اتفاق قطعا به رشد تولید بیشتر و بیشتر شیل آمریکا منجر خواهد شد. با تمام این تفاسیر باید دید آیا نفت توان پایداری در اوج ۲۶ ماهه و فراتر از آن را خواهد داشت یا خیر.