انعکاس نفتی بحران کره‌شمالی

دنیای اقتصاد: کره‌شمالی روز یکشنبه، ششمین آزمایش هسته‌ای خود را ظرف ۱۱ سال گذشته انجام داد تا بازارهای بین‌المللی روز گذشته در اولین روز بازگشایی در هفته جاری تحت تاثیر این واقعه نوسان داشته باشند. بازار نفت نیز تحت تاثیر آزمایش هسته‌ای کیم جونگ اون روز دوشنبه را با افت قیمت شروع کرد. چراکه این واقعه به معنای افزایش ریسک در بازار نفت بوده و موجب انتقال سرمایه از بازار نفت به بازارهای امن‎تر چون طلا شد. علاوه بر این آزمایش هسته‌ای کره‌شمالی به سیگنال افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک در منطقه‌ای را به همراه داشت که یکی از قطب‌های تقاضا برای نفت در سال‌های اخیر بوده است. هرچند که افت قیمت نفت در روز گذشته واکنش اولیه بوده و ممکن است در روزهای آتی تصحیح شود، اما اقدامات کشورهای مقابل کره‌شمالی در برابر تحرکات کیم جونگ اون می‌تواند تاثیرات بلندمدتی نیز برای بازار نفت داشته باشد. تاثیراتی که بازار نفت را به قیمت‌هایی پایین‌تر از سطوح کنونی خواهد رساند.

تاثیر کوتاه‌مدت آزمایش هسته‎ای «اون»

بهای نفت شاخص برنت روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) ۴۲ سنت کاهش یافت و به ۳۳/ ۵۲ دلار بر بشکه رسید. این در حالی است که بازار نفت آمریکا مسیر نسبتا متفاوتی را طی کرد و تحت تاثیر ادامه توقف بخشی از تولید نفت‌خام در ایالات تگزاس (۵/ ۵ درصد معادل ۹۶ هزار بشکه در روز) بعد از توفان هاروی و بازگشت برخی پالایشگاه‌های این منطقه به مدار تولید، ۱۰ سنت رشد کرد و ۳۹/ ۴۷ دلار بر بشکه معامله شد. علاوه بر این کم حجم بودن معاملات به دلیل تعطیلات عمومی در آمریکای شمالی می‌تواند یکی از عوامل مسیر متفاوت برنت و شاخص نفت‌خام آمریکا باشد. افت ۴۲ سنتی نفت برنت در ساعت ۱۶ در حالی به ثبت رسید که در ساعات اولیه بازگشایی بازار این نفت شاخص افت قیمتی بیشتری را تجربه کرد. در واقع با کاهش شوک آزمایش هسته‌ای اون، قیمت‌ها در بازارها در ادامه روز تا حدودی تصحیح شد. شوک‌های ژئوپلیتیک در کوتاه‌مدت تاثیری مقطعی به همراه دارند که این تاثیر بسته به منطقه‌ای است که اتفاق در آن رخ می‌دهد. به‌طور مثال سال ۲۰۱۴ که با افزایش فعالیت‌های گروهک تروریستی داعش در عراق مصادف بود، حمله‌های تروریستی در منطقه‌ای که یکی از مراکز مهم تولید نفت محسوب می‌شود نگرانی از کاهش عرضه را به همراه داشت و موجب رشد قیمت‌ها ‌شد. اما وقایع مربوط به کره‌شمالی تاثیر متفاوتی به همراه داشته چراکه طرف‌های درگیر در این اتفاقات یعنی آمریکا، کره‌جنوبی، ژاپن و چین از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت ‌جهان هستند؛ بنابراین این واقعه نگرانی از کاهش تقاضا را به همراه داشته و موجب کاهش قیمت نفت شده است. اما در عین حال آزمایش هسته‌ای کره‌شمالی از طریق نوسان دلار نیز بر قیمت‌ نفت اثرگذار بوده است. در چنین شرایطی سرمایه‌ در بازار‌های جهانی از دلار به سمت ارزهای امن‌تر چون ین(واحد پول ژاپن) می‌رود که افت شاخص دلار را به همراه دارد(برای مطالعه بیشتر به صفحه ۱۳ مراجعه شود). روز گذشته نیز شاخص دلار ۲۶/ ۰ درصد کاهش یافت و به ۵۷۱/ ۹۲ رسید. کاهش شاخص دلار به معنای ارزان شدن کالاهایی چون نفت است که با این ارز معامله می‌شوند و افزایش تقاضا از سوی خریدارانی را به همراه دارد که ارز مرجع آنها غیر از دلار آمریکاست. از این رو روز گذشته افت شاخص دلار به‌عنوان اهرمی برای رشد قیمت نفت عمل کرده و از کاهش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کرد.

افت بیشتر نفت با ادامه اختلافات

اما وقایع ژئوپلیتیک تاثیر بلندمدتی نیز به دنبال دارند که بر خلاف تاثیر کوتاه مدت به دور از احساسات و از منطق بیشتری برخوردارند. به‌طور مثال در تحرکات تروریستی داعش در عراق بعد از مدت زمان اندکی مشخص شد که مناطق اشغالی و مورد فعالیت این گروه از میادین نفتی عراق دور هستند و نمی‌تواند بر عرضه نفت این کشور اثرگذار باشند. بنابراین بعد از مدتی شاهد از بین رفتن تاثیر تحرکات داعش بر قیمت نفت بودیم. در حال حاضر نیز دو پایان می‌توان برای وقایع اخیر متصور بود؛ اول گزینه نظامی علیه کره‌شمالی است که رئیس‌جمهور آمریکا پیش از این بارها بر آن تاکید کرده است. هرچند بسیاری از تحلیلگران احتمال گزینه نظامی را اندک می‌دانند، با این حال درصورت انجام چنین اقدامی از سوی آمریکا و متحدانش علیه کره‌شمالی، ریسک ژئوپلیتیک در منطقه‌ای که بیشترین رشد تقاضا را در سال‌های اخیر به خود اختصاص داده موجب نگرانی از کاهش تقاضا شده و نفت را بیش از پیش در سراشیبی سقوط قرار دهد.

اما گزینه دیگری که ترامپ در آخرین پست توییتری خود به آن اشاره کرده است، اعمال تحریم‌های شدید و حتی قطع ارتباط با کشورهایی است که با کره‌شمالی مبادلات مالی و تجاری دارند. هرچند چنین اقدامی از سوی آمریکا بسیار بعید به نظر می‌رسد، چراکه چین مهم‌ترین شریک تجاری کره‌شمالی محسوب می‌شود و حدود ۹۰ درصد مبادلات تجاری این کشور با چین است و در عین حال بزرگ‌ترین شریک تجاری آمریکا نیز در سال‌های اخیر چین بوده است. سال گذشته حجم مبادلات تجاری دو کشور به بیش از ۵۷۹ میلیارد دلار رسید. بنابراین هر تحریمی علیه چین، تاثیر بزرگی بر اقتصاد جهانی و آمریکا خواهد داشت. از این رو ممکن است آمریکا به منظور کم کردن هزینه‌ها برای تحت فشار قرار دادن کره‌شمالی تحریم‌هایی علیه آن دسته از بانک‎‌های چینی که با کره‌شمالی مبادلات مالی دارند، اعمال کند و همچنین با تحت‌فشار قرار دادن چین موجب قطع صادرات نفت این کشور به کره‌شمالی شود. اما حتی اتخاذ چنین گزینه‌ای به تیره‌شدن روابط چین و آمریکا منجر خواهد شد و ضعف اقتصاد جهانی را به همراه خواهد داشت، بنابراین هرگونه اقدامی در بلندمدت برای محدود کردن کیم‌جونگ‌اون می‌تواند به افت بیشتر قیمت نفت منجر شود.

توقف صادرات نفت چین به کره

در عین حال برخی کارشناسان توقف صادرات نفت چین به کره‌شمالی را برای فروپاشی این کشور کافی می‌دانند. به‌طور مثال اسکات‌سیمن، مدیر بخش آسیایی گروه مشاوره‌ای Eurasia Group به سی‌ان‌بی‌سی گفته است: « قطع صادرات نفت چین به کره‌شمالی، تاثیری فوری و شدید بر اقتصاد این کشور خواهد داشت؛ چراکه این اقدام می‌تواند توان نظامی و حمل و نقل کره‌شمالی را تا حدود زیادی کاهش دهد.» چین هیچ‌گاه آمار دقیقی از میزان صادرات نفت خود به کره‌شمالی منتشر نکرده است اما CNBC به نقل از برخی منابع میزان آن را حدود ۵۲۰ هزار تن یا ۸۴۸/ ۳ میلیون بشکه در سال برآورد کرده است. گفته می‌شود صادرات نفت چین به کره‌شمالی از طریق خط ‌لوله‌ای قدیمی انجام می‌شود. چین تا سال پیش بزرگ‌ترین صادرکننده بنزین به پیونگ‌یانگ نیز بوده است، با این حال در سال جاری صادرات این میزان صادرات ۹۷ درصد کاهش یافته است. روسیه دیگر کشوری است که با کره‌شمالی مبادلات مالی دارد. مبادلات مالی روسیه با این کشور در سه ماه ابتدای سال‌جاری به ۴/ ۳۱ میلیون دلار رسیده که نسبت به سال قبل رشد دو‌برابری را تجربه کرده است. گفته می‌شود این حجم از مبادلات تجاری غالبا به صادرات نفت، زغال‌سنگ و فرآورده‌های نفتی روسیه به کره‌شمالی اختصاص دارد.

آخرین باری که چین صادرات نفت به کره‌شمالی را متوقف کرد، به سال ۲۰۰۳ و برای روزهای اندکی باز‌می‎گردد. در حال حاضر نیز حتی اگر چین صادرات خود به این کشور را قطع کند، به یقین برای روزهای اندکی خواهد بود، چراکه چین حاضر نمی‌شود که خود را مورد غضب رهبر کره‌شمالی قرار دهد. روزنامه گلوبال‌تایمز چین روز گذشته در واکنش به احتمال قطع عرضه نفت به کره‌شمالی یا بستن مرزها به روی این کشور در سرمقاله خود نوشته است: «اگر چین عرضه نفت به کره‌شمالی را کاملا قطع کند یا حتی مرز خود را با این کشور ببندد، مشخص نیست که بتوانیم در آینده از انجام آزمایش‌های هسته‌ای بیشتر یا شلیک موشک از سوی کره‌شمالی جلوگیری کنیم.» در واقع نویسنده بر این باور است که در صورت قطع عرضه نفت چین به کره‌شمالی، احتمال تقابل بین دو کشور افزایش می‌یابد و آمریکا و کره‌جنوبی می‌توانند مسوولیت پیامدهای بعدی را به عهده چین بیندازند.